( Магьсим Магьсимован шииррикай кьве гаф )
Азербайжанда яшамиш жезвай лезгийрин арада яратмишдай бажарагъ авайбур гзаф ава: шаирар, художникар, манидарар... Сергьят себеб яз, Дагъустанда авай лезги жемятдихъ галаз сих алакъаяр хуьдай мумкинвал авачтIани, къунши уьлкведа яшамиш жезвай чи ватанэгьлийри, сад хьана, хайи чIал, милли адетар, культура хуьник, виликди тухуник лайихлу пай кутазва: газетар, журналар, ктабар чапдай акъудзава, культурадин хейлин мярекатар тешкилзава. И крарин кьиле акъвазнавайбурукай гзафбур чаз таниш ятIани, бязибур хъендик кумукьзава. Ихьтинбурукай сад лезги ва азербайжан чIаларал шиирар кхьизвай шаир Магьсим Магьсимов я. Ери-бине КцIар райондин КIуфунуба хуьряй тир адан къелемдикай “Зи рикIин гьарай”, “Хиялар” тIварар алай ктабар хкатнава. Шаирдин яратмишунар мукьвал-мукьвал “Самур” газетдиз, “Алам” журналдизни акъатзава. И макъалада чна адан шииратдиз гъвечIи сиягьат ийизва.
М.Магьсимован яратмишунрин тематика гегьеншди я: адан шииратдин алемда муьгьуьббатдикай, яшайишдикай, девирдикай, хайи ерийрикай... кхьенвай эсерар гьалтзава. Лезги эдебиятда и темайрай кхьин тавур шаир бажагьат ава, амма М.Магьсимован бажарагъдин устадвал ам я хьи, автордилай винидихъ къейднавай темаяр цIийи рангаралди, образралди, фикирралди ачухариз алакьзава. Мисал яз, “Кесибриз” тIвар алай шиирда авторди XXI асирда къара жемятдин яшайишдин шартIарин муракабвал, девирдин бязи татугайвилер къалурзава:
Къубуйра яд, кIвалерани
амач гила газ, кесибар.
Чи гьал генан хъсанди тир
цIининдалай шаз, кесибар...
И цIарара шаирди “цIининдалай шаз” гафарин куьмекдалди кьве девирдин (Советрин ва алай девир) суьрет гузва. Ихьтин арза-ферзе кесибрихъ элкъвена лугьунихъ кьилдин себебар ава. Девир кьулухъ хъфенани? Виридахъ вири аваз аквадайди тир. Бес гила?.. Алай девирдин гьакъикъат ахьтинди хьанва хьи, гъиле кьеж квай къуллугъ авайбуру дуьньядин вири лезетрикай дадмишзава, майишатдал ва я са маса кеспидал машгъул хьана кьил хуьзвай жемят лагьайтIа, яшайишдин адетдин шартIарикайни магьрум хьанва. Шиирдин эхиримжи бендина авторди кесибриз ихьтин гьалара уьмуьр кечирмишдай бязи меслятар гузва:
Вуч лагьайтIан ава, килиг,
бул я гила базар, туьквен,
Чилерни-квев гектарралди,
садав-тепе, садав-дуьзен,
Яшамишиз кIан ятIа квез,
жагъурна са пул къвер тIеквен,
Чалимшмиш хьухь, гьа тIеквенда
куьнени кьил тваз, кесибар.
ТахьайтIани къубуйра яд,
кIвалерани газ, кесибар.
“И рехъ разивал гуз жериди ятIа?” - фикир арадал вегьезва шаирди.
Мадни М.Магьсимован яратмишунра сатирадин тах квай шиирар дуьшуьш жезва. Бязи эсерра авторди хизандин месэлаяр къарагъарзава, эвленмиш хьанвай жегьилрин рафтарвилер ачухарзава. “Са танишдан шикаятдикай” шиирда мехъерар авуна са йис хьайидалай кьулухъ сусан амалрикай, хесетрикай гьяз текъвезвай итимдин наразивилер ганва:
ЯтIан вичин тIвар Гуьлчемен,
Вич таз хьтин хъухъвай беден,
ЦIай галачиз кузва зи къен,
Акваз адан гьал, я брат.
Сятералди гуьзгуьд вилик,
Акъвазда ам пая хьиз тик,
Лагьайлахъди мийир на икI,
Акъудзава къал, я брат.
ГъанватIани за ам хуьряй,
Маса затIни къведач гъиляй,
Жагъидай туш юкъуз кIваляй,
Асул ява мал, я брат.
Автор ина неинки ява сусал, гьакI крар бажармишиз тежезвай итимдални хъуьрезва...
“Им гьихьтин сив кьун хьана?” шиирни сатирадинди я. И эсерда М.Магьсимова эхиримжи вахтара къвердавай артух жезвай тупIал фекьийрикай суьгьбетзава, авторди кьве чин алай инсандин шикил чIугвазва:
Чин тийидай капI-тIеат
Мусурманар чун хьана.
Рамазандин вацрани
Чи кIвалах тIуьн-хъун хьана,
Им гьихьтин сив кьун хьана?
Эвел тир вун къумарбаз,
Ахпа хьана папарбаз,
Гилани икI “сивер кьаз”,
Фекьини чаз вун хьана,
Им гьихьтин сив кьун хьана?..
Гьакъикъатдани, М.Магьсимован шиирдин игит хьтин инсанар себеб яз гзафбуру мусурманрикай вижесуз ихтилатар ийизва. “Тум кьацIай данади нехир кьацIурда” лугьудайвал, чеб мусурманар я лугьуз, эдебсуз, нагьакьан крар ийизвайбуру диндал леке гъизва. Авторди “Им гьихьтин сив кьун хьана?” суалдалди ахьтинбуруз туьнбуьгьни ийизва, гьа са вахтунда фикир ийизни тазва.
Къейд ийин хьи, М.Магьсимован яратмишунра литературный чIалан нормаяр, къайдаяр чIурзавай дуьшуьшар гьалтзава. Мисал яз “ятIан”, “лагьайлахъди”, “генан” ва маса гафар. Ихьтин нукьсанри, санлай къачурла, эсердин идеядиз, сюжетдиз таъсирзавачтIани, чIалан везинлувал, сересвал квадарзава. Гьелбетда, гъвечIи са макъаладин сергьятра шаирдин яратмишунрин агалкьунрикайни кимивилерикай рахаз хьун мумкин туш. Са кар якъин я: Магьсим Магьсимов бажарагълу, хсуси хатI авай шаир, лезги чIалан къайгъуда авай ватанперес я.
Мегьамед Ибрагьимов
Лезги газет
Добавить комментарий