ИтIи-битIияр

Экуьнин вахт... Хизандик са куьнини къалабулух кутазвай хьиз тушир. Фу затI тIуьна, папаз вич идарада эглеш жеда лагьана, Эмин кIвалахал фена. ФатIимат, Ревазан пад-къерех къайдадик кутуна, гада аялрин бахчадиз тухуз гьазур жезвай. Гьа и арада кIвалин рак гатана. “Яраб икьван фад рак гатазвайди вуж ятIа?” - лугьуз, ФатIимат суаллу хьана. РакIарихъ гъиле конверт авай почтальон акъвазнавай. “Квез заказнай кагъаз ава. Къул чIугу”, - лагьана, ада ФатIиматал ручкани дафтар яргъи авуна. Рак агал хъувуна, ФатIимат конвертдиз килигна: адал я ракъурнавай касдин тIвар, я адрес алачир. И карди дишегьлидик генани артухан кичI кутуна. Тадиз конверт ачухна. Чарчел ири гуьрчег хатIаралди кхьенвай: “Гьуьрметлу ФатIимат! Кхьизвайди ви хатур кIани кас я. Куь гъуьлуь вал хъуьруьнарзава, вун зарафатрал вегьенва. Гьар са камуна ада вун алдатмишзава. Вичихъ галаз са идарада кIвалахзавай Туьквезбаназ вун маса гузва. Ада гьар юкъуз ам кIвализ кьван рекье хутазва, вични са шумуд сятда ана амукьзава. Туьквезбан субай, текдиз яшамиш жезвай дишегьли я, вичихъни архайин кьилдин кIвал ава. Эгер акьулдиз кьери туштIа, веревирдер жува ая... За ваз ви язухдай кхьизвайди я. Мукъаят хьухь! Ваз хъсанвал хьана кIанзавай аманеви ва чирхчир”. - Тфу, мердимазар, мурдар! Зун Эминахъ галаз хъел хьун низ герек атанватIа? - лагьана, ФатIимата чарчиз гъуд гана, чIур хьанвайди хьиз, дивандал ярх хьана. Адан вилерилай накъвадин стIалар алатзавай. И гьалди кичI кутунвай аял Ревазни, кьил дидедин метIерал эцигна, ван ацалтна шехьиз эгечIна. ФатIимата вичи-вич секинарна. Гададиз чан-рикI авуна, вичин цIийи парталарни алукIна, ам Реваз галаз куьчедал экъечIна. И юкъуз дишегьлидин гъиляй са кIвалахни къвезвачир. Вичин кьисметдин къайгъудик квай “аманевиди” ракъурнавай кагъазди адав маса фикир ийидай мажал вугузвачир. Гила, яваш-яваш, Эминан вафалувал шаклувилик акатзавай... “Дуьз я, эхиримжи вахтара, дугъриданни, Эмин тажуб жедай тегьерда дегиш хьанвай: гьар юкъуз кIвалахдилай геж хквезвай ва гьар сеферда кIвалахар гзаф ава лугьузвай.

