И мукьвара за Эдебиятдин йисан сергьятра аваз лезгийрин тlвар-ван авай шаир, гьикаятчи, муаллим, РФ-дин писателрин союздин член, республикадин лайихлу насигьатчи Сажидин Саиджамалович Саидгьасановахъ галаз суьгьбет кьиле тухвана. Ам кlелзавайбурун фикирдизни гъизва.
- Сажидин Саиджамалович, алай йис уьлкведа Эдебиятдинди яз малумарнава. Лезги эдебият цlинин йисуз гьихьтин вакъиайралди лишанлу я?
- Алай йис эдебиятдинди яз малумарайдалай кьулухъ чи халкьдин медениятда хейлин дегишвилер хьанва. Заз чи республикада, районра хьайи цІийивилерикай галай-галайвал рахаз четин я. Дуьз лагьайтІа, хъсанвилихъ хьанвай дегишвилер, алатай йисарив гекъигайла, гзаф я. Цlи Махачкъалада Шииратдин КІвал кардик кутуна, ана хъсан мярекатни тухвана. Заз ахьтин шад мярекатар анжах са меркезда ваъ, амай районра ва хуьрерани хьана к1анзава. За и кар кьиле тухун патал культурадин министрдиз чар кхьейла, ам тек са культурадин министерстводилай аслу кlвалах туш лагьана.
«Лезги газетда», «Самур» ва «Дагъустандин дишегьли» журналрани литературадин йис я лагьана шиирар ва гьикаяяр ганват1ани, а гунугрин кІалубар, гьа алатай йисан чинриз ухшар я. Эдебиятдин йис я лагьана, са артуханвал заз акунач. Белки и кар халисан къайдада веревирд ийидай мумкинвал тахьунилайни аслу я жеди.
Шаир яз жува вуч авунва лагьайтlа, завай жуван яратмишунрикай рахаз жеда ва Эдебиятдин йис я лагьана, Интернетдин жуьреба-жуьре сайтра жувалай алакьай крарикайни рахаз жеда. «Фейсбук» соцсетдин чинра за са кьадар эсерар ва абурун таржумаяр чап авуна, кІелзавай ксарал агакьарна. Журналра ва газетра эсерар чап авун гьихьтин четинвал ятІа, вазни хъсан чида. Интернет – ачух суфра я. Бязибурун эсерар йиса са шумудра акъудайтІани, вал, зал атайла, куьн хьтин шаирар гзаф ава, йисан къене са чин гайитІа, Аллагьдиз шукур ая, лугьуда. Интернет ачух я. Ина за цІудралди шиирар, таржумаяр эцигнава. КІелдай ксарни тlимил туш.
Сулейман-Стальский районда тешкилнавай музейда алатай ва гилан шаиррин ктабар, къиметлу документар, кІвалин къаб-къажах, чкадин художественный идарайрин, школьникрин гъилин имаратар, акъудзавай кьван журналар ва газетар кІватІнава.
- Алай аямдин лезги эдебиятдикай куь фикир чир хьана кlанзавай.
- Алай аямдин эдебиятдикай хажалатдивди рахунилай гъейри са шадвални ийиз жедач. Санкцияр багьна кьуна, акъатзавай ктабар мадни кьери хьанва. «Куьредин ярар» культурадин 25 йис кьванни хъсандиз къаршиламишун патал, чаз райондин муниципальный тешкилатдин кьил, чи баркаллу алим Нариман Шамсудинович Муталибован теклифдалди, Шарвилидин суварик пулдин пишкеш-премия гана. Эгер райондин администрациядин патай чаз хъсан фикир ганачиртІа, чун к1еве гьатдай. Чи «Куредин ярар» райондин культурадин ва печатдин идарайрин векилрин гьар йикъан къайгъударвилик ква. Гьа кар себеб яз, лишанлу йикъарихъ галаз алакъалу бюллетенар ва са кьадар юлдашрин кьилдин ктабар акъуддай мумкинвал хьана. Кьилди жувакай рахайтІа, администрациядин куьмекдалди завай «Шарвилидин невеяр я лезгияр» тІвар алай са кьелечl ктаб акъудиз хьана ва абурун са пай за Шарвилидин суварик атайбуруз пишкешарни авуна.
- Куь фикирдалди, чи эдебиятдихъ виридалайни кьакьан агалкьунар гьи девирда хьана?
