Хьана кьван-хьанач кьван са пачагь. Адан тIвар Йис тир. Вичихъни кьуд велед авай: Цуьквер, Чим, Бегьер ва Мекь. Цуьквер руш тир, амайбур - гадаяр. Бубадиз абур вири сад хьиз кIандай. Гьахъ рахайтIа, Цуьквер, авай са руш я лагьана, са тIимил кьван - гзаф. ЯтIани ада вичин чил - вилаятар, кьуд патал сад хьиз пайна, аялриз багъишнавай.
Хабар нивай, хабар Мекьивай. Адаз акуна хьи, амай вилаятра вири шаддиз яшамиш жезва. Анра цуьквер бул я, мел-мехъер - гурлу, чуьллер мублагь я, нуькIерин нагъмаяр ванлу, халкьар гьуьрметлуни я... И кар акваз, ам мадни къаних, мадни пехил жезвай. Мад адавай эхиз хъхьанач. Эхирни са юкъуз ам пачагьдин патав акъатна.
- Пачагь, вун сагърай! - лагьана ада. - Вун адалат гвай пачагь я. На чаз дуьнья сад хьиз пайнава. Амма зи наразивал адакай ибарат я хьи, эгер амай вилаятра мублагьвал аватIа, зи вилаят мишекъат я. Жечни, адалатлу пачагь, вун и кардиз кихлигайтIа?
Пачагьди вичин веледдиз хъсандиз яб гана, ахпа умунвал квай сесиналди лагьана: “Квез виридаз сад хьтин мумкинвилер ганва. ЯтIани ви руьгьда къайи гар пара я. Гьина вун хьайитIани, гьана мишекъатвал ава... Килигда зун ви арзадиз. За ваз пуд югъ гузва. Кьуд лагьай юкъуз куьн кьудни зи меслятханада хьун лазим я”.
Кьуд лагьай йикъан пакамахъ пачагьлугъдин кьилин къеледин вилик атана кьуд файтун акъвазарна. Гуьллуь рангунин файтундай Цуьквер, къацу рангуниндай Чим, хъипи рангуниндай Бегьер, лацу рангунин файтундайни Мекь эвичIна. И кардикайни тадиз пачагьдиз хабар гана.
Явашдиз меслятханадин ракIар ачух хьана, падишагьар алатай ва къвезмай асирарни гилан вахт пачагьдихъ галаз ацукьнавай тавханадиз гьахьна. Ацукьнавайбур кIвачел акьалтна. Атанвайбуру, юкь агъузна, пачагьдиз икрамна. Салам кьабулунин лишан яз, пачагьди гъил хкажна ва вичин тахтунай лагьана: “Гьуьрметлу зи реаятрин векилар! Дуьньядин кьудай са пай ва тIебиат дарда авайвиляй чун къе инал кIватI хьанва. За гзаф фикирна, чун ихьтин гьалдай гьикI экъечIдатIа лугьуз. Мекь падишагьдин вилаятра гьалар хъсанзавач. Вахтар дегиш хьанва, гьавиляй дуьньяни дегиш хьун лазим я. За ихьтин къанун акъудзава. Сад лагьайди, дуьньядин паяр куьне, зи векилар, къедлай кьулухъ ва гьамишалугъ нубатдалди идара ийида. Вахтунин чарх кьил-кьилел цIикьвед вацралай хкведа. Куь идарадин муьгьлет пуд-пуд вацракай ибарат жеда. Кьвед лагьайди, Цуьквер гатфариз къведа, Чим - гатуз, Бегьер - зулуз, Мекь - хъуьтIуьз. Куь сад тир кIвалахдин гьахъ-гьисаб Тарихди кьада, гьамни хъуьтIуьз. И тегьерда куьн тумар цаз, девлет патал зегьмет чIугваз, бегьерар кIватI хъийиз ва хъсандиз ялни ягъиз агакьда. Пуд лагьайди, и къанун ТIебиат ханумдин ихтиярда жеда. И къанун гваз ам садрани садавайни дегишариз жедач, адаз ТIебиатдин къанун лугьуда... Буйругъ Цаваринди я”.
Вири пачагьдин къанундал рази хьана. Гьар садаз ам гьахълуди яз акуна.
Лугьуда хьи, гьа чIавалай инихъ чилерал ТIебиатдин къанун ала. Ам мармардин къван хьиз мягькем я, къадимлу я. Тарихди вичин гьахъ-гьисабни “Тарихдин ктабдиз” язава. Дегиш жезвайбур девиррин къилихар я, дегиш хьанвай Мекьин къилихар хьиз. Мекь-Кьуьд гила темпелди, къанихди яз амач. Адан рикIни гъил ачух хьанва. Адаз мишекъат вахтундани бегьерар вахчуз чир хьанва. Гьавиляй ам яр-емишдив ацIанвай базаррал шад я. Лугьуз жеда хьи, рухваяр бубадин веси-меслятдиз вафалу я. Гьавиляй абур бахтлудаказ яшамишни жезва.
Абдул Ашурагъаев
Лезги газет
Добавить комментарий