Крарал элячIин

И мукьвара Дагъустандин меркезда “Милли чIалар, милли СМИ-яр хуьх!” - лишандик кваз Сад лагьай конференция кьиле фена. Анал гьялай месэладин чарасузвал, важиблувал адакай ибарат я хьи, мярекатдал рахайбуру дидед чIалар хуьнин, вилик тухунин, артмишунин месэлайрай чпин фикирар лагьана, абур кьилиз акъуддай рекьер къалурна. Эгер и меслятар, теклифар краралди кьилиз акъудайтIа, нетижаярни вижевайбур жедайдахъ инанмишвал ийиз жеда. Аллагьди экуь дуьньядал жуьреба-жуьре миллетар туьретмишнавайвал, абуруз гьардаз вичин милли чIални багъишнава. Гьавиляй са миллет муькуь миллетдилай тафаватлу ийизвай кьилин лишанрикай сад ам рахазвай чIал я. ИкI тирвиляй чIал инсандиз нефес къачузвай гьава хьиз герек я. Гьукуматдин битаввал, инсанрин сагъламвал, саламатвал, садвал хуьнин карда СМИ-рин кIвалах кьилинбурукай сад я. Гзаф миллетар яшамиш жезвай республикадин халкьар уьлкведин къенепата, дуьньядин майданда физвай гьаларикай хабардар ийизвай такьатар галачиз я ислягьвилин, я яшайишдинни агьвалдин, я эдебиятдинни медениятдин, я низамдинни тербиядин месэлаяр гьялиз хьун мумкин туш. Вучиз лагьайтIа, СМИ-яр сифте нубатда и месэлаяр неинки раижзавай, гьакI и дережайрив агакьун патал ара датIана таблигъат тухузвай такьатарни я. Эгер санлай прессадин кIвалахдикай рахайтIа, ада халкьарин руьгьдин игьтияжриз ийизвай таъсир екеди я. Дагъустан хьтин гзаф миллетар яшамиш жезвай вилаят дуьньядин винел алач. И гьакъикъат фикирда кьуртIа, жемятрив агакьзавай газетрин, журналрин, ктабрин, жуьреба-жуьре пособийрин тиражрин кьадар лап тIимил я. Радиодикай, телевиденидикай лагьайтIа, анрай милли чIаларал хабарар кьериз-цIаруз гузва, амма рекламайрин, инсанрин мефтIедиз, къанажагъдиз чIурукIа таъсирзавай хабаррин, лентерин сан-гьисаб авач. Алай вахтунда дидед чIаларал радиодай, телевизордай гузвай передачайрин вахт артухарун, абурун ери хъсанарун иллаки важиблу я. Дагъустандин районрин бязи хуьрерин агьалияр гьам радиодин, гьам телевиденидин передачайрикай магьрум жезвай дуьшуьшар гзаф хьанва. Эгер руьгь кутуна кардив эгечIайтIа, чIалаз талукь са кьадар месэлаяр чкадин телевиденидин каналдин сагьибрилайни хъсанариз алакьда. И каналдай дидед чIалан мумкинвилерикай, ам хъсандиз чируникай, вилик тухунин рекьерикай суьгьбетар тух-вайтIа, экрандилай муаллимар, шаирар, мектебра тарсарай еридин чирвилер къачузвай, олимпиадайра агалкьунар къазанмишай ученикар рахайтIа, шиирар таъсирдайвал кIелдайбурун конкурсар тешкилайтIа нетижаяр хъсанбур жеда. Малум тирвал, “Образованидин гьакъиндай” Дагъустандин Законда мектебра дидед чIалар мажбуридаказ кIелиз тунин ва чирунин месэла эцигнава. Им, гьелбетда, хъсан кIвалах я. Амма сад ава Закон кьабулун, садни ава ам кьилиз акъудун. И жигьетдай мектебра хайи чIаларин муаллимрин кIвалах са кьадар четинвилерал расалмиш жезва.
Чапханайрай акъатзавай ктабрин кьадар тIимил я, яни аялар дидед чIалан ва литературадин ктабралди таъминариз жезвач, тарсара ишлемишдай аквадай пособияр акъакьзавач, дидед чIалан тарсар гзаф мектебра пешекарар тушир муаллимри тухузва, диде-бубайри хайи чIал чирунин месэла чпин гуьзчивилик кутазвач... Хайи чIал течидайдан мез куьруь я. Мектебра кIелзавай гьар са аялдиз дидед чIалал дилавардаказ рахаз, кIелиз чирун чIалан муаллимдин везифа хьиз, кьилин винизвални я. Чи жергейра лезги чIал кесиб я, адакай чирна вучда лугьудайбурни авачиз туш. Ихьтинбуруз лугьуз кIанзава: кесибди чIал туш, гьакI рахазвай вич я. Дидед чIалан месэлайрал машгъул жезвай пешекарриз чизва: лезги чIалахъ, эгер фагьумна, фикир гана, веревирдер авуртIа, гегьенш мумкинвилер ава. Амма гзаф вахтара чна и мумкинвилерикай менфят хкудзавач. Лезги чIал кесиб я гьикI лугьуз жеда кьван, чIала агъзурралди мягькем ибараяр, мисалар, мискIалар, мажараяр, имуча-мучаяр, камаллу келимаяр авайла?.. Лезги чIал кесиб яни, тушни чирун патал за кIелчийриз чи шаирринни писателрин яратмишунар дикъетдивди кIелун теклифзава... Заз милли чIалан сафвал, гуьрчегвал, назиквал хуьз чалишмиш жезвай “Лезги газетдин” редакциядин коллективдихъ кIвалахда гележегда генани еке агалкьунар хьана кIанзава.

Ишреф Жаватов,
РФ-дин умуми образованидин гьуьрметлу работник
Лезги газет