Шарвилини магъриб патай атай пагьливанар

Са сеферда Алпан уьлкведин пачагь Багъринуран кьилив Магъриб патан са уьлкведай абардарар атана. Абуру лагьана:
— Вунни сагърай, гьуьрметлу пачагь Багъринур, вуна регьбервал гузвай халкьни! Чун ви кьилив чи пачагьди са ихьтин кар-меслят аваз ракъурнава... Чи пагьливанриз ви пагьливанрихъ галаз акъажиз, чпин къуватар алцумиз кIанзава. Арада са шартI ава...
— Лагь акван ам вуч шартI ятIа.
— Эгер вахъ лайихлу пагьливанар авачтIа, Я туш ви пагьливанар чи пагьