Лезги “Букварь” патал диск

За хуьруьн мектебда кIвалахиз 20 йисалай гзаф вахт хьанва. Заз чизва: аялдиз дидедин чIал чирун алай девирдин четин месэлайрикай сад я. Бине авай гафар я: “ЧIал авачтIа, халкьни амукьдач”.
Алай девирда лезги халкь, гзаф маса халкьар хьиз, дуланмиш хьунин шартIар артухарун патал, хизан хуьн патал Урусатдин ва гзаф маса шегьерриз куьч хьанва. Са АрхитIрин хуьряй шегьерра 250 хизандилай гзаф яшамиш жезва. Им хуьруьн хизанрин 50 процент гъурбатда ава лагьай чIал я.
Гьелбетда, абур жуван культурадивай, мукьва-кьилийривай, хайи чиливай, лезги чIалавай яргъа жезва. Гьайиф хьи, гьар гатуз кьванни хайи ватандиз хкведай мумкинвал виридаз жезвач. Шегьерра, куьчеда урус чIал, аялрин бахчада урус чIал, мектебда урус чIал хьайила, кIвале кьванни жуван чIалал рахайтIа, аялар хайи чIалавай акьван яргъа жедачир.
Гатун вахтунда чи хуьруьн куьчейрани ван къведайбур гзаф вахтара урус чIалан рахунар жезва. Им лагьай гаф я хьи, чи ватанэгьлийри, чпин мажалсузвилиз килигна, веледриз дидедин чIал чируниз фикир гузвач. Бес гьа икI, 2-3 несил алатайла, чахъ чи чIал амукьдани? Им халкьдин бахтсузвал тушни?!
Шаз, са милли сувариз талукь яз, Махачкъаладин чIехи майдандал гьар са миллетди вичин культурадин майданар ачухнавай. Мугьманрикай сада халича хразвай чи са рушаз дидедин чIалал суал гана. Ада урус чIалалди вич гъавурда акьазвач лагьана жаваб ганай.
Гьар гатуз чи кIвализни шегьеррай мукьва-кьилияр, хтулар хквезва. Абур дидедин чIалавай къакъатиз акурла, зи фикирдиз аялдиз дидедин чIал чирдай диск арадал гъун атана. Ахпа за жуван къаст мектебдихъ элкъуьрна.
Лезги хуьрерин бязи мектебрин сифтегьан классра вири тарсар (урус чIал хкатайла) лезги чIалалди тир. Гила лагьайтIа, ФГОС-дин бинедаллаз, са лезги чIалан тарс лезгидал, амай вири тарсар урус чIалал тухузва. Хуьруьн аялриз урус чIал чир тахьуниз килигна 1 ва 2-классра математикадай, алем чирунай чирвилер къачун лап четин жезва.
Аялриз компьютерный технологияр чирун патал гьар са учебник вичин диск галаз хквезва. Аялривай а дискриз кIвалера са шумуд сеферда яб гуз ва четин гафар тикрариз жезва. Ихьтин къайдади аялдин машгъулвални артухарда, чIални гегьеншарда.
Анжах са дидедин чIалан учебникрихъ куьмекдин дискар галач. Ихьтин диск за сифте яз жува тарс гузвай 1- класс патал гьузурна, ам Р.Гьайдарован ва Гь.Мегьамедован “Букварь” ктабдихъ галаз ишлемишзава. И карди аялрин фагьум-фикир ктаб кIелунални, чирвилер артухарунални хъсандиз желбзавайди аквазва. Им зи сифтегьан тежриба я. Маса школайрани ихьтин тежрибадикай хийир къачунайтIа пис жедайни?..
За мад сеферда тикрарзава: дискар герек я. Абуру тарсуна аялрин фикир желбда, дикъетдалди яб акализ, ТСО ишлемишиз, алатай тарсар тикрар хъийиз, цIийи тарс хъсандиз мягькемариз куьмекда.
Буквардин диск арадал гъиз заз Махачкъалада яшамиш жезвай миграгъви инженер Эфендиев Ярмета ва программист, адан хва Эфендиев Жамала куьмек гана. За абуруз кьетIен чухсагъул малумарзава.
Жува гьазурнавай диск “Буквардихъ” галаз чи школайрив агакьарун патал за республикадин Педагогикадин илимдинни ахтармишунрин институтдиз, методикадин хъсан такьат яз, теклифнава. Зи фикирдик 2-4-классрин учебникризни дискар гьазурун ква. Иншаллагь, зи тереф алимри хуьда…

Зарема Исмаилова,
АрхитIрин юкьван мектебдин муаллим
Лезги газет