Омонимар

Лезги чIалан лексикологиядин,яни чIалан гафар ахтармишна чирунин кIвалахдихъ ва илимдихъ эхиримжи вахтера, малум тирвал, тайин тир агалньунар хьанва. Чахъ кIелзавайбурун патай хъсан къимет къазанмишнавай урус чIаланни лезги чIалан, лезги чIаланни урус чIалан словарар ва лексикологиядин жуьреба-жуьре месэлайриз талукьарнавай ктабар, илимдин статьяяр ва мсб. ава.

Идахъ галаз санал, лезги чIал ахтармишун ва школайра ам чирун вилик фидайдавай чна хсусан лексикологиядиз талукь хейлин пособияр авачирвилин игьтияж къвердавай гзаф гьисс ийизва. Гьабурукай сад чна лезги чIалан омонимрин словарь яз аквазва.

Омонимар чIалан лексикада гафарин къариба са группа хьунилай гъейри, ихьтин словарь яратмишунин чарасуэвал а карда арадал гъизва хьи, омонимар тайинарун, кьилди яз абурунни гзаф метлебар авай гафунин мана-метлебдин вариантрин тафаватвилер ва сергьятар тайинарун лексикологиядин лап четин месэлайрикай сад я.

Лезги чIалай тарс гузвайбурун ва кIелзавайбурун, гьабурухъ галаз санал лезги чIалан жуьреба-жуьре терефар ва месэлаяр чируниз интерес ийизвай ва я чпин гьар йикъан практический ва ярат­иишунин кIвалахда лезги чIалакай менфят къачузвай гьар са касдин ихтиярда омонимрин словарь хьунухьи гьелбетда винидихъ къейд авур лексикологиядин пособийрин жигьетдай авай кьитвал са тIимил хьайитIани зайифарда.

Словарь лезги чIалан вири жуьрейрин словаррин, литературадинни халкьдин сивин яратмишунрин бинедаллаз туькIуьрнава, амма гафарин омонимвал тайинардайла, а гафар лезги чIалан орфографиядин словарда гьатнавай саягъдиз, яни абур кхьинин тегьердиз еке фикир ганва.

Сад лагьайди, сивяй саки сад хьиз, чпин ванер туьш яз акъудзавай, амма орфографический словарда чеб сад хьиз кхьин тийизвай гафар омонимрик кутунвач. Месела, вуч?  //суалдин тIварцIиэвез // - вич  //элкъведай тIварцIиэвез //; гьис "гум; пас" - гьисс "эсер,кьатIунун; хабар хьун"; ужуз'къимет авачир; багьа тушир" - ажуз-«зайиф; къуватсуз» ва ихьтин мсб.

Кьвед лагьайди, орфографиядин тайин тир къайдайрин бинедаллаз чеб кхьинра туьш жезвай, амма чпин сесерин  //гьам фонемайринни // къурулуш кьилди тир, сивяй сад сакIа, муькуьди масакIа акъатзавай гафарни омонимрик кутунвач. Месела, тар "набатат" - тар "музыкадин инструмент" сад хьиз кхьизвай гафар я, амма абур чIала ванер туьш яз, сад хьиз, ваъ, кьилди-кьилдин ванер аваз, ишлемишзава: сад лагьай гаф гухлу /т/ сесинилай, кьвед лагьайди зайиф /т/ сесинилай бешламишзава.

Омонинрин мана-метлебар жуьреба-жуьре ачухарзава: а // синонимрин куьмемдалди  (герек "лазим; бакара къведай"); б (баяндалди  (гатIун  "хъуьчIуьн кIени, тупIарин арайри кьеж къачун; хер акъатун); в (гафунин везифа тайинаруналди {Аваран "хуьруьн тIвар"); г /(гафуни къалурзавай предметдин везифадин куьмекдалди (къелем "кхьидай" ) ва мсб.

Словарь туькIуьрдайла, ам жезмай кьван тамамди, вири омонимар гьатнавайди ийиз чалишмиш хьанва, амма и чалишмишвал звелимжиди тирвиляй омонимрин бязи жергеяр словарда гьат тавуна амукьун мумкин я. И жигьетдай ва гьакI словардай жагъай вири жуьрейрин маса кимивилерин гьакъиндайни кIелзавайбурувай Дагучпедгиздиз  //Махачкала, Маркова» куьче, 32 кхьин тIалабзава.

ЛЕЗГИ ЧIАЛАН ОМОНИМАР ВА АБУРУН ЖУЬРЕЯР

ЧIалан гафарин состав, малум тирвал, сложный система я. Сад лагьайди, гафар чеб жуьреба-жуьре я; кьвед лагьайди, абурун арада авай алакъаяр сад туш. Са бязи, чара-чара фонетический кIалуб авай гафар мана-метлебдин жигьетдай чеб-чпиз мукьва жеда  //ме­села, бугъ - пар; сифтедай - эвелдай; иер - гуьрчег ва мсб. // Акси яз, кьилди-кьилдин ванер авай маса гафарин мана-метлебар сад муькуьдаз къаршибур хьунухь мумкин я  //месела, кьуьд - гад; йиф - югъ; гъвечIи - чIехи ва мсб. ЧIалан гафарин системада са кьадар ахьтин гафарни жеда хьи, абур сад хьтин сесерикай  //фонемайрикай // ибарат яз, чеб сивяй сад хьиз ахъатиз, амма чпин мана-метлебар чара-чарабур яз жеда.  //Месела, къеле - "кьетIен жуьредин ва дяведин мурадар патал мягькемарнавай дарамат" ва къеле - "ла­цу, кьезил ва хъуьтуьл металл"; агатун - "яхун хьун; зайиф хьун" ва агатун - "мукьва хьун; хъсан араяр хьун" ва мсб. гьахьтин гафарикай я.

Ихьтин, чпихъ сад хьтин ванер - сесерин ва я фонемайрин сос­тав ва сивяй акъудунин тегьер авай, амма мана-метлебар чара-чара тир гафариз, малум тирвал, омонимар лугьуда.

Омонимри фадлай инихъ чIалан алимрин фикир чпел желб ийизва. И къариба жуьредии гафарин гьакъиндай гзаф кьадар ктабар ва ахтардашунар кхьенва. Хейлин чIаларин омонимрин тамам словарар яратмишнава.

Дагъустандин чIаларин, гьабурукай сад тир лезги чIалан омо­нимар кIватIун, абурун кьетIенвилер ва жуьреяр тайинарун, слова­рар туькIуьрун  лагьайтIа, анжах эхиримжи вахтара гъиле кьунвай, чеб саки гила башламишзавай месэлаяр я.

КIелдайбурун фикирдиз теклиф ийизвай и  гъвечIи ктаб, асул гьисабдалди, лезги чIалан омонимрин куьруь словарь я. Словарда вучиз хсусан и гафар ганватIа - масабур ганвачтIа, омонимар чеб чара авунив ва тайинарунив словарь туькIуьрайбур гьикI эгечIнаватIа кIелдайди гъавурда.тунин мураддалди ва и жуьредин пособие сифте яз гьазурзавайди фикирда кьуна, словардилай вилик омоним­рин умуми теориядиз талукь ва лезги чIалан гафарин и разряддин хсусивилерин гьакъиндай са бязи къейдерни ганва.

Винидихъ къейд авурвал, омонимар фадлай инихъ ахтармишзаватIани, чIалан илимда абуруз талукь хейлин месэлайрин гьакъиндай фикиррин еке жуьреба-жуьревал ва гьуьжетар давам жезва. Месела, гьабурукай яз: омонимия вуч затI я; чIалан лексикадиз талукь маса явленийрихъ галаз  //са гафунихъ гзаф метлебар хьун ва ихьтин мсб.// адан гьихьтин алакъаяр ава; омонимар пайда хьунин рекьер ва бязи мсб. гьахьтин, чпин гьакъиндай гилани гьуьжетар кьиле физмай, месэлайрикай я.

Инал къейд авунвай ва са бязи маса месэлайрин гьакъиндай словарь туькIуьрдайла чпел амал авунвай дибдин принципар ихьтинбур я.

