И мукьвара “Эпоха” тIвар алай чап- ханади кIелзавайбурув аялрин писатель, Дагъустандин госуниверситетдин муаллим, педагогикадин илимрин доктор Наира Алиевадин цIийи ктаб агакьарнава. Гзаф рангаралди ва махарин игитрин шикилралди безетмишнавай ам неинки къачуз, гьакI кIелизни хуш къвезва. Ктабдин презентация шегьердин 4-нумрадин гимназияда кьиле фена. ГьикI хьи, Наира Надирбеговна Алиевади вичин вахтунда гьа и гимназияда чирвилер къачуна ва анаг акьалтIарна. И юкъуз гегьенш, экуь залдиз гзаф инсанар атанвай. Абурун арада университетдин алимар, гимназиядин муаллимар, хейлин студентар ва школьникар, гьакI Дагъустандин писателрин Союздайни, РД-дин культурадин министерстводайни мугьманар авай. Абуру ктабдин автордин тIварунихъ хуш къведай келимаяр гзаф лагьана. Адан махарихъ жегьил кIелзавайбур руьгьдиз михьи, къанажагъдиз къуватлу инсанар яз тербияламишунин карда чIехи метлеб авайди къейдна. Мярекатдилай кьулухъ Наира Надирбеговнади чи са хейлин суалризни жавабар гана. § Наира Надирбеговна, бязибуру лугьузвайвал, аялар патал кхьин гзаф четин я, вучиз лагьайтIа аялри кIелзавай затIунин фикиррин къалпвал, гьиссерин фашалвал рикIивай гьиссда. Идаз акси фикирни ава: махар кхьинлай регьят кар авайди туш. Куьне гьикI лугьуда? - Америкадин са писательницади лап кутугайвал лагьанва: махар кхьинни, аял хун хьиз, четин туш. Аялрин махарни гьахьтин эсерар я, анжах са кьадардин четиндиз арадал къведай. Урусатдин тIвар-ван авай писателрикай сад тир Успенскийди генани къейднава: аялар патал кхьизвай автор кьетIен вакъиа я. Ам вичин я инанмишвилерилай, я ам хайи чкадилай, я адан социальный дережадилай аслу жедач. Са куьнилайни аслу жедач. Им гьакъикъатдани кьетIен месэла я, гьикI хьи, са яшдиз акъатнавай инсанди вичин къилихра, фикирра аялриз хас алем хуьзва, аялри хьиз вакъиаяр рикIик кужумзава ва абуру хьиз къиметарни гузва. Им лагьайтIа, яшар хьанвай гьар садалай алакьдай кIвалах туш. Гьавиляй чIехи яшдин инсанар патал кхьизвайбур гзаф, аялар патал кхьизвайбур тIимил гьалтда. Махар кхьизвайбур лагьайтIа, генани тIимил я. Ам гьакьван важиблу ва четин карни я. Вучиз лагьайтIа, махари аялрин къилихрин бинеяр арадал гъизва. Эхь, писвилизни хъсанвилиз, мергьяматлувилизни мергьяматсузвилиз, викIегьвилизни усалвилиз къиметар гуз аялриз, махари хьиз, маса са куьнини таъсирзавач жеди. Гьавиляй мах кхьин са затIни туш лугьузвай ксарихъ галаз зун кIусни рази туш. § Куьне куь махар гьикI кхьизватIа ва жуван эхиримжи ктабдал гьикI кIвалахнатIа, лагьанайтIа кIанзавай. - И ктаб за яргъал йисара кхьена. Бязи махар саки 10-15 йис идалай вилик арадал атана. Чебни литературада зи сифтегьан камар тир. ЛагьайтIа жеда, махар кхьинин рекьел зун жувазни хабар авачиз экъечIна. Кар анал ала хьи, за жуван веледриз, гьар няниз абур ксудалди, жуьреба-жуьре авторрин ва я халкьдин махар кIелиз хьана. Амма эквни хкудайла, аял ксун тийидайла, зун жуван махар туькIуьруниз ва абуруз хуралай кIелуниз мажбур жедай. Са тIимил вахтарилай зи итимдин тIалабуналди за жуван махар кхьиз башламишна. Махарин сюжетар, образар, жуьреба-жуьре вакъиаяр зи вилик чеб къвез хьана. За анжах абур, эхир гьикI къведатIани чин тийиз, кхьиз хьана. Хиве кьуна кIанда, зи сифтегьан кIвалахра са акьван пайгарвал, стилдин ва я чIалан жигьетрайни устадвал авачир, амма руьгьди кIвалахзавай. 2006-йисуз за а махар са шумуд чапханадиз рекье туна. Амма виринрай заз, ибур гьеле махар хьанвач, ибур чавай гуз жедач лугьудай жавабар хквез хьана. РикI тIар жезвайтIани, за аялриз жуван махар ахъайиз ва абур кхьиз хьана. ИкI, заз “Яру елкенар” тIвар алаз аялар ва жегьилар патал яратмишзавай авторрин арада Вирироссиядин литературадин пуд лагьай конкурс тухузвайдакай хабар хьана. Артух фикирар тахвуна, за аниз жуван 14 мах рекье туна. § Квекай гьа конкурсда гъалибчини хьана!? - Эхь. § Амма чаз чидайвал, гъалибчийрив чеб лайихлу хьайи премияр ва пишкешар вахкудайла, куьн ана авачир. Гъалибчи хьайидакайни геж хабар хьана. Им гьикI хьайи кар я? - А вахтунда зун жуван докторвилин диссертациядал кIевелай машгъул хьанвай. Гьавиляй махар конкурсдиз ракъурайди гьич рикIелни аламачир. Адан нетижаяр заз вад йис алатайла, Интернетдай акуна. Зи тажубвилихъ кьадар амукьнач. ИкI лугьун тIимил я, за жув бахтаварвилин экуьник акатайди хьиз хьана. Зи махар неинки кIелнавай, абуруз гьакьван чIехи къиметни ганвай! Акьван чIехи конкурсда гъалибчи хьун зун патал гъвечIи месэла тирни бес! Идалай кьулухъ са шумуд чапханади завай зи махар рекье тун тIалабиз хьана. § Дагъустандин литературада махар са акьван гьалтзавач. Куьне гьикI фикирзава? Им квехъ галаз алакъалу месэла я? Белки чина аялрин литературадиз са акьван фикир гузвачтIа? - Завай акI лугьуз жедач. За кьатIайвал, алай вахтунда чи республикада культурадани литературада цIийи уьмуьр башламиш хьанва. Алатнавай девиррин векилрин хъсан адетар давамарун патал цIийи авторри гзаф крарик кьил кутазва. Алай аямдин авторрин хейлин затIар неинки кIелзава, гьакI санал кIватI хьана, абуруз къиметарни гузва. И кардиз “Эпоха” тIвар алай издательстводикай генани еке куьмек жезва. Ада бажарагълу авторар жагъурзава ва абурун эсерар кIелзавайбурув агакьарзава. И кардалди чи культура ва литература вилик финиз аквадайвал таъсирзава. Аялрин литературадикай рахайтIа, авайвал лугьун, ам акьван къуватлу туш. Заз жуван аял йисара таниш хьайи Рашид Рашидован, ЦIадаса Гьамзатан, Фазу Алиевадин аялар патал кхьенвай эсеррилай гуьгъуьниз са акьван фикир желбдай затIар чидач. ЛагьайтIа жеда хьи, чи республикада аялрин литература вичин асас манада къуватлу туш. Амма аялар асул гьисабдай литературадин эсерралди тербияламиш жезвайди я эхир. Алай аямда и кар генани важиблу я. Чи аялар гзаф пай телеэкранрилайни интернетдай къалурзавай жуьреба-жуьре гзаф усал затIари тербияламишзава. Им лагьайтIа, чи гележег патал хаталу гьал я. Аялар патал чапзавай ктабар авачизни туш. Амма, зи фикирдалди, мана-метлебдин жигьетдай абур вини дережада авач. Зун диде яз, ахьтин эсерар авай ктабар туьквенрай къачурла, кIелиз кIан хьайила, гьайиф чIугуниз мажбур жезва. Аялар тербияламишдай затIар гьалтзавач. § Наира Надирбеговна, чун генани литературадин жанрайрал хквен. Исятда уьмуьрдивай яргъа аламатриз гьахьун деб жезвайди хьиз я. Вуна и кардиз фикир ганани? - Мода я лугьуз, акатай шейэр кхьиниз зун акси я. Завай абур кхьиз жедач. Яшлубур патал кхьенвай хейлин гьикаяяр, юмордин ва философиядин тах квай шейэрни захъ авачиз туш. Амма виридалайни рикI алай жанр махар я. Заз аялар тербияламишунилай чIехи, важиблу месэла я аямдин, я диде-бубайрин хивени аваз аквазвач. Чахъ, чIехи несилрихъ, хъсан вуч аватIа, вири чи аялрив агакьарун важиблу я. § Куьн аялрин тербиядикай гзаф рахазва. Аялар патал кхьизвай автор педагог хьун лазим яни? Куьне гьикI фикирзава? - Дипломар къачур гьар садакай педагог жезвайди туш. Аялдикай хъсан инсан хьун патал жув марифатдин ва ахлакьдин рекьерай вини дережадин инсан хьун лазим я. Инсандик гьихьтин къилихар кутун лазим ятIа, гьадакай фикирна кIанда. Закай духтурни, инженерни хьун мумкин тир, амма зи кьисметда литературадин алахъунарни педагогвилин кIвалах санал ацалтна. Им, заз чиз, тIебиатди ганвай пай я. § Гзаф йисар алатнатIани, ктаб акъатайла... - Зи ктабди зак чIехи гьисс кутунва. Дидеди вичин баладал гьикI шадвалдатIа, зани зи ктабдал гьакI шадвалзава. Вучиз лагьайтIа за ам патал тIимил зегьметар чIугунач. Зи гъавурда Белоруссиядай тир художница Маша Антипинани акьурди хьиз я. Ада зи махарин игитрихъ ва ана кьиле физвай вакъиайрихъ галаз хъсандиз кьадай шикилар чIугунва. Гуя чун, кьве касни, вакъиайриз гьа са вилерай килигзава. Ктаб акъатун зун патал Ватандин вилик жуван гражданвилин буржи кьилиз акъудай мисални я. За ам майдандиз атун патал жувалай алакьдай вири крар авуна. КIанзавайди гила ам аялриз кIелун я.
Хатима Нисредова
ЛЕЗГИ ГАЗЕТ
Добавить комментарий