«Яратмишзавай къуватар желбун герек я»
Вичин метлеблувални айрувал авай, Интернетда кардик квай «Зи лезги халкь» дестедин форумда мукьвал-мукьвал чи халкьдин бажарагълу, нуфузлу ва сейли ксарихъ галаз ачух суьгьбетар кьиле физва. Агъзурралди иштиракчияр авай форумда и йикъара бажарагълу шаир, гьикаятчи Арбен КЪАРДАШАХЪ галаз кьиле фейи суьгьбетни марагълуди хьана. Шаирдиз зани са шумуд суал гана. Ингье а суьгьбет чна агъадихъ гузва.
- Арбен Мегьединович, чи девирдин бажарагълу, сейли къелемэгьлийрикай сад куьн я. Квез, шаирдиз, гьикаятчидиз, таржумачидиз алай аямдин чи эдебиятдинни медениятдин гьалар гьикl аквазва?
- Алай аямдин лезги эдебиятдикай рахайтlа, пис я лугьуз жедач. Гьикl лагьайтlа, алатай асирдин 60, 70, 80 лагьай йисара майдандиз экъечlай шаирринни гьакиятчийри къедалди чпин кlвалах давамарзава, эдебиятдин вацl яцlу ийизава. Ктабар акъатзава, абур акъудун алатай вахтара хьайидалай регьят хьанва. Им шад жедай кар я. Пашман жедай кар - эдебиятдиз къведай жегьилар тежер кьван кьери хьанва. Умуд кутаз жедай хьтин сад кьванни пайда хьанвач. Вири медениятдикай санлай рахайтlа, ана артухан цlийивал аваз аквазвач заз. Жегьил шикилчияр, жегьил композиторар, жегьил артистар пайда жезвач. Ибур, гьелбетда, хъсан лишанар туш. Чна ийизвай дамахар, шадвилер икьван чlавалди авайбурал авуникай ибарат жезва. Икl хьуниз чlехи себебар гзаф ава, амма им гъилер куьрсна акъвазна кlанда лагьай чlал туш. Халкьди вичин вири къуватар яратмишзавай къуватар гьасил авунал желбун герек я.
- Куьне сифте теснифай шиирар квекай я (тематика)?
- За сифте яз кхьей шиир дидедикай тир. Зи архивра ам чарарин юкьва акахьна ама жеди. Амма чапдиз сифте яз зи пуд шиир («Шад жеда зи рикl», «Чlехи буба», «Рекьер») 1976-йисуз акъатна. Абур квекай тиртlа тlварарай аквазва. Абур зи муаллим ва бажарагълу шаир Шихнесир Къафланова зи сифтегьан пуд яцlу дафтардай хкягъайбур тир.
- Куьн паталди шиират, гьикаят вуч я?
- Зун паталди жува кхьизвай шииратни гьикаят ва я маса эсерарни зи уьмуьр я, зи ацукьун-къарагъун, зи руьгьдин кlвалах, адан алахъунар я. Абур зи уьмуьрдин мана-метлебдин чlехи пай я.
- «Лезги газетдин» чина куьне са 50 йисалай лезги чlал квахьун мумкин я лагьана къейднай. Ихьтин фикирдал вучиз атана куьн? Куь фикирдалди, чи чlал терг хьунин сергьятдив агакьзавани?
- За, чи чlалан кьисметрикай рахадайла, ам 50-100 йисалай квахьун мумкин я лагьайди я. Газетда сифтегьан рекъем гьатна. Ихьтин фикирдал атунихъ гзаф себебар ава. Виридакай исятда лугьуз хьун мумкин туш, вахт гзаф герек жеда. Кьилин себебар ихьтинбур я: алай вахтунда чаз виридалайни гзаф ван жезвайди жуван дидедин чlал туш. Хайи чlалал рахазвайбуруз яб гайила, гьафтедин йикъар ва числительнияр саки вирида урус чlалалди лугьузва. Им, адет тирвал, чlал квахьиз эгеч1унин сифтегьан «зенгер» я. Идални алава яз, чна, жуван чlала аваз-аваз, маса ч1алан гафарикай менфят къачузава. Им гьакl вич вичелай жезвай кар я, рахазвайбуру икl хьуниз гьич фикирни гузвач. Чи зигьинда лезги чlаланни гьукуматдин чlалан часпарар акахьнава. Ибурукай гьи пад гъалиб жедатlа лугьун четин туш.