ЧIалан такьатрин ва элементрин ванер (звучанияр) туьш хьунар жуьреба-жуьре я. Лексикада  (чIалан гафар ва гафарин состав санлай ахтармишдай илимда) рахун анжах гафарин ванер туьш хьуникай, яни кьилдин ва тамам гафарин гьакъиндай фин лазим я. Я гафарин паяр  (морфемаяр) туьш хьунар  (месела: =ди - 1 типдин существительнийрин актив падеждин эхир; «ди - прилагательнияр, причастияр ва мсб. субстантивламишдай эхир; -ди - наречияр арадал гъидай суффикс), я са гафни санлай са шумуд гаф туьш хьунар  (месела: асас - а сас; салам - са лам ва мсб.), я чеб сивяй сад хьиз акъат тийизвай гафар кхьинра туьш хьунар  (месела: михьиз [михьиз ] михьун глаголдин деепричастие // - михьиз / михьиз ] тайинардай тварцIиэвез; маса f маса / къалурунин тIварцIиэвез

ва прилагательное; маса /"маса наречие //, я кьилди=кьилдин га­фарин кирс падежрин формаяр туьш хьунар  //месела: живедин - жив гафунин талукьвилин падеж; живедин – живе  гафунин талукьвилин падеж ) ва ихьтин масабур омонимрай гьисабиз жедач.

Яни и словарда анжах лексический омонимар ва я омонимар - гафар гьатнава.

Кьве гаф лексический омонимар яз гьисабун паталди а гафарин дибдин ва я словарный формаяр туьш хьун бес я. Ахьтин формаяр яз, существительнияр паталди теквилин кьадардин асул падеж, гла­голар паталди масдардин форма фикирда кьунва. Бязи, алимри омонимривай истемишзавай шартI - омонимар тир гафарин вири грамматичес­кий формаяр сад хьтинбур хьунухь - кьадардилай артух кIеви шартI я: ахьтин гафар чIала тек-бир жеда. Адалайни гъейри, а истемишуни гафарин словардин ва я дибдин формайрин кьетIенвал, гафунин амай формайрин жергеда абурун кьетIен чка гьисаба кьазвач. Муькуь патахъай, згер чна гьахьтин кIеви шартI фикирда кьуртIа, омонимар анжах чIалан са паюниз талукь гафарин арада хьунухь мумкин я. Вучиз лагьайтIа, жуьреба-жуьре чIалан паяриз жуьреба-жуьре грамматический категорияр ва а категорийриз тагукь форма­яр  арадал гъидай кьилди-кьилдин такьатар жеда. И жигьетдай, кьетIивилелди къейд авун лазим жезва хьи, асул формада сад хьтин ванер авай, амма амай формайра чара-чара эхирар къвезвай гафар халисан омонимар я, сад хьтин ванер авай гафар сад хьиз дегиш тахьуни а гафар омонимар туширвилин гьакъиндай ваъ, акси яз, а гафар омонимар тирвилин гьакъиндай шагьидвал ийизва. Месела: багъ "бахча; емишдин тарар авай,чка - багъ "лента, фитиль" га­фар гьам теквилин, гьам гзафвилин кьадарда гьарма са жуьре падежриз дегиш жеда  а/ багъ - багъди, багъдиз, ... багълар -багълари, багълариз,б // багъ - багъуни, багъуниз, ...багъ­ар - багъари, багъариз, ... гьа икI мад, амма и карди а гафар омонимар туширвилин гъакъиндай ваъ, акси яз, абур омонимар тирвилин - сад хьтин ванер авай, амма чара-чара мана-метлебар авай гафар тирвилин   гьакъиндай шагьидвал ийизва.

Бязи алимри чпин тереф хуьзвай са кьадар маса шартIарни, эвелни-эвел омонимар тир гафарин неинки ванер  //звучанияр //, сесерин состав туьш хьун, идахъ галаз санал а гафарин фонемайрин составни морфологиядин жигьетдай абурун туькIуьр хьунарни  (яни морфемайрин составни ) туьш хьунухь истемишунни, чи фикирдалди, гьахълуди туш, Винидихъ ганвай тарифдай аквазвай, омоним хьунин дибдин шартI ванерин жигьетдай туьшвал ва мана-метлебдин жигьет­дай кьилди-кьилдинвал хьунухь я, яни фикир гана кIанзавайди а // гафунин ван сивяй акъатунин тегьер ва б // адан мана-метлеб я.

