Магьачкъалада чапдай акъатнавай "Ватандикай мани" ктабда лезги литературадин классик Нурадин Шерифован хкягънавай эсерар - икьван чlавалди чап тахьанвай поемаяр гьатнава.
Нурадин Шерифов ХХ асирдин сад лагьай паюна, Октябрдин инкъилаб ва Советрин власт гъалиб хьайи йисара, Азербайжанда ва Дагъустанда машгьур хьайи лезги зарийрикай сад я. Ам 1883-йисуз Къуба уезддин Гуьндуьзкlеле хуьре дидедиз хьана.
Заридин буба Шериф-эфенди алим инсан тир. Ада Истамбулда чlехи кlелернавай. Араб, фарс ва туьрк чlалар чизвай, эфендивилин дережа къазанмишнавай инсан яз, гзаф йисара вичин хайи хуьруьн, Самур округдин Миграгърин медреседа тарсар гана ва жумя мискlиндин имамвал авуна, халкьдин патай еке гьуьрмет къазанмишна.
Ада 1877-йисуз Урусатдин пачагьдин зулумдиз акси къарагъай халкьдин женгера иштиракна. Женгчийрин дестеяр пачагьдин кьушунри кукlварайла Шериф-эфенди Дербентдин къазаматда туна, ахпа хизанни галаз Къуба уезддин Гуьндуьзкlеле хуьруьз суьргуьнна. Ина ада медресадин муаллимвал ва мискlиндин имамвал давамарна, халкьдик такабурлу ругь кутуна.
Ихьтин бажарагъ тlебиатди Шериф-эфендидин хва Нурадиназни гана: дерин акьул ва кьатlунар авай гадади бубадин гъилик кlел-кхьин чирна, жуьреба-жуьре илимрикай сифте чирвилер къачуна. Ахпа яргъал Бахчисарай шегьердиз фена муаллимрин курсара кlелай шаирди гзаф йисара лезги жегьил несилриз чирвилер ва ватанпересвилин тербия гана.
ХХ асирдин сифте йисара хуьре муаллимвална хизан хуьн четин тир. Гьавиляй Нуредин жуьреба-жуьре кlвалахариз гагь Бакудиз, гагь Хачмаздиз, гагьни Яламадиз физвай. Фялейри лап четин шартlара хузайиндиз кепекрихъ кlвалахзавай чlавара аквазавай гьахъсузвилер эхун четин тир. Гьакl тирвиляй ам фялейрихъ галаз дуст хьана ва абрун гьахъар хуьнун женгерик экечlна. Хузайинди фялейрин мажибар атlана са тlуьнихъ кlвалахун теклифзавай. Фялейри чпин хизанар хуьз жедай хьтин гьакъкъи гун тlалабзавай. Нурадина фялейрин забастовка тешкилна, кlвалах акъвазарна, хузайиндин контора элкъуьрна кьуна. И кар акур хузайинди Худатай яракьлу жаллатlриз эвер гана. Къалабулух акатай фялейрихъ галаз Нурадин инкъилабдин шиирралди рахана:
Эй лезги халкьар!
Чlулав я чи къар.
Кьуна гъиле лаш,
Куьн яваш-яваш
Вилик экечlа!..
И цlарарикай гуьгъуьнилай инкъилабдин гьерекетриз эвер гузвай "Экечlа" шиир арадал атана.
1917-йисан Октябрдин Инкъилаб Нурадин Шерифова шаддаказ къаршиламишна. И йисуз ам Кцlарин мектебдин зеведиш тир. Азербайжанда
Советрин власт гъалиб хьайила Нуредин Шерифов азад уьмуьр туькlуьруник активнидаказ экечlна. Цlийи девир тебрикзавай “Лежбердиз" шиирда зариди кхьизва:
Ачух я гила ваз
Зегьметдин рекьер.
Тушни и мел-мехъер
Ваз, кесиб лежбер?
Гил мад лугьумир:
"Буш фена гуьлле".
Ихтияр вав гва къе,
Дуьз яхъ на луьле.
Зариди Советрин девирда теснифнавай эсерар цlийи властдин къанунрикай, адетрикай, тешкилатаркай я. Нурадин Шерифов кlел-кхьинин, илимдин терефдар тир. Азербайжанда советрин мектебар ачухайла Нурадин Шерифова ватанэгьлийриз к1елиз фин теклифзава.
1932-йисуз Кцlара лезги чlалал "Социализмдин темп" тlвар алай газет акъатиз башламишна. Адан сад лагьай редакторни Нурадин Шерифов хьана. И йисара ада халкьдин еке общественный кlвалах тухвана. Аз.ССР-дин ва ДАССР-дин партиядин, Советрин гьуькуматдин идарайрин чlехи мярекатра иштиракна. Ада вичин халкь савадлу, илимдар ва бахтлу авуник чlехи пай кутуна.
Чlехи къуллугъриз ва дережайриз килиг тавуна Нурадин Шерифова вич зари-шаир яз гьисабна ва халкьдихъ галаз адан гуьзел чlалал, вичин рикlяй булах хьана къвезвай шиирралди рахана.
1966-йисуз Бакуда заридин "Чигедин стlалар" тlвар алай кlватlал, гуьгъуьнин йисара Дагъустандин газетриз ва журналриз са-шумуд макъала акъатна.
Нурадин Шерифован эсеррай лезги халкьдин яшайиш, тlал алай меселаяр: тарих, култура, литература ва искусство аквазва.
Шииррихъ галаз Нурадин Шерифова кьуд чlехи поэмани теснифна: "Са Къуба хуьруьн тарих", "Чапхунчидин эхир", "Къанал" ва "Шуьтlруь тlегъуьн". Абур гьар сад кьилди рахуниз лайихлу эсерар я.
Зариди вичин поэмайра ватанпересвилин, инсанпересвилин, милли тарихдин ва културадин важиблу, вичиз секинвал тагузвай, халкьдиз лазим авай меселаяр къарагъарзава, тарихдин чинрал чан хкизва, кlелзавайдав фикир-фагьум, веревирдер ийиз тазва.
Нурадин Шерифован шиирра ва поэмайра важиблу меселаяр художественный жигьетрай вини дережада аваз кхьенва. Нугъатдин са бязи гафар фикирда кьун тавуртlа, заридин вири эсерар лезги литературадин чlалал кхьенва. Абур кlелзавайдаз чирвилер ва тербия гудай гуьзел ивирар яз, Дагъустандин институтра, педколледжра ва мектебра чирзава.
Нурадин Шерифован эсерриз алимри ва зарийри: Мегьамед Гьажиева, Агьед Агьаева, Гьажи Гашарова, Забит Ризванова ва масабуру виниз тир къимет гана.
Нурадин Шерифов халкьчи, женгчи зари хьана. Адан тlвар лезги халкьдин ва литературадин тарихда къизилдин гьарфаралди кхьиниз лайихлу я. Советрин девирда заридин тlвар Кцlарин кьилин куьчедал эцигна.
Нурадин Шерифован ирс чlехи я. Филологиядин илимрин доктор, чи сейли профессор Гьаким Къурбана туькlуьрна 2012-йисан эхирриз Магьачкъалада чапдай акъатнавай "Ватандикай мани" ктабда шаирдин хкягънавай эсерар гьатнава.
Кlелзавайдаз гъиликун меслят тир и кlватlал кьве паюникай ибарат я: шиирар ва поемаяр. Вири эсерар чеб автордин кхьей вахтунин тартиб хвена эцигнава. Гзаф шиирар ва вири поемаяр сифте яз печатдиз акъатнава.
Кцlар газет
Добавить комментарий