Чlал хуьн патал адалди михьидаказ рахаз, фикириз, кхьиз ва фикирар тамамдиз ачухариз чир хьана кlанда, алакьна кlанда, гьич тахьайтlа алахъна кlанда. Гьа алахъун заз неинки са жегьилрин патай, гьакl яшдиз акъатнавай лезгийрин патайни аквазвач. Чна гьамиша чахъ алимар гзаф ава лугьуз дамахарда. Абур гьи рекьяй алимар хьунал кар алач. Абурал алимар я лагьай т1варар ала, абур халкьдин вилик-кьилик квай ксар я. Амма абурун арада дидед чlалал са макъала-зат1 кхьиз жедайбур шумуд ава? За гьисабайла, са гъилин тупlар бес хьана. Им дамахиз жедай хьтин гьал туш. Идални алава яз, чlал квахьуниз рехъ гузвай себебар чаз чи халкьдин махар чир тахьун, абур ахъайдай яшлу ксар саки амукь тавун, дидейри чпин куьрпейриз лайлаяр лезги чlалалди ягъ тавун ва масабур я. Халкь ва чlал хуьн патал чи бан-бубайри агъзур йисара арадал гъайи «къадакьар» чи алай аямдин медениятдин пай яз амукьнавач. Гьакl хьайила, зун чlал квахьунин сефил фикирдал атанва. Амма заз зун гъалатl хьанайтlа кlандай ва за умудни атlузвач, вучиз лагьайтlа квахьай чlаларал чан хтай дуьшуьшарни инсаниятдин тарихда гьалтзава. Аллагьдиз шукур, чун акьван чкадал атанвач. Чlал хуьн патал гьар са лезгиди вичин руьгьдин ва зигьиндин къуватар эцигна кlанда.
- Архаизмаяр, къадим лезги гафар чlалаз хкунин, абур ишлемишунин ва чи са бязи шаиррини прозаикри арадиз гъизвай цlийи-цlийи гафарин гьакъиндай квевай вуч лугьуз жеда?
- Куьгьне гафарикай менфят къачун, цIийибур арадал гъун – им эдебиятдин ва ам яратмишзавайбурун везифа я. Ахьтин кIвалах галачиз эдебият арадал къведач. Амма шаирри, гьикаятчийри туькIуьрзавай вири гафар кьабулиз жедайбур хьтинбур жедач. ЦIийи гафар чIалан къурулушдив ва адан къанунрив кьадайбур хьун лазим я. Зун чIал девлетлу хьунал шад я.
- Лезги шаиррикайни писателрикай (алай ва алатай девирдин) квез гзафни-гзаф бегенмишбур вужар я?
- Алай аямдин шаиррикайни гьикаятчийрикай за садани тIвар кьадач, вучиз лагьайтIа абур вири зи руьгьдин, къелемдин стхаяр я. Садни бейкефиз заз кIанзавач. Алатай девирдин шаиррикай рахайтIа, заз мукьвал-мукьвал абурун чIалар кIел хъувун адет хьанва, гагь-гагь за абурукай макъалаярни кхьизва. Амма виридакай садан тIвар заз иллаки играми я. Амни Етим Эмин я.
- Машгьур таржумачи хьуниз килигна, дуьньяда миллионралди ксари кlелзавай Къадим Грециядин мифарни риваятар лезги чlалаз таржума ийидай фикир авачни квехъ?
- Заз кхьин патал рикIик квай гзаф затIар ава. ЦIийи таржумаяр гъиле кьадай вахт заз авач. Авайвал лагьайтIа, зун таржумайрикай галат хьанва. Къадим грекрин мифар таржума авун жегьилри гъиле кьунайтIа пис жедачир.
- Марагълу суьгьбетдай сагърай!
Куругъли ФЕРЗАЛИЕВ
Добавить комментарий