Лезгийрин сейли шаир, кхьираг, драматург, таржумачи ва публицист Арбен Къардаш 1961-йисан 11-февралдиз Докъузпара райондин Миграгърин хуьре дидедиз хьана. Дагъустанда шаиррин хуьр хьиз машгьур тир инай Миграгъ Мардали, Шихнесир Къафланов, Жамидин, Къурбан Аки-мов, Мердали Жалилов, Зульфикъар Къафланов, Гуьлмегьамед Шугаев хьтин зурба къелемэгьлияр акъатнава.
Шиирар Арбенан чIехи буба Багьадинани, бадедини кхьидай. Адан буба Мегьед-инни (Муграгъ Салахъ) шаир я.
Гьеле мектебда кIелдайла райондин “ЦIийи дуьнья” газетдиз акъатай Арбенан шиирри чи поэзиядиз вичин кьетIен хатI авай бажарагълу шаир къвезвайдакай хабар ганай. 1984-йисуз Москвада А.М. Горькийдин тIварунихъ галай Литературный Институт акьалтIарай А.Къардаш Дагъустандин ктабрин чапханада редакторвиле кIвалахал акъвазна. 1991-йисалай ам Россиядин писателрин Союздик ква. Шаир лезги ва урус чIаларалди чапнавай “Сифте цуьквер”, “Ичерин багъ”, “Пешапай”, “Йифен суфатар”, “Шехь, зи цIвелин тар”, “Ватандин гум” ктабрин автор я. Ада урус чIалаз таржума авуна, Етим Эминан шииррин “Гуьгьуьл” ва СтIал Сулейманан “Малум тушир чIалар” тIварар ганвай ктабар акъудна. Шаирдин чIалар В.Бармичева, В.Лапшина, Н.Скребовани урус чIалаз таржума авунва.
Чи тIварван авай композитор Мегьа-мед Гьуьсейнова адан чIалариз манияр кхьенва, “Етим Эмин” драма музыкадал эцигна ва абур Дагъустандин эстрададин къизилдин фондуна гьатнава. Адан прозадин эсерарни урус ва лезги чIаларалди акъатнава. Лезгийрин музыкадинни драмадин театрди “Фана багъдин перияр” ва “Хукац-Ханум” пьесаяр сегьнеда эцигна. А.Къардаша дуьньядин, урус ва Дагъустандин литературадин классикар ва алай аямдин гзаф шаиррин эсерар таржума авунва
А.Къардашаз 1991-йисуз Дагъустан-дин демократ жегьилрин Союздин “Олимп”, 1997-йисуз “Литературная Россия” газетдин, 1999-йисуз РД-дин Гьукуматдин, 2001-йисуз “Шарвили” ва РД-дин журналистрин Союздин премияр гана. Ам “РД-дин искусствойрин лайихлу деятель” лагьай тIварцIиз ва 2010-йисуз Грибоедован медалдиз лайихлу хьана. Халкьди вичиз икрамзавай и зурба сеняткардин эсерриз талукь тир дерин фикирри, философиядин веревирдри, ватанпересвилин гьиссери кIелдайбур датIана вичихъ ялда.
Суваб я
Чепелукьди чепелукь цIал тухуда,
Вични, гьамни цIун мецерив вугуда.
Жанавурди жанавурдиз суьруьдал
Вегьидай са жигъир къалур ийида.
Билбил хъиткьин жеда къизгъин манида,
Муькуьдини - хъиткьинайдан дердидай.
Инсандини инсан цIа тваз тухуда,
Вичиз игит, адаз хаин лугьуда.
Инсандини инсан халкьар къирмишдай
Рекьел гъида, адаз тажар багъишда.
Инсан кьейи чIавуз инсан ишеда,
Инсан хайи чIавуз инсан хъуьреда.
Гьашаратдиз, ничхирдиз ва гьайвандиз -
Гьардаз вичин макьсад чизва хъсандиз.
Амма, инсан – акьул авай гьашарат,
ХупI залан пар тушни ваз ви башарат?!
Амма, инсан, гьашарат кьван акьулди
Ви мурадра цифер твазва рагъул тир.
Писвал авун – жуваз авур гьисаб я,
Масадаз жув къурбанд авун суваб я.
На низ лугьуда?
На низ лугьуда, ацIанвайла рикI,
Шаклувилери авурла гъарикI?!
Ви хурун къувдиз дар тирла кIалхан,
На низ гьарайда, такъатдайла ван?
Ялгъузвилин йиф - ламу лит чIулав,
КIеви хьанвай чил, кьакьан хьанвай цав
Элкъвенвайла вал, рамиз ви бейни,
На низ лугьуда? Яб гуда ваз ни?