Омонимар чара-чара дувулрин ва гьардахъ вичин хсуси ери- бине  //происхождение // авай гафар хьунухьин гьакъиндай.бязи авторри ийизвай истемишунар лагьайтIа, абур фикирда кьунин ва я вилив хуьнин мумкинвал лезги чIал хьтин чIалара эсиллагь авач.

Омонимия ва я чара-чара ванер туьш хьунухь, чIала дуьшуьш жезвай вири явленияр хьиз, тарихдиз талукь явление я. Исятда омонимар тир гафар са вахтунда омонимар яз амукь тавун мумкин я, акси яз, алай вахтунда чеб омонимар тир гафар инлай виликди ванер туьш тежезвай адетдин гафарни хьунухь мумкин я.

Омонимар чIалан тайин тир са единицада: са нугъатда, са диалектда ва литературный чIала тайинарун лазим я. Са нугъатда омонимар тир гафар маса нугъатда омонимар тахьун, литературный лезги чIала омонимар тир гафар чи чIалан нугъатра омонимар яэ тахьун мумкин я.  //Месела: лекь "къуш" ва лекь "чIулав жигер"; кIел "таза лапаг" ва кIел "тагьсил къачун; кхьенвайди эзберун" лезги литературный чIала омонимар я, ахцегь ва маса нугъатра абур омонимар туш //

И словарда анжах лезги литературный чIала исятда ишлемишзавай ва я дуьшуьш жезвай омонимар ганва.

Омонимар чеб ва абурун кьетIенвилер тайинардайла, виридалайни еке четинвал омонимар тир гафар гзаф метлебар авай гафунин мана-метлебдин вариантривай чара авун я. И словарь туькIуьрдайла гзафни-гзаф фикир ганвайди омонимар тир гафарин мана-метлебрин кьилдинвал, чара-чаравал я. Гьелбетда са кьадар и кар мумкин тир дуьшуьшра омонимрин маса терефарни фикирда кьунва. Гьабурукай яз эвелни-эвел жуьреба-жуьре конструкцийра иштирак авун, синонимрин кьилди-кьилдин индексриз талукь хьун, вичикай цIийи гафар туькIуьр жедай диб-бине хьунухь, цIийи тегьерда ва я чIалан маса паюнин парадигмада гьатна, гьадаз хас тегьер дегиш хьун ва ихьтин мсб.

Омонимар чеб-чпивай чара ийидай и лишанрикай лезги чIала виридалайни еке метлеб авайди грамматикадиз талукь момент, омо­ним тир са гаф муькуьдавай тафаватлу яз дегиш хьун, абурухъ гьардахъ вичиз хас эхирар хьунухь.я    //Месела: кьин - глаг. - актив падеж - кьини; гз.кь. асул падеж - кьинар; кьин - сущ. - актив падеж - кьине; гз.кь. асул.падеж - кьинер //

Къейд  авун лазим я хьи, омонимрин инал тIвар кьунвай хсусивилер гьамиша кьатIузни жедач, абур бязи дуьшуьшра пайда жеда, маса дуьшуьшра эсиллагь малум жедач: мана-метлебдин кьилдинвал ва хсусивал, лагьайтIа, омонимрин гьамишалиг, абур чара авун паталди эвелимжи даях тир дибдин лишан я.

ЧIалан гафарин системада омонимар жуьреба-жуьре рекьералди пайда жезва, яни омонимрин ери-бине гьар жуьре я  //абурукай агъадихъ кьилдин рахун жеда // Инал къейд ийиз кIанзавайди ам я хьи, омонимар арадаз атунин рекьерин арада гзаф метлебар гафу­нин мана-метлебдиз талукь вариантрикайни кьилдин гафар хьана, садакай муькуьдаз омоним хьун мумкин я. Месела, кьил' "бедендин пай" - кьил "набататдин фин авай пай" - кьил "свас" - кьил "не­фес" гьахьтин, гьа саягъда, яни гзаф метлебар авай гафунин вариантрикай арадиз атанвай омонимар я.

