Диде (Кьиса)

Кьилел бубани аламачиз са дишегьлиди гада хвена, чIехи авуна, адаз мехъер авуна, хтулни хьана. Амма гъанвай сусаз са юкъузни вичин патав юлдашдин диде хьана кIанзавачир. Гьавиляй диде са буш тир кIвализ экъечIна, гьана кьилди кьилихъ яшамиш жезвай. Амма адан рикI вичин гададин хизандихъ кузвай, абурухъ галаз санал яшамиш жез кIанзавай. Регъуьла - кичIела диде ара физ вичин гададин кIвализ фидай - ялгъузвили ам гзаф дарих авунвай. Адан гъилик квай пекинин турбада недай фуни, къафунни ва хтулдиз ширинлухарни жедай. Яваш-яваш гъвечIи камаралди, диде гададин кIвализ атайла, адаз сусан чин чIуруз аквадай ва “мад гъуьлягъ атана” лугьудай. Кьуьзуь къаридиз и гафар ван атайла гзаф залан жедай. Ада я сусаз, я кIвалахдилай хтай гададиз, са гафни лугьудачир. Гена, вичикай свас нарази тежедайвал, са жедай куьмек гуз алахъдай. Фу недай чIавуз чеб галай столдихъни ацукьардачир диде. “Я чан балаяр, зун са кьуьзуь кас я, за гьинал тIуьртIани жезвайди я. Валлагь, куьн закай инжиклу жемир. Зун къе аматIа, пака амайди туш. Дуьз лагьайтIа, заз рекьизни кичIезва кьилди кьилихъ текдиз кIвале авайла. Чи рагьметлу дидеди лугьудайди тир: “Гьич са бенде мусурманни рекьидайла кьилди, текдиз текьирай. Ахьтин четин вядеда жуван гъилел гъил эцигдай касни патав кIанда, жуван рикIевай дерди-бала ахъайдай, жувахъ рикI кузвай инсанар кIанда”.

И гафар лугьудайла гададин рикIиз са жуьре жезвай. Адаз вичин диде кIанни ийизвай, язухни къвезвай.
- Къенин йикъалай чи кIвале акъваз, диде, - лагьана гадади.
- Ваъ, я чан хва, зун яваш-яваш хъфида. 
Кьуд югъ алатна, диде мад гададин кIвализ хтанач. Вад лагьай юкъуз суса лугьузва: “Вучиз ятIани къвезмач хьи, гъуьлягъ”. И гафар сиве амаз рикIинин арадай гъуьлягъдин кьил акъатна ва кIвализ гъуьлягъ гьахьна. Ада хабарсуз сусан кIвач кIасна. Агъуламиш хьайи сусан кIвач яру хьана, дакIуна. Ва гьа йифиз ада чан гана…
Къаз квай хинкIар
Са куьк къаз тукIуна хинкIар недай чIавуз Смялидин кIвалин рак гатана. Атанвайбур яргъа яшамиш жезвай хванахваяр, Мегьрялини адан паб тир. КIвалин иеси абур къаршиламишиз фена. И арада Смялидин паб Зубаради къаз авай къаб къвалав гвай кроватдин кIаник чуьнуьхна.
- Ша, ша, ацукь мугьманар! Куьн гьинай, и патар гьинай, шумуд йис я куьн чахъ илиф тавуна! - лугьуз, ада мугьманриз ацукьдай чка къалурна.
- Ажеб хъсан арада куьн атана, чна исятда хинкIар нез башламишнавайди тир. Алад, паб, гъваш мугьманриз хинкIар.
- Заз лагьайтIа, хинкIар куз-куз кIанда - давамарна Смялиди. И арада адаз суфрадин юкьвал алай къаз авай къаб аламачирди акуна. 
- Я за хинкIардихъ галаз як ава, авачни лугьудайди туш. ХинкIар кьелечIдиз хьуй, серг квай къатухни пис жедач - рикIини тухуда, гзаф дадлуни жеда. 
Бугъ алахьзавай хинкIар вилик гъайила, Смялиди серг квай къатух авай къаб мугьманрив агудна. 
- ХинкIар туш-е, - са “деликатес” я. 
Мегьрялидин паб “деликатес” - вуч лагьай гаф я лугьуз хьана. 
- Я стхаяр, квез гилани “деликатес” вуч лагьай гаф ятIа чизвачни? - рахаз, рахаз, Смялиди хинкIар нез хьана. Гишинзавайвиляй ятIани чидач, амма мугьманри гьарда са ацIай къаб хинкIарни тIуьна, шурпани хъвана. КIвале авайбурун виридан руфунар динж хьанвай. Суфрадал алай къапар алуддай арада, Мегьрялидин папа кроватдин кIаник квай къапуна авай къаз вичив гвай пекинин турбада туна, чуьнуьхарна. Итимар лагьайтIа, ихтилатар ийиз авай. Югъ нисинилай алатайла, мугьманар хъфиз гьазур хьана.
- Я, чан мугьманар, икьван фад хъфидайди яни мугьмандиз атайла. Са йиф авуна кIанда. Ваз хъсан кьисаяр чидайди я, Мегьряли.
- Чун мад ахкъатда, кьисаяр чна ахпа ахъайда. Къе хъфена кIанда. Югъ няни жезва. - Куьн, сагърай. Мад сеферда за квез Гияр шегьердай Тагъар шегьердиз акъатай къазран кьиса ахъайда.
- Ам вуч кьиса я, я Мегьряли?
- Ам ваз чир жеда... Мад, гьелелиг. Мугьманар хъфейдалай гуьгъуьниз, Смялидин папаз кроватдин кIаникай, ичIи къаб жагъана. Аквадай гьаларай Гияр шегьердай къаз Тагъар шегьердиз катна. Гъуьл папаз килигиз, паб гъуьлуьз килигиз амукьна.

Назифа Юркъулиева
Лезги газет