Вун тар я хьайи гатфариз штIум,
Вун - Яран йифиз хкахьай палдум.
Ви дувулрик кьеж, ви руьхъведик цIай
Кумазма! На низ ийида гьарай?!
Я няметра вил, я девлетра вил
Тунач на, руьгьдин фу ийиз гьасил,
Ви руьгьдин ризкьи абурдай вегьиз
Алахънавайла, на лугьуда низ?
Низ жеда ви ван, низ жеда аян? -
РикIер къванер я тежедай миян.
На низ лугьуда? - Жуваз лугьуда,
«Ни гъанва зун и йикъаз?» - лугьуда.
На низ лугьлуда? - Цавуз лугьуда,
Цаву ваз атIуз-атIуз лугьуда:
«Кьуранни ийиз, хкида на цуьрц,
Хкахьай ви цIук мад ахкатда гьуьрс.
Къванцизни ви тум вегьидай са фер
Гьатда ваз - ада ахъайда цIирер.
ЧIулав лит жувахъ галчукна алад,
Ви руьгьдин ризкьи жерди туш баят».
Шиш-къавах
Шиш-къавах тар кьурана зи дакIардихъ,
Мад адан вил галамукьнач шагьвардихъ.
Кьакьан цавар ам паталди ичIи я;
Дувулриз чил сур хьанва, сур мичIи я.
Гила адаз ни лугьуда: къавах я?
Им ажал вич, адан буйни бухах я.
Нивай акъваз хьуй ажалди къаншарда?! -
Алахъна зун килиг тийиз дакIардай.
Вахтар фена, йисар фена алатна,
Бахтар фена, ясар фена алатна.
Садра сагьиб хьана закай суалдин:
«Алачир хьиз яни вал вил ажалдин?»
Лагьана за: «Жувни адаз килига,
Гьазур хьухь ам кьабул ийиз виликай».
Тамашна зун дакIардай шиш-къавахдиз,
Ягьдин тегьне текъвервал зи тангъахдиз.
Кьуру тарцел са шумуд хьахь акуна -
Заз ажалдай уьмуьрдин гьахь акуна!
Кьенвай танди а хьахьариз чан гана! -
Худа, мад заз ви сирери кван гана!
Мегер гьар са инсанни шиш-къавах я,
Беден - рекьир тан яз руьгьни са хьахь я?
Кьвечхел тар
Ялгъуздаказ экъечIай тар хуьруьн куьчедал,
Ам вуж тиртIа, вуж туширтIа вун кутур инсан?
Гатфариз вун фаращдаказ жедай цуькведа,
Зулуз ичер алай хилер жедай ви залан.
ЦIайлапанди ягъна садра, авуна кьве пад,
Кьве хайи лув хьиз кьве патахъ акIаж хьана вун.
Эхна вуна цавари ваз ракъурай инад,
Ганач на чан, мад уьмуьрдихъ хкаж хьана вун.
Ви аламат йисарилай хьана халкьдиз сир,
Аллагьдивай адан жаваб кьаз авай хабар:
Са йисуз са пата цуькиз, ви емиш бул тир,
Муькуь йисуз мукуь патал - цуьк-бегьер самбар.
Ам вуж тиртIа, вуж туширтIа вун кутур инсан?
ТикрарнатIа на адан руьгь, гатфар-зул, кьуьд-гад?
Куьз ятIани вакай ухшар къвезва заз жуван, -
Гьи цIайлапан ятIа ам, зун авурди кьве пад?
Жув яз амукь
Дегиш жезва михьиз дуьнья
Ва инсаният,
Ужуз хьанва ягьни гьая,
ЧIур хьанва ният.
Са кас амач ягъдай далу,
Я вегьедай юкь.
На жуван руьгь мийир кьалу,
Вун жув яз амукь.
Итимри гаф гузва – хуьзмач,
Хьанва хирде, шит.
Дишегьлийриз абур чизмач,
Сабур хьанва кьит.
Гьим гьукумдар ятIа, я ам
Угърини тапрукь.
Мийир вуна ви намус рам,
Вун жув яз амукь.
ЭкъечI рекьиз, алад гьуьлел,
Хкаж хьухь дагъдиз.
Цав яз ама цав ви кьилел,
Кузва рагъ сагъдиз.
Векьер, тарар, къушар галаз
Кьилдаказ ацукь,
Яхъ гьабурун жув са пай яз,
Вун жув яз амукь.
ТIебиатдиз шакирвализ,
Хуьх жуван таъсиб.
Авайди туш шаирвилиз
Къазанжи-мажиб.
Вилик лацу чарни къелем
Эцигна ацукь,
Яратмиша жуван алем,
Вун жyв яз амукь.
