Адан руьгьдин ем шиират я

Алай девирдин лезги шииратда гелхенви шаир Сейфудин Тегьмезбегович Шагьпазован тlварцlи лайихлу чка кьунва лагьайтlа, зун гъалатl жедач. Адан устадвал газетриз акъатзавай шиирри субутзава. Фадлай таниш кас хьуниз килигна, за адахъ галаз эдебиятдиз талукь ихтилат кьиле тухун кьетlна. 
- Сейфудин стха, вун шииратдал мусалай машгъул я? 
- Кхьизвай касди хьиз ваъ, кlелчиди хьиз шииратдин чуьллера шумудни са шаламар кук1варнавай девриш я зун. Гьижаяр сад-садахъ галкlуриз чир хьайидалай инихъ за шииратда кьарувилелди сиягьатзава. Кхьей затlар захъ гзаф авач, гьабурукайни хейлин чарар къазунна. Сифте кьве цlар рифмада тур вахт зи рикlел аламач. Сифте кьве-кьве цlар рифмада тваз, ахпа бендер пайда хьайиди чизма заз. Рикlеллама, 6-классда авайла чаз лезги эдебиятдин муаллимди са шиир ва я куьруь гьикая тук1уьрунин кlвалин кlвалах ганай. За кьуд бендиникай ибарат шиир кхьена. Муаллимди шиирдин тарифунал вил алаз хьана зун. Амма гьакъикъат масад хьана. Зи чар къачуна, «мад ихьтин амалар хъийимир», лагьана ада заз. Муаллимди заз и цlарар флан машгьур шаирдинбур я ва за абур чуьнуьхнава лагьана. Зал чуьнуьхгумбатlдин тlвар акьалт тавуна къакъатна. Къарагънавай зун къах хьана амукьна, туьтуьниз къагьар атана, жаваб хгуз алакьнач. Заз амукьайди а чар вахчун ва кьвечlиларна ктабдин юкьва хтун хьана. Муькуь патахъай, муаллимди зи цlарар чlехи шаирдин шиирдиз барамбар авуникди, хъел акатнавай зак шадвални ахкатна.  Гьал дегиш хьана, зак дамахдин гьисс акатна. Мектебдай хъфидай береда залан хьанвай зи кlвачер цавай физ башламишна. Руьгь акатун зурба кар я. Заз кlвалин вилик ацукьнавай баде акуна. Ктабар гьаятдин цлал эцигна, бадедин къвалав ацукьна зун. К1валяй инал атай имидин руша зи ктабар къачуна, т1уб экъуьриз башламишна. Адаз анай шиир алай чар жагъана. Чкадал эхциг лагьай зи ван атанач адаз. Шиир бадедиз кlелиз эгечlна ам. Алхишар авурдалай кьулухъ заз бадеди жибиндай акъудна кьве «Кара-Кум» къенфет гана. Им зи уьмуьрда сад лагьай гонорар тир. И макъамда фикирдиз атай кьве ц1ар за ван алаз винел акъудна:  
Муаллимди кьимет гана,
Бадеди кьве къенфет гана. 
- Ви фикирдиз шиирдин ц1арар гьихьтин дуьшуьшра къвезва? 
- Къелемни чар кьуна, шиир кхьида лагьана ацукьзавач зун. Кхьидай гьевес хьана кlанда ва гьа гьевесдин лепедаллаз теснифдайвал. Шиирдин цlарар чарчел авахьун патал, рикlиз къвезвай шад ва я пашман тир жуьреба-жуьре гьиссери рум гана кlанда. 
- «Гьиссерин рум…», - хъсан лагьана. Жавабдай за кьатlайвал, илгьамсуз береда кхьей затl жавагьирдиз ва я эсердиз ухшар жедач. Ви фикирдалди, алай аямдин лезги шаирди гзафни-гзаф квекай кхьин лазим я? 