Эвелдай ихьтин дуьшуьшар жезвачир эхир! Гараж эцигиз куьмек гуз дустунин дачадиз физва лагьанай. Вич, аквадай гьаларай, ашнадин кьилив фена... Зун аку, кIамайди, югъди гъуьл гуьзлемишиз, хуьрек са шумудра къайнар хъийиз хьана. Им лагьайтIа, Туьквезбанахъ галаз кефер чIугваз?” - залан хиялар физвай ФатIиматан рикIяй. Кьарай атIанвайда хьиз, ада няниз Эмин кIвалахдилай хтун вилив хуьзвай. Ам и сефердани кIвализ лап геж хтана. - Багъишламиша, зи цуьк, чIехида са тади кIвалах кьилиз акъудун тапшурмишна, ваъ лугьуз хьанач, - лагьана, адаз ФатIимат къужахламишиз кIан хьана. Амма папа темендикай кьил баштанна. - АкI хьайила, вавай чIехидаз ваъ лугьуз хьанач, яни? Муькуьбурулай алакьда, валай ваъ, тушни? Белки вавай чIехида тIалаб тавуна, гъейрида тIалабнатIа? Эмин тажуб хьана, ийир-тийир хьана, ФатIиматаз килигиз амукьна. Эхирни ада: - ГьикI хьанва, ваз гьихьтин ветIре кIас ганва? - лагьана. - ВетIре? Ам гьихьтин ветI ятIа завай ваъ, вавай хабар кьуна кIанда. Вахъ галаз кIвалахзавай Туьквезбанахъ галаз авай ви алакъаяр гьихьтинбур я? ВетIеринбур яни, тахьайтIа чIижеринбур?” - кис хьана дишегьли. - Адетдин, кIвалахдин, юлдашвилин! - жаваб гана Эмина. - Гьа-ан, юлдашвилин?.. Гьавиляй, дустуниз куьмек гуз дачадиз физва лугьуз, паб алдатмишиз, Туьквезбанахъ галаз куьшкуьндар язава ман вуна? - Чизвани ваз... Ви шаклувал вири сергьятрилай элячIзава. Ваз чиз, заз дустунин кьилив фидай ихтияр авач ман?... Кьуд йисуз санал яшамиш хьана гила, зи чIалахъ агъазвач ман? Ахпа вуч жеда?.. - Ахпа чара жеда! Гьар камуна зун алдатмишзавай касдихъ галаз заз яшамиш жез кIандач. Са патахъай, вичин сивяй акъатзавай келимайри ФатIиматак къурхуни кутазвай, амма гаф нуькI я: гъиляй акъатайла кьаз хъжедач. - Ваз чара жез кIанзава, яни? Мад маса вуч ихтилат ава вахъ? - Эминан чин чIур хьана. КIвалин секинвал анжах Ревазан шелдин зайиф сесини чIурна. Дидединни-бубадин сифетар акурла, аялдивай вичин шел хуьз жезвачир. Яваш-яваш, амма югъ-къандавай чIехибурун алакъаяр чIур жезвай. Йикъарикай са юкъуз ФатIиматан тIварцIихъай некягьдикай хкуддай чар кхьена, итимни паб райондин суддиз фена. Судьяди арза кIелна. ФатIиматан суьгьбетдихъ яб акалайдалай кьулухъ ада: “Гьелелиг куьн чара авун патал лазим делилар авач”, лагьана. - Ина гьикI хьана? - къалабулух акатна ФатIиматак. Ада зун алдатмишзава, виляй вегьезва, чарадаз маса гузва. Ингье маса гузвайди тестикьарзавай чар, - лагьана, папа судьядив кагъаз вугана. Адани чар кIелна ФатIиматав вахкана. - Къул, адрес алачир тапан чарар гьакъикъат субутдай, успатдай делилар туш. Эгер закондал амал авуртIа, абур эсиллагь фикирдани кьуна кIанзавач. Куьне вуч лугьузва, юлдаш Эмин? Квехъ маса дишегьли авани?” - И суалдиз заз гудай жаваб авач, - жуьрэтлудаказ рахана Эмин. - Ам куь ихтияр я. Амма некягьдикай хкудайла, нетижаяр гьихьтинбур жедатIа, куьне виликамаз фикирнавани?” - лагьана судьяди ФатIиматаз. - Нетижаяр гьихьтинбур кIандатIани хьурай, амма некягьдикай хкуда. Завай мад эхи ийиз жезмач, гележегда икI яшамиш хьун мумкин туш. “Куьне аял нин патав гамукьдатIа меслят авунвани? - жузуна судьяди. “ГьикI нин патав? Гьелбетда, зи патав, - викIегьдаказ жаваб гана ФатIимата. - Завай тапархъандал аял ихтибариз жедани? - Реваз зи аялни я. Законда къейднавайвал, аялдиз тербия гунин жигьетдай чаз кьведазни сад хьтин ихтиярар ава, - лагьана гъуьлуь. - Эхир, чара хъжедайла аял нив гумукьдатIа, ам хуьн патал алиментар нивай къачудатIа, куь арада меслят хьанвачтIа, тайин тир къарарни акъудиз жедач. За квез меслят къалурзава: чара хъхьун зиян жеда, нетижаярни пехирбур... Заз аквазвайвал, алай вахтунда квез авай ажугъ акьулдилай гужлу хьанва, куьне куьлуь-шуьлуьйриз килигна, чIуру кIвалах къурмишзава. Сифте куьне куь хъел секинара, ахпа меслятдални къведа, - лагьана судьяди. “Паб маса гун куьлуь-шуьлуь туш. За чара авун тIалабзава”, кIевивалзава ФатIимата. - АкI ятIа, госпошлина це ва тIалабзавай арзе тур. Повесткадалди квез суддал эвер хгуда. Суд жедалди аял нив гумукьдатIа, адан патав кьил чIугваз къведай ихтияр низ гудатIа. квел гьар садал гьалтдай хсусиятни тайинара, - меслят гъана судьяди. - Гьар садан хсусият вуч лагьай чIал я? - хабар кьуна Эмина. - Закондал асаслу яз,чеб санал яшамиш жезвай гъуьлуьзни папаз некягь ийидалди авай эменни ва некягьдай вахтунда гьар садаз багъишай ва пишкешай затIар абурун хсуси шейэр яз гьисабда. Къизилдикай ва маса металлрикай, къванерикай раснавай багьа шейэр, гьатта чеб гъуьлуьн ва папан кьведан харжийрихъ къачунватIани, чеб ни ишлемишзаватIа, гьаданбур яз гьисабзава. Гьавурда гьатнани? - хабар кьуна судьяди. - Багьа, беден чIагурдай къизилдин шейэр заз гъуьлуь къачурди туш, - лагьана ФатIимата. - Къачуда лугьузвай тир, амма сакIани агакьнач, - жаваб гана Эмина. Судьяди гьуьжетар акъвазарна ва шикаятчияр мад сеферда суддиз эвер хгудайдакай хабардарна. Са тIимил вахт арадай фейила, арзачияр мад суддин ракIарихъ галай. И сеферда аялни гъанвай. Адан са гъили дидедин, муькуь гъили бубадин гъилер кьунвай. “ТуьхкIвена ман!” шад хьана судья...

Ишреф Жаватов 
ЛЕЗГИ ГАЗЕТ