- Эдебиятдин цуьк акъудай вахт, советрин властдин девир хьана. Советрин власть жедалди СтІал Сулейманакай, Хуьруьг Тагьиракай ва алатай девиррин шаиррикайни алимрикай, гуьтІуь къатариз хьайитІани, гегьенш къатариз, жуван ерийрилай къецепатан сергьятра, Союзда ва къеце патара хабар хьун тавакулдин кар тир. А вахтара ктабарни гьукуматди акъудайла, авторризни гонорар гузвай. Писателрин союздин членриз дараматар, курортриз фидай мумкинвилер гузвай, кІелзавайбурувайни кепекрай ктабар къачуз, абурукай менфятни къачуз жезвай. Гила, жува пул гана акъудай ктабар, чантадиз вегьена маса гун патал жув къекъвена кІанзава. Захъни са кьадар гудай ктабар ава: «Куьн патал, чан аялар», «Риваятрин камари», «Ашукь Уьзден ярагъви», «Алфавитдиз мугьманвиле» ва масабур. Завай абур базарда хьиз ацукьна маса гуз жедач. Фейи школайра, маса мярекатра, атай мугьманриз багъишзава. Бес ибур эдебиятдин йисаз кутугнавай крар яни?
- Куьне мусалай яратмишзава?
- Захъ шииратдиз атай са ахьтин кьетІен вахт авач. Эгер за 14 йиса авай ученик яз, Кьасумхуьрел атана, «Коммунизмдин гатфар» газетдиз «ЧІехи Сулейман» тІвар алаз сифте шиир ва адалай гуьгъуьниз «Ислягьвал дяведал гъалиб жеда», гуьгъуьнин йисара кьетІен йикъарихъ, суваррихъ галаз алакъалу яз шиирар чап авунатІа, завай абур жув шииратдиз гьахьай йисар я лугьуз жедач. Абур, аялвилин, жув шииратдин къанун-къайдайрихъ, адан тІалабунар чириз эгечІнавай крар хьиз я. Мумкин тир, гьа чІавара зи уьмуьрдин рекьера, сифте яз зал дуьшуьш хьайи редакторар Аллагьвердиев Жалал, адахъ галаз санал дуьшуьш хьайи Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг Тагьир, писатель Къияс Межидов (а ч1авуз адаз Дагъустандин халкьдин писатель я лагьай тІвар ганвачир), зи хуьруьнви шаир Билалов Альдер хьаначиртІа, за и рехъ давамни тавун мумкин тир. Амма, Кьасумхуьруьн районда, са шумуд райондин агьалийриз къуллугъ авун патал, кІвалах ва формат гегьеншарнавай, вичелни «Социализмдин пайдах» тІвар алаз акъатзавай газетдин редактор Алиметов Саид тир чІавуз, газетдин патав литературадин кІватlал арадал атана. КІватlалдин кьил Кьурагь райондай чи райондиз хтанвай бажарагълу писатель Абдулбари Магьмудов тир. Аник квай Билалов Альдера, Нагъиев Рамазана, Гуьлмегьамедов Рамазана, Селимов Салигьа, Адилов Дашдемира, Мегьамедрагьимов Бедирхана, Межидов Абдурагьмана, гьабурухъ галаз зани газетдин уьмуьрда, эдебиятдинни медениятдин рекьера активнидаказ кІвалахна. Вацра садра заседание кІватІдай, гьанал чна гьарда жуван эсерар кІелиз, вирибуру яб акална, Алиметов Саида, Алдер муаллимди къалурай дуьз меслятрилай гуьгъуьниз пуд вацралай садра эдебиятдин чинар акъуддай.
Зи уьмуьрда кьетІенвал тур йисар Кьасумуьруьн ИПС-да старший электромеханик яз кІвалахай йисар я. Ана заз кьилдин кабинет хьана, суткадин къене кІвалахзавай за, азад вахтунда, райондин центральный библиотекадай «Коммунист», «Дагправда», «Дагъустандин литература», «Дагъви дишегьли» журналар ва газетар гъиз, жуван чирвал хкажна. Заз а йисара «Литературадин газет», «Литературадин Россия» газетрикай еке куьмек хьана. Иллаки за чирвилер хкажай журнал «Литературная учеба» хьана. ИПС-да кІалахзавай йисара заз, мукьвал-мукьвал совещанийра иштирак ийидайла, Дагъустандин писателрин Союздиз фидай ва анин писателрихъ галаз мукьувай таниш жедай мумкинвал хьана. Сифте яз фейила, костюмдин къултухдай акъудна кьвечІил хьанвай дафтардай за писателрин дараматда танафусдин вахтунда абуруз кІелай са шумуд шиирди зи бахт ачухна. Анал табасаранрин шаир Абумуслим Жафаров, чи писатель Межид Гьажиев, шаир Ибрагьим Гьуьсейнов алай. Абумуслим Жафарова яб гайидалай гуьгъуьниз икІ лагьанай: «Валлагь, юлдашар, ихьтин шиирар кхьидай шаир чи табасаранрикай акъатнайтІа, за ам къужахда кьуна, гваз къекъведай». Ибрагьим Гьуьсейноваз са артух тариф авун кІандачиртІани, «Чна адаз хатурдачтІа вуч чида ваз?» - лагьана суал ганай. Ибур, зи шиираррихъ яб акална, чпин фикирар лагьай гафар тир.
