Эгер инсандиз вичин Ватан, хайи диде-буба кIандатIа, адаз гьа диде-буба хьиз, вичин ата-бубаяр рахай хайи чIални кIан хьун лазим я. Зунни жуван хайи чIалаз гьуьрметзавай, адал даим дамахзавай инсанрикай сад я. Хайи чIал мягькемариз, адан дережа хуьз алахънавайбурун терефдар яз, за “Лезги газет”, “ЦIийи дуьнья” газетриз чIалан жигьетдай макъалаяр акъудна, чIалак маса чIаларин леке кутаз, адакай къаришма авуна, чIал харчи ийизвайбуруз туьгьметарна. Анжах са кьадар яшар хьанвайбуруз таъсир хъувун четин месэла я. Чна агакьзавай жегьил несилриз хайи чIал истеклу хьун патал чалишмишвал авун герек я. Гьелбетда, чIалан къадир авайбуру вечерар, кIелунар, тешкилзава, зарийрин хайи йикъар къейдзава, диспутар тухузва. Иллаки рикIик шадвал кутадай вакъиайрикай сад республикада кьиле тухвай милли чIаларин конференция хьана. Им йисан важиблу месэлайрикай сад тир. Амма, гьайиф хьи, яргъал районрай, кьакьан дагълух хуьрерай меркездиз фейи делегатрин саки са пай, залда ацукьдай чкаяр тахьана, анжах чпин тIварар авай сиягьра къулар чIугуна, кIвалериз хъфиниз мажбур хьана. Абуруз гьатта командировочнияр, рекьин билетрин пул хгудай касни авачир. Ихьтин къайгъударсузвал заз лап ягьанатдин кар хьиз акуна, зун гзаф перт хьана. Хайи чIал дериндай чируниз, ам мягькемар авуниз кьецI гузвайбур сифте нубатда аялрин диде-бубаяр жезва. Накь дагъдин хуьряй фенвай, бегьемдиз урус чIал чин тийизвай диде-бубаяр чпин аялрихъ галаз урусдал рахазва. “Аялдиз лезги чIал чидач” лагьай гафунал дамахзава, ам меденивиляй гьисабзава. Къайгъударвал авуна, гьарда вичин аялдиз хайи дидед чIал, алфавит чирун лазим я, урус чIал адаз гьикI хьайитIани чир жеда. Гьикьван ахьтин диде-бубаяр гъалатI ятIани, чавай абурал къадагъа эцигиз жедач. Чна чи акьалтзавай несилрихъ галаз аялрин бахчайра, мектебра хьайитIани чIал кIан хьунин жигьетдай кIвалах тухун герек я.
Эгер хуьруьн, мектебдин ктабханадиз 1980-1990-йисарилай кьулухъ лезги прозадин са ктабни хтанвачтIа, аялди дериндай гьикI чIал чирдайди я? Мектебриз хквезвай хейлин муаллимарни гьа аялрилай бешбетербур я. Абуру дипломар гьикI къачузватIа, за хълагьунин чарасузвал амукьзавач. Милли авторри еке харжияр авуна акъудзавай ктабарни, маса гудай мумкинвал авачиз, руквади кьуна, кIвалин пипIерив харайра туна эцигнава. Шегьеррин, районрин администрацийри, ОУ-ри чпин фондуна пул авач лугьузва. Мектебдиз кьве туп, ктабханадиз аялри кIелун патал лезгидал кхьенвай вад ктаб къачудай пул авач. Им яни чна чи несилрин патахъай ийизвай къайгъударвал? Лезги чIал девлетлу чIал я. Амма гзаф нугъатрин гафариз орфографиядин гафарганда чка тагана, лезги чIалан паюникай магьрумнава. Гзаф авторри чпин эсерра нугъатрин гафар ишлемишзава. Абурун жергедай яз зани ахцегь нугъатдин гафар жуван эсерра ишлемишзава. Агъзур йисара зи ата-бубаяр, диде-буба халисан лезгияр яз гьа гафарал раханва. Ни ихтияр ганва а чIал лезги чIалакай хкудна, къерехдиз гадардай? И карди чи чIал кесибзавачни бес? Гзаф гафариз гафарганда эвездай гафарни авач. Хайи чIал дериндай чирун, ам гегьеншарун патал за агъадихъ галай теклифар гузва. Абур кьиле тухун са акьван четин кар туш. 1. Кьилдин лезги чIалан конференция тешкилун. 2. Районрин, шегьеррин администрацийрин харжийралди милли авторрин ктабар хуьрерин, мектебрин ктабханайрив агакьарун. 3. Ктабар маса гудай, къачудай киоскар кардик кухтун. 4. Хайи чIалан пешекарар мектебра артухарун. 5. Нугъатрин гафар орфографиядин гафарганра тун. 6. Лезги-урус чIалан гафарганар яратмишун, ктабханайрив агакьарун. 7. ЧIалан жигьетдай вечерар, эсеррин кIелунар, авторрин хайи йикъар тебрикун, лезгийрин тарихдихъ галаз дериндай таниш хьун (мектебра, клубра). 8. Мектебра лезгидал кхьенвай макъалайрин, изложенийрин, гьикаяйрин конкурсар кьиле тухун. Ихьтин мярекатар кьиле тухвайтIа, чи несилриз хайи чIал чир хьунин, ам истеклу хьунин рекьяй еке куьмек жеда.
Шихмурад Агъакеримов
Лезги газет
Добавить комментарий