ЧIалан гафарин составда омонимар хьунухь тIебии ва тамамвилелди законлу кар я. Бязи омонимрин жергеяр чукIун, яни омонимар тир гафарикай сад ва я вири дегиш хьун, омонимар яз амукь тавун чIала вичи омонимар эх тавунин лишан туш. Омонимар хьуналди га­фар гафарвиляй акъатзавач, абур, чIала авай вири гафар хьиз, де­гиш хьун ва я тамамвилелди маса гафари звез авун, сивяй масакIа акъуддай адет пайда хьун ва мсб., мумкин я. Муькуь патахъай, къейд ийиз жеда хьи, бязи омонимри чIалан гафарин составда яргъалди ва мягькемвилелди чка кьунва. Месела, тIур "хуьрек недай алат" - тIур "тарцел жедай хче". И омонимар лезги чIала, чи фикирдалди, я накь хьайибур  туш, я абур къе-пака омонимарвиляй акъатни ийидач.

Омонимар, са патахъай, гафарин лап жуьреба-жуьре  къатара ва разрядра дуьшуьш жезва, муькуь патахъай, абур чеб жуьреба-жуьре я. И кар фикирда кьурла, тайинвилелди тестикьариз жеда хьи, лезги чIалаз омонимар виниз дережада хас туштIани, чIалан гафариз талукь и къариба явление, са рахунни алачиз, лезги чIалавай яргъазни туш.

ОМОНИМРИН ТИПАР ВА ЖУЬРЕЯР

Сад лагьай группадик, асул гьисабдалди, кьве жуьре омонимар акатзава: 1 // омонимар-сушествительнияр; 2 // омонимар - глаголар.

ЧIалан маса паярин системайра омонимри лап тIимил чка кьазва ва я эсиллагь дуьшуьш жезвач.

Омонимар - cyщecтвительнияр

Омонимар-сушествительнияр вичик виридалайни гзаф жергеяр акатзавай чIехи группа я. И словарда 190 виниз существительнийриз талукь омонимрин жергеяр ава. Чпин мана-метлебдал гьалтайлани и группадик акатзавай омонимар хейлин жуьреба-жуьре я. Существительнияр тир омонимриз, мисалар яз ихьтин тегьеррин жерге­яр къалуриз жеда:

зул "йисан вахт" -  зул,"затIунин ва чилин гуьтIуь пай, чIун";

кьуьл "шадвилив гьерекат; хореографиядин зсер" - кьуьл "кIвач";

хашав "балкIан михьдай алат, щёткa" - хашав "кIвачин зангунин экъиснавай кIараб, син" - хашав 'гапурдин къакъунин кьилел гьалдайди";

къеле "металл" - къеле "кьетIен дарамат; дяведин мурадар патал мягькемарнавай чка";

пIини "емиш" - ПIини "рушан тIвар";

хара "гьамбар" - хара "багьа парча";

кьар  "жегьил лапаг" - кьар "палчух";

ери "шейинин хъсан=писвал; сорт* - ери "тайин тир са чка"' ва мсб.

Омонимар-глаголар

Омонимар-глаголар винидихъ рахай группадив гекъигайла, лезги чIала тIимил ава. И словарда ахьтин омонимрин 22 жерге гьатнава. Омонимар-глаголар существительнийрилай тIимил хьун тIебии кар я. Адахь са шумуд ашкара себеб ава:

Сад лагьайди, глаголар чеб чIала существительнийрилай са шу­муд сеферда тIимил я; кьвед лагьайди, существительнийрив гекъи­гайла глаголрин туькIуьр хьун сложный я, абурун арада простой къурулуш авай са слогдин ва я кьве слогдин гафар тIимил я; пуд лагьайди, омонимар-глаголар саки вири лезги чIалан ичердин  //къе-непатан // жергеяр я - глаголар лезги чIала тайин тир эхирри  //=ун, =ин, =уьн // кIалубламишзавайвиляй маса чIаларай лезги глаголдиз омоним жедай цIийи глаголар кьабулун мумкин туш. Омоним-глагол­рин кьетIенвилер агъадихъ галай мисалрай кьатIиз жеда:

агатун "яхун хьун; зайиф хьун - агатун "мукьва хьун; игис хьун; хъсан араяр хьун";

алукьун "ярх хьун; якъалдар хьун" ~. алукьун "меслят гъун"; хабар кьун; ихтияр къачун";

галатун "гьелек хьун; бизар хьун" - галатун "акалнавайди; паяр сад-садахъай; къерех хьун";

хкадарун "жува жув вегьин" - хкадарун "туьхуьрун /экв, цIай;

агал хьун "кIеви хьун, месела, рикIин" - агалхьун "кьадардилай артух дигмиш хьун; чурун"; агал хьун "гъуьргъуь хьун, буш хьун" ва мсб.