И гафариз къимет гана, рази хьайи «Дагъустандин литература» журналдин кьилин редактор Гьажиев Межида инал кІелай «Вун накь вучиз атаначир?», «Пагь бабай», «Темпелдин хиялар» шиирар журналдиз акъудна. «Вун накь вучиз атаначир?» шиирди зун вири Лезгистандиз машгьур авуна. Гьатта зал «Вун накь вучиз атаначир» кьвед лагьай тІварни акьална.
Ахпа Дагъустандин радиодин лезги передачайрин кьилин редактор, писатель Буба Гьажикъулиева «Вун накь вучиз атаначир?» шиир манидиз элкъуьрун патал бажарагълу композитор Омар Аюбовал ва а мани тамамрун патал Ризабала Агъабалаевал тапшурмишна. Мани халкьди хушвилелди кьабулна ва зи тІвар гегьенш къатара раиж хьана.
- Акl хьайила, куьн жегьил чlавалай яратмишзавай, шиират арадал гъидай бажарагъ авай кас я. Куьн паталди шиират вуч я?
- Зун патал шиират – зи уьмуьр я. Шиират галачиз завай уьмуьр заз кІандайвал тухуз жедач. Са кьве мисални гъин. Шииратдиз мукьва хьайила, заз жуван бедендин тІал-квалдикай, гьар са инсандиз хас тир гъам-хажалатдикай, гьатта 80-далай алатнавай жуван яшлувиликайни фикир ийидай мажал жезвач. Бязи вахтара шиирар тесниф ийидайла, зун столдихъ ацукьна са шумуд сятер алатайла, кІарас хьанвай юкьвакайни хабар яз амукьзавач. Шииратдал машгъул туширтІа, низ чидай зи уьмуьр гьихьтинди жедайтІа!? Шииратди заз ярар-дустар гзаф гунилай гъейри, жув хуш, жуван шииратдал ашукь инсанарни артухарнава.
- Куьне куь къелемдикай хкатнавай гьи эсердал ва я ктабдал виридалайни гзаф дамахзава?
- Дуьз лагьайтІа, сифте чи са шумуд шаирдин шииррин уртах кІватІал акъатна. Амма, са рахунни алачиз, «Вун накь вучиз атаначир?» тІвар алаз акъатай кІватІалдал за дамахзава. Сад ава жуван тІвар алай шиир акъатун, сад ава жуван тІвар алаз ктаб акъатун. Чна лугьунни ийида: «Сифте авур цикІендик кlачlкlачІар кумукьда». Зи и ктаб са куьруь вахтунда кьериз жагъидай ктабрикай сад хьана. Ана авай вири шиирар къиметлубур туширтІани, са шумуд шиирди кІелзавайбуруз ктаб играми авуна.
- Сажидин муаллим, эвелни-эвел шаир яз машгьур ятlани, квехъ гьикаятдин эсерарни авайди кlелчийриз малум я. Алай вахтунда гьикаятдин хиле кlвалах хъийизмани?
- Гьикъикъатда, зун шииратдин есир я. Са сеферда заз рагьметлу Ибрагьим Гьуьсейнова икІ лагьана: «Сажидин муаллим, лирикадин, гражданвилин, тарифдин ва маса хилерай квелай са шумудра хъсан шиирар кхьидайбур ава, сатирадин рекьяйни Жамидин хьтин бажарагълу шаир ава, амма куьне хьиз хъуьруьн-зарафатдин, яни юмордин эсерар яратмишиз жедай артухан кас авач. Ша, вун жуваз чин ганвай хиляй алад!» Меслят хъсанди тир, амма батІул ва я гьахъ заз чидач, завай адаз ихьтин жаваб гун хьана: «Ибрагьим стха, эгер за чуьнгуьрдин санлай кьуна, макьам ягъиз хьайитІа, са жуьрединбур яз, закай шит жеда. Я тахьайтІа, са бязибуру хьиз, цІийи тема ва я сюжет жагъун тавурла, аялди хьиз, тІуб сиве туна, фитІиниз жагъурна кІанда. За жув шииратдин тарав гекъигзава, Зи шииратдин таран кукІвал ва яргъа хилерал тарифдин емишар жеда, амма ценин хилер завай бегьерсуз яз таз жедач, абурул жезвай емишар муькуьбур кьван тарифдинбур туштІани».