- Чи аямдин лезги шаирди анжах к1елзавайдан рик1и кужумдай шейэр кхьин лазим я. Адан къелемдикай лезги намус, чи миллетдиз хас ерияр, дуствал, инсанрин вафалувал, ватанпересвал, ч1ехи-гъвеч1и чир хьун къалурзавай эсерар хкатна к1анда. Баят жезвай руьгь, ахъа жезвай нефсер, буьркьуь сиясатди, хенжелди къарпуз хьиз, кьве паднавай лезги чил – ибурни аямдар шаирдин кьилин темаяр хьун герек я. Гьар са яратмишзавай касди вичин жуьреда, са вичиз хас хатl аваз кхьена к1анда. Дуьньядин шииратдин тежрибадикайни менфят къачун ва ам гзаф к1елун чарасуз я. Алай вахтунда лезгийрихъ кхьидайбур гзаф хьанва. Шаирарни ава, шаирар яз гьисабзавайбурни. Еридиз фикир тагуз, ктабарни кlамай кьван акъудзава. Бес пешекар редакторар, рецензентар гьинва? Бязи жегьил авторрин рикlел художественный жигьетдай чlагурунар, рангар ягъунар къвезвач. Кьуру цlарар арадал гъизва. Са жуьредин темаяр, образар тикрар хъийизва. Гатфарикай, билбилдикай, кlанидакай…. тикрарунар давамарзава. 
- Яратмишунри ви уьмуьрда вуч чка кьазва? 
- Зи уьмуьрда яратмишунри кьет1ен чка кьазва. Эгер заз яратмишдай са к1ус пай ганвачирт1а, зи гиссерин кьисмет гьихьтинди жедай? Абур баятлухдиз хъфидай. Яратмишунри гьа гьиссер винел акъуддай мумкинвал гузва заз. Кхьей шиирдиз къерехдай кьимет гудай ксарни хьайит1а, им са бахтлувал яз гьисабзавайди я за. За жув кьве дуьньядин агьали яз гьисабзава:  сад лагьайди вирида уьмуьр кьиле тухузвай дуьнья я, кьвед лагьайди – шиират. Шиират зун патал руьгьдин ем, заз мекьи макъамда ракъинин нур, кефсуз хьайила зун сагъардай дарман, зегьем ч1авуз назик шагьвар, къайи ст1алрин чешме, туьнт хьайила сабур гудай насигьатчи, пис-хъсан, ийир-тийир чирдай тербиячини я. 
- Ви тlвар кlелдайбурун гегьенш къатариз таъсирлу шиирар газетриз акъатайдалай кьулухъ малум хьана. Басмадин такьатрилай гъейри, вуна лезги сайтрани соцсетра зарбачивилелди иштиракзава. Ви  шииратдиз басмадин такьатра ва сайтра хъсан къимет гайибурун тlварар кьунайтlа кlанзавай. 
- Гьелбетда, яратмишунрин тариф авурла, гьар са къелемчидин руьгь хкаж жеда. Гьатта гьакъикъи уьмуьрда зун чин тийизвай инсанрини соцсера зи ц1арар чпиз бегенмиш хьана лагьайла, хвеши жеда. Зегьмет бада физвач лагьай ч1ал жезва. Зи шиирриз сифтени-сифте кьимет гайиди рагьметлу шаир ва журналист Шамсудин Исаев хьана, кьвед лагьайди зи дуст, журналист, гьикаятчи Нариман Ибрагьимов я. Алай аямдин зурба шаир, алим Фейзудин Нагъиева ва жегьил шаир, «Лезги газетдин» кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимова зи яратмишунрикай "Лезги газетдиз" кхьена. Санкт-Петербургда яшамиш жезвай шаир ва таржумачи Гуьзел Гьасановади зи шииратдикай кхьенвай  "Тара ама уьмуьрдин гам" макъала Бакуда акъатзавай лезги медениятдин "Алам" журналда чапнава. 
- Интернетдин соцсетрай аквазвайвал, чlалан илимдикай хабар авачир бязи ксари чара чlаларин гафар квачиз яратмишна кlанда лугьузва. Вал дуьшуьш хьанани ихьтин ксар? 