Омонимрин кьвед лагьай группада, асул гьисабдалди, агъадихъ галай жуьрейрин жергеяр дуьшуьш жеда:

а // существительное ва глагол; б // существительное ва прила­гательное; в // существительное ва наречие; г // метлеблу ва къуллугъчи гафар ва я междометие;

Существительнидикайни глаголдикай хьанвай жергеяр

Ихьтин жергеяр са артух гзаф авач. Са шумуд мисал:

Кума "усал кIвал, пач; къазма" - кума "куьмекчи глагол";

фин-"тум; бегьер, месела, канабдин" - фин "юзун; рекье гьатун; еримишун";

хун "лацу усал агъ" - хун "аял кватун" - хун "кIеви шей кьатI хьун; кукIвар ва я пад хьун";

атIун "кьатIун; кьатI хьун" - атIун "никIин, векьин сергьят; ара" ва мсб

1   Существительнийрикайни прилагательнийрикай ибарат жергеяр.

Ихьтин жергеяр, маса какахьай жергейрив гекъигайла, са кьадар артух ава; абуруз мисал яз ихьтин омонимар къалуриз жеда:

куьт "усал фу" -куьт "къуьруь";

регъуь "некIедин кIвал" - регъуь "чин кьадай; утанмиш тир";

хуш "тик; хъутIал" - хуш "рикIиз чими";

яд "жими хъвадай затI" - яд "чара; жуванди тушир";

Гуьлуьшан "дишегьлидин тIвар" - гуьлуьшан "алахьай; ишигълаван хьанвай" ва мсб, " ...

Какахьай жергейрин маса группайра лап тIимил кьван омони­мар ава; абурун мисалриз словардай килиг.

Жергедик акатзавай гафарин кьадардиз килигна омонимрин жуьреяр

Лезги чIалаз виридалайни хасбур, гьелбетда, кьве гафуникай ва я компонентдикай хьанвай жергеяр я. Амма абурулай гъейри чал-са кьадар пуд, кьуд, вад ва гьатта ругуд омоним квай жергеярни дуьшуьш хьун мумкин я. Ихьтин гзаф компонентар квай жергейриз мисалар яз агъадихъ галайбур къалуриз жеда:

къуй "туьк" - къуй "яд акъуддай" - къуй "грам. кIус";

тур "шуьшка" - тур "фите" - тур "балугьар кьадай чIехи чил";

чIал "инсанар рахадай" - чIал "шиир; мани" - чIал "гаф; келима";

тав "мугьманрин кIвал" - тав "цIай хъийидай элкъвей къул" -тав "хъсан вахт" - тав "жизви таъсир";

яр "к1аниди; адахли" - яр "экуьнин" - яр "яру тав" - яр "рикI кIарасдин" - яр "яру гъал" - яр "гатфарин эвелимжи 15 югъ" ва мсб.

Туьшвилин дережадиз килигна омонимрин жуьреяр.

Туьшвилин дережа фикирда кьуртIа, вири омонимар пуд чкадал пайиз жеда:

а // Сад лагьай ва я кIанин дережадинбур. Ихьтин омонимрин анжах дибдин словардин формаяр туьш жеда, маса вири формайра а гафарин ванера туьшвал амукьдач. Месела, къаз "кIвалин къуш . - къаз "никIе экъечIнавай магьсул"; кал "кIвалин гьайван" - кал "чими дуьзен чка"; хам "хъицикь; чкал" - хам "авам; вердиш тушир" ва ихьтин масабур кIанин дережадин омонимар я.

б // Кьвед лагьай ва я юкьван дережадинбур. Ихьтин омонимар словардин формадилай гъейри маса формайрани туьш жеда, амма ви­ри формайра ваь, анжах cа кьадарбура. Месела: зул "йисан вахт"- зул "чIук; пай" // месела, фан, халидин //; агалхьун "дигмиш хьун"  - агал хьун "кIеви хьун"; къиб "цинни чилин гьайван" - къиб "какадин рикI" ва ихьтин мсб. юкьван дережадин омонимар я.