Шииратдин есирвиляй экъечІиз заз куьмек гайида «Пехил дустар» гьикая я. ГъвечІиди ятІани «Ярагъви ашукь Уьзден» ктаб арадал акъатдалди, чи Агъа-СтІалрин школадин директор хьайи Къайибов Къазанфар муаллимди садра заз икІ лагьана: «Сажидин муаллим, Ярагъдал Гьажибала лугьудай зи халадин итим ава. Ада заз лагьана: «Чан хва Къазанфар, чи лезгийрин арада хъсан очеркар, повестар ва шиирар кхьидай устадар гзаф ава, амма вучиз ятІани заз куь муаллим Сажидинан хатІ бегенмиш я. Жез хьайитІа, зал са кьил чІугурай».
Зи хатІарал рикІ алай, заз ва зун течир кас жагъайла, шад хьанай заз. Адан кlвале гуьруьшмиш хьана чун. Гьажибала халуди чпихъ Уьзден тlвар алай са ата-буба хьайидакай, ам вичин девирда ашукь яз машгьур хьайидакай ихтилатна. Ада а девирда кlватlнавай шаиррин, ашукьрин жергеда Уьзденан тlвар гьат тавунвайдакай гьайифдивди лугьузвай. Залай алакьдатlа, Гьажибалади ашукь Уьзден халкьдиз раиж авун тlалабна.
Нетижада за хиве кьурвал са ктабни акъудна. Тарихдин повесть Жамидина «Самур» журналдиз, Арбен Къардаша «Ярагъви ашукь Уьзден» тlвар алаз кьилдин ктаб яз акъудиз куьмекна.
Зун мад са кардал машгъул хьана. Сивин яратмишунар кlватlна, арадал «Риваятрин камари» ктаб атана. Адаз чІехи алимар тир Гьайдаров Ражидина, Гуьлмегьамедов Гуьлмегьамеда, АбдулмутІалибов Наримана, шаирри, писателри ва масабуру къимет гана.
А кІватІалдин кьетІенвилерикай сад, икьван чІавалди ватандикай, партиядикай ва маса игитвилерикай тиртІа, за инсандин бедендин гьар са зат1уникай, адетрикай, гьуьрметдикай, хъсан ва писвиликай гегьенш материалар кІватІнава. Абурун арайра за жува туькІуьрнавай мисалар-келимаярни ава. Тарихда авай мисалар ва мискІалар гьа чун хьтин, амма чаз чпин тІварар малум тушир инсанри арадал гъанвайбур тушни!?
- Чаз куьн манийрин чlалар кхьизвай устад хьизни машгьур я.
- За тесниф авур гзаф кьадар эсерар манийриз элкъвенва. Къехуьнардай гафарни арадал атанва: гуя дишегьлийриз бахшнавай кьван вири манийрин автор зун яз гьисабзава. Амма муаллим Абдулашим Гуьлмегьамедова къейд авурвал, «Сажидинан са ктабдин 90 процент рушариз бахшнавай манийри кьунва. Мягьтел жедай кар ам я хьи, икьван гзаф шиирра, чебни рушариз бахшнавайбура, са цlар ва я са образ кьванни Сажидина тикрарзавач. Ам адан еке агалкьун я».
- Алай вахтунда яратмишунин кlвалахар авани гъиле?
- Эхиримжи вахтара культурадин ва телевиденидин хилера къуллугъ ийиз, жегьилрин шиирар редактировать ийиз, сад-вадаз ктабар акъудизни куьмекар гузва. Медениятдин ва эдебиятдин рекьерай халкьдиз шадвилер гъиз, зегьмет чІугвазва. Гьа са вахтунда, жува яратмишай кьван вири эсерар кьилди ктабар яз акъуддай такьат ва мумкинвал авачирди фикирда кьуна, жуван гъилералди, техникадин алатрикай менфят къачуз, сад-вад экземплярар ктабар акъудна, жуван архивда хуьзва. Ийизвай крар гзаф ава, вирибурукай рахун яргъалди фида.
- Гегьенш ва итижлу ихтилатдай сагърай!
Куругъли ФЕРЗАЛИЕВ
Добавить комментарий