- Ватанпересвал, жуван ч1ал к1ан хьун, адаз итиж авун - ибур вири хъсан ерияр я. Ч1алал рик1ивай машгъул хьун пешекаррин, алимрин, муаллимрин к1валах я, соцсетра авай ийир-тийир чин тийизмайбурун ваъ. Чун къадимлу халкь я, чи ч1ални къадимлу я. Им чи гаф туш, ам чи гаф туш, чlал михьна кlанда лугьузвайбуру сифте нубатда чпиз хайи чlалалди кlелиз-кхьиз чирна кlанда. Чlалан илимдал машгъул ксарни авачиз туш, абуруз яб гун, гьуьрмет авун чи буржи я. Чlехи несилри чпин веледриз хайи чlал чирунин кардиз хъсандаказ фикир гун чарасуз я. 
Вич урус дишегьли тир зи миресдин юлдашдиз лезги чlал чизва ва абурун руш Аминади ДГУ-дин филологиядин факультетдин Дагъустандин чlаларин отделенида лап хъсан къиметралди кlелзава. Адахъ гележегда чlалан алим жедай ниятни ава. 
- Ви къелемдикай «Кlанда заз зул» тlвар алай ктаб хкатнавайдакай малум я. Адакай кьве гаф лагь. 
- Ам зи яратмишунрин сад лагьай к1ват1ал я. Ана ватандикай, муьгьуьббатдикай, хакьдин т1ал-квалдикай теснифнавай эсерар гьатнава. К1ват1алдиз ганвай т1варцин патахъай лагьайт1а, зул хуьруьн чкада хъуьт1елай гьазурвал акуна гатфариз гат1умзавай к1валахрин нетижаяр кьазвай вахт я. Зулуз ина берекат к1валихъди ахмиш жеда. Гьар са майва булвилелди, целера ниси-шур, кьечера ч1ем, пайдахар хьиз, шагьвардал къугъвазвай къахар… жеда. 
- Гьикаятдал машгъул яни? 
- Гьелелиг ваъ, амма кхьинин ниятар ава. Лезги намусдикай, лезги къанунар хуьзвай игитрикай, лезгийрин ацукьун-къарагъуникай, иллаки дишегьлийрикай…  Кас к1еве гьатай декьикьайра куьмек гуз гьазур тир халис эркекрикай,  халкь к1еве авайла к1евяй акъуддай, мублагьвилихъ тухудай рекьер жагъурзавай камаллу рагьбердикай… Планар гзаф ава. Дуьз лагьайт1а, вахтни жезвач, рик1из архайинвални авач. Туькьуьл хабарарни гзаф ван жезва. Хъсан патахъ дегишвилер авач, инсанар даркалра гьатзава. 
- Рик1 алай лезги шаир ва я писатель вуж я?  
- Заз чпин яратмишунар бегенмиш тир шаирар гзаф ава, амма рик1 алай шаир, тажуб жедай кар туш, Етим Эмин я. Адан жавагьирар  ван хьаначирт1а, зун шииратдал кьару тахьунни мумкин тир. 
- Сейфудин стха, шииратдикай чун булдалди рахана, са тlимил уьмуьрдикайни ихтилат ая. Яратмишунрилай гъейри, мад квел машгъул я? 
- Дуьньядал виридалайни ислягь, суваблу к1валахдин иеси я зун – гьайванрин духтур. Ч1ал течир, и чка т1ада, а чка тlада лугьуз тежер гьайванрин сагъламвилин къаравулда акъвазун, абурун гьарайдиз "гьай" лугьун баркаллу кlвалах яз гьисабзава за.  Амукьзавай азад вахтунда зун чlижерхъанвилел, туртурар, некlедин цlегьер хуьнал машгъул я. 
- Маракьлу ихтилатдай сагърай. Вири кlвалахар, яратмишунар бегьерар галайбур хьурай! 

Куругъли КЪАЛАЖУХВИ