в // Пуд лагьай ва я вини дережадинбур.

Ихьтин омонимрин парадигмаяр тамамвилелди туьш жеда; абурун мана-метлеб вири дуьшуьшра контенстдай тайинариз жеда, кьилдин са гаф къачуртIа, рахун квекай физватIа, тайинариз жедач. Месела: ери "сорт" - ери "чка"; къеле "металл" - къеле "кьетIен дарамат"; нини "вилин юкьни-юкь" - нини "аялар къугъвадай"; бала "аял" - Бала "эркекдин тIвар" ва ихьтин мсб. вини дережадин омо­нимар я.

И мисалрай аквазвай, вини дережадин омонимар тир гафарихъ фонетикадиз талукь кьетIенвал ава: абур ачух сесиналди акьалтIзава, амма, къейд авун лазим я хьи, ачух сесиналди акьалтIзавай вири омонимар вини дережадинбур яз жедач. Месела, вагьши  //сущ. // - вагьши  //прил. //; пудра  //сущ. // - пудра  //нареч. //; регъуь  //сущ.. // -регъуь  //прил. // вини дережадин омонимар туш.

И пуд жуьредин ва я дережадин омонимар лезги чIала вири сад хьиз дуьшуьш жезвач. ибурукай виридайлайни гегьеншдиз, гьелбетда, сад лагьай дережадинбур, ахпа кьвед лагьай дережадинбур ва, эхирни, вдридалайни тIимил вини дережадинбур гьалтзава.

Ери-бинедиз - арадиз атунин саягъдиз килигна омонимрин жуьреяр

Ери-бинедин  //происхожденидин //, арадиз атунин саягърин жигьетдайни лезги чIалан омонимар хейлин жуьреба-жуьре я.

Омонимар, дуьз лагьайтIа, абур чеб ваъ, абурун жергеяр ва я ванерин туьшвал лезги чIала агъадихъ галай рекьералди арадиз атанва:

а // гзаф метлебар авай гафунин вариантар кьилдан гафариз

чIал "рахунин такьат" - чIал "шиир; мани"

чIагун "мекьивили кIеви авун; хъукъурун" - чIагун "гуьрчег хьун; иер хьун";

ифин "къизмиш хьун; чими хьун" - ифин "къизмишвал; темпера­тура".

б // Маса чIаларай гафар кьабулунин нетижада:

рак "рикIин; къапу' - рак "азар" - рак "гьуьлуьн гьашарат, гьайван";

пудра "пуд сеферда" ~ пудра "смекI, косметакадин гъуьр"; кар "гьаят" - кар  //кIвалах, кеспи //

в // гаф цIийи везифада ишлемишунин нетижада: кIус "зерре; гъвел; твар" - кIус "грамм."; пIини "емиш" - ПIини. "хсуси тIвар"; ачух "ахъа; гегьенш" - ачух  //фонет.сес //;

г //асилдай сад хьтинбур тушир гафарин ванер дегиш ва туьш хьунин нетижада:

цун "чил къарагъарун, гьазурун,тум кутун - цун "иличун; цяй ацIурун";

кьван "хьтин; хьиз" - кьван "гьаятдин къав алай пай"; кутIун "чуьруьтмиш хьун" - кутIун "тIвал ягъун; акалун";

д // чIалан маса паюниз хас парадигма кьабулна дегиш хьунин нетижада:

азарлу "сагъсуз; кефи авачир" - азарлу "начагъзавай кас"; жегьил "жаван; кьуьзуь тахьанвай; гила акьалтнавай" - жегьил "жаван инсан";

дагълу "дагълариз хас; дагълара авай"-- дагълу "дагъдин ерида яшаммш жезвай ва я хайи кас;

Гьелбетда, ибурулай гъейри омонимар маса явленийрин нетижадани пайда хьун мумкин я, инал къейднавайбур чпи гзаф кьадар омо­нимар арадиз гъайи кьилин рекьер я.

"Словарь омонимов лезгинского языка"
Р. И. Гайдаров, Ш. А. Мирзоев