И дуьньядин усалвилер
Ахъаймир чарчел,
Муьгьуьббатни кьегьалвилер
Ая мад эфзел.
Хьухь руьгьдин экв вине авай
Уьмуьрдал ащукь,
Ваз вун хьтин чешне aва,
Вун жув яз амукь.
Садазни вун тушиз лазим
КьейитIа эгер,
Лугьуз тахьуй: зи уьмуьр - им
Тир чIана бигер.
Тазиятдиз татайтIани
Тухумни махлукь,
Вун руг хьана чкIайтIани,
Вун жув яз амукь.
Вун вуж ятIа амукьда чиз
Неинки са ваз, -
Рекьиз, чуьлдиз, тамуз, гьуьлуьз,
Дагъдизни суваз,
Лацу чарчиз, цIараризни
Тийидай кумукь,
Чир жеда вун цаваризни,
Вун вун яз амукь.
Лезги гел
Мус, гьина хана куьн, лезги гъуцар? -
Къени жезма кIел
ИлитIай куьне дуьньядилай цIар -
Лезгивилин гел.
Медениятра, тарихра къадим
Тайифа жуван
Куьне гьи цIалди авуна лигим,
Хвена руьгьдин ван?
Амма са шикил хьанва чаз раиж:
Куь саданни тахт
Девиррин къене хьанач санал динж, -
Авачирни бахт?
Тирвиляй жумарт ва тирвиляй гьахъ,
Куь жанлу цIаяр
Чарабуруни авуна суракь,
Хуш яз куь паяр.
Бес гьинва къе куьн, аллагьар лезги,
Чи кьисмет-кьадар?
Вучиз, вучиз куьн хьанва къе мискьи,
Чи югъ тирла дар?
Чун куь тайифа, куь халкь яз ама,
РикIемай куь чIал.
Пай-пай хьунин ва квахьунин тагъма
Гьалчиз тамир чал.
Чир хъия мад и дуьньядиз куьне
Чи дувулни хел,
Тирди гьам дерин, тирди гьам вине
Лезгивилин гел.
Эгер квез чавай кIан ятIа къурбанд,
Чи вири тарих
Са къурбандрикай хьанва ибарат, –
Чахъ ама са руьгь!
Гьей, куьн…
Гьей, куьн, дуьнья тIуьна-хъвана
Тух тежербур, аваз хазна!
Квез куьн ксар хьиз авани?
Квез куьн гъуцар хьиз авани?
Куь кIвалахар, гьерекатар
Дуьзгуьн крар хьиз яни квез?
Инсанвилин берекатар
Хуьдай банкар чиз яни квез?
Гьикьван хьурай такьаз хабар:
Бахтикъара гьи чан я?
Ам зун я, зун – жанлу къабар,
Зун инсан я, инсан я!
Вири гъамар, хажалатар
Зи кIула пар ийидани?
Керематар, аламатар
Икьван самбар ийидани?
Зун Аллагь туш, я пачагь туш,
Я игит туш, я сиягь туш,
Я нацI туш зун, я туш буьтIруьк,
Я къван туш зун, захъ ава рикI,
Захъ руьгь ава, намус ава,
Руьгьдавайди иман я,
Захъ мез ава, кьве пIуз ава,
Зун инсан я, инсан я!
Зун яшамиш хьун лазим я,
Руьгьдив бегьер гун лазим я.
Зав цегв, зав чIиж гекъиг жеда.
Бес куьз бахт зи эксик жеда?
Зи зегьметриз къимет амач,
Ватандихъни къастар амач,
Инсанвилиз гьуьрмет амач,
Угърашвилиз дапIар амач.
Куьн Аллагьни маса къачуз
Гьазур я – заз аян я.
Гьадани квез жеда лугьуз:
«Зун инсан я, инсан я!»
Алатна фена
Акваз-такваз уьмуьрдин пай алатна фена,
Гур йисарин карван ацIай алатна фена.
Зи шадвилер-пашманвилер, ракъар-чIимелар,
Жегьилвилин зи хаму тай алатна фена.
Вил галамаз килигна зун элкъвена кьулухъ:
Ахкунач заз затIни яргъай – алатна фена.
Зи къуьнел гъил гьалчна сада - пIир хьтин касди:
«Ахъай вилер… ЭвичI цавай… Алатна фена?..»
«Хидир яни? Вагъуф яни? Вун вуж я, буба?»
«Гьеле кьатIуз жезвач вавай… - алатна фена. -
Арбен Къардаш, рехъ давамра, - хълагьна ада. -
Такурай заз вун рекьелай алатна фена!..»
САМУР газет
Добавить комментарий