“Девирдин гуьзгуь”

1995-йисуз Абдулбари Магьмудован - тIвар-ван авай писателдин, драматургдин ва публицистдин нубатдин ктаб “Тараз якIв язава” чапдай акъатнай. Ктаб ачухзавай куьруь гафуниз писателдин хтул, шаир Пакизат Фатуллаевади “Девирдин гуьзгуь” тIвар ганвай.
Абдулбари Магьмудован яратмишунриз акьалтIай къимет гудайла, педагогикадин илимрин кандидат Исламудин Гьуьсейнова (“Лезги газет” 1998-йисан 25-июнь) вичизни и тIвар гзаф бегенмиш хьайиди, ам гьакъикъатда анжах адаз хас тирди чуьнуьхнавач. 
Авайвал лагьайтIа, зазни и тIвар хъсан акуна...
А.Магьмудова гагь хъелни шел, гагь хъвер кваз, амма гьамиша кузвай рикIин дамарралди кхьенвай эсеррай, чаз гуьзгуьдай хьиз, девирдин шикилар, пис-хъсан, гьам-хажалат, халкьдин дердияр ва лап кар алай месэлаяр аквазва - алатай вахтар, алай девир ва гьатта гележегни.
1964-1992-йисара кхьенвай эсерар дикъетдивди кIелайла, чун къенин йисал гьикI, вучиз атанватIа, чир жезва: абурукай са гзафбура авторди виликамаз и хажалатдин югъ атун мумкин тирдакай хабар гузва, вичин секинсузвал къалурзава, ада садни кьве тараз якIв янавач... Эхь, девирдиз халкьдин вилералди, адан векил хьана, гуьзгуь яз килигун - им манадин рекьяй автордин эсеррин eкe агалкьун я. Кхьизвай касдиз идалай еке бахт мад вуч хьуй”! - кхьизва Исламудин Гьуьсейнова - алимди. Заз чидайвал, чун адан рикIяй атанвай гафарал рази я, ам гьакъикъат я, инкар ийиз тежедай.
А.Магьмудован яратмишунрин рикьикай тIимил кхьенвач. Зиди а кас къе мад сеферда рикIел хкун я.
Ам 1930-йисан 13-февралдиз Кьурагь райондин Агъа Макьарин хуьре дидедиз хьана. Ина сифтегьан, Хив райондин ЗахитIа ирид йисан школаяр акьалтIарна, Дербентдин педучилищеда, ахпа Махачкъалада пединститутдин тарихдин факультетда кIелна. Хив райондин хуьрера муаллимвиле, школайрин директорвиле кIвалахна. КIвалахда адахъ жезвай агалкьунар себеб яз, адан намуслувал, тапшурмишай кардив ери аваз эгечIун акурла, Абдулбари Магьмудов Хив райкомдин бюроди “Хиврин колхозчи” газетдин редакторвиле тайинарзава. Са шумуд йисуз бегьерлувилелди кIвалах авурдалай гуьгъуьниз ам райОНО-дин заведующийвиле эцигна.
Лекьери кьакьан цаварихъ ялда лугьудайвал, А.Магьмудоваз гила санани кьарай къвезвачир, адан руьгь яратмишунрин гьевесдив ацIанвай.
“Коммунизмдин гатфар” газетдин редакцияда чка ава лагьай хабар агакьайла, ам 1962-йисуз, гъиле авай хъсан къуллугъни туна, Хивдай Кьасумхуьрел хтана. Ина адан илгьамди цуьк ахъайиз башламишна. Са куьруь вахтунда газетдин патав жегьил къуватар желбна, художественный эсерар кхьинал рикI алайбурун кIватIал тешкилна.
Акваз-акваз газет кIелзавайбурун кьадарни артух хьана. И вахтунда адан сифте чубарук “Цуькверин кIунчI” ктабни чапдай акъатна, ам кIелзавайбуру гзаф хушдаказ кьабулни авунай.
Хайи хуьре (1966-йис) совхоз тешкил хьайи береда анин партийный организациядин кьиле акъваздай кас авачир. Райкомдин бюроди ам хайи хуьруьз ЦIийи Макьарал парткомдин секретарвилин къуллугъдал рахкурна.
Гьа йисарани газет адан кьилин макьсад хьана. Адан гьикаяяр, очеркар, юморескаяр газетрин чинрай кими хьанач. Тежрибалу журналист А.Магьмудоваз республикадин “Коммунист” газетдин редакциядиз теклифна ва ам партийный отделдин зеведующийвиле тайинарна.
Амма писателвилин гьевесди ам яратмишунрихъ ялиз хьана. 
Абдулбари Магьмудов цIудалай виниз ктабрин автор я. Ам 1958-йисалай СССР-дин журналистрин Союздин, РФ-дин писателрин Союздин, 1990-йисалай лезги писателрин Союздин член я. 
Лезгийрин СтIал Сулейманан тIварунихъ галай гьукуматдин муздрамтеатрда адан пуд пьеса эцигна, халкьди абур хушдиз кьабулни авунай. 
Адан макъалаяр, гьикаяяр газетрин чинрилай кими жедачир. Зегьметчи коллективра, школайра адан зарафатдин куьруь-куьруь гьикаяяр сегьнеламишиз хьана ва гилани и кар давам жезва. Иллаки адан “Туьтуькъуш” гьикая халисан халкьдиндаз элкъвена. 
“Лезги газет” ва гьакIни амай милли газетар ва журналар халкьдин арада раиж авун патал адан зегьмет гекъигиз тежедайди хьана. Адан рикI хайи халкьдал, адан гележег бахтлуди хьунал, тарихдал гзаф алай.
Лугьуда хьи, виш йисуз санал, са хуьре яшамиш хьайитIани, инсан, адан рикI, къилихар чир жедач, амма са юкъуз адахъ галаз рекье-хуьле хьайила, вири ашкара жеда. Рагьметлудахъ галаз санал рекье-хуьле хьун заз гзаф кьисмет хьана. Чун лазим атай чкадал юлдашар, таяр-туьшер, стхаяр хьиз, гагь бубани хва хьиз хьайиди я. Чун авай гаф, кар талгьанани акъвазначир. Ам иллаки жегьилрин акьалтIай насигьатчи тир, зазни ада гзаф акьулар, меслятар гана, вичин рехъ ширинарна. Ам себеб яз закай шаирни хьана, пешекар журналистни, “Лезги газетда” кIвалахунни кьисмет хьана. За адаз агъадихъ галай цIарар бахш авун дуьшуьшдин кар туш:
Зи азиз дуст, чIехи стха, буба зи,
Гзаф крар цайи кьиле, япа зи,
Заз илгьамдин пай гайи вун сагъ хьурай,
Гьиссзава за зи далудихь дагъ галаз. 
Ида-ада зи хаз хьайи гуьгьуьлар 
Сагъ хъийиз вун жерягь хьанай датIана.
Низ чидай кьван икьван крар жедайди,
Вун себеб яз вири за къе кьатIана. 
Писателдин 60 йис къейд ийизвай макъамда за адаз бахш авур шиирдай кьве цIар генани гъиз кIанзава заз. 
Бажарагъвал раиж жуван мукьуфдивди 
секиндиз.
Камар къачуз ви гелева зунни гзаф йигиндиз.
И мярекат кьиле тухвай рагьметлу Жамидина ЦIийи Макьарин халкьдив ацIанвай клубда, захъ элкъвена, лагьанай: “Эгер, дугъриданни, шаир вичин къелемдин чIехи дустарин гелеваз виликди физватIа, шаксуз, гьамни вичин рикIин мурадрихъ агакьда. РикIе хуш майилар, экуь къастар, чIехи мурадар аваз шииратдин дагъдин кукIваз хкаж жез алахъда”. Зун а касдин - пайгъамбардин хьтин гафарал къенин юкъузни мягьтел я. Эхь, дугъриданни, яратмишзавай инсанар Аллагьди цаварилай инсанриз яшайишдин къайдаяр чириз, абур дуьз, инсанвилин рекье тваз ракъурнавай малаикар я. Чпин руьгьер каинатда эбеди Аллагьдин регьимдик кваз хьурай. Абуру къалурай рекьяй тефин, абурун меслятрал амал тавун чаз гунагь я!
Ингье, зи чIехи стха ва арха хьайи Абдулбари Агьмедовича зи рикIе гьикьван мягькем чка кьунватIа. Йисар физва, амма чIехи стха чахъ галамай хьиз я заз. Адан ирс чав гума эхир!..

Шагьабудин Шабатов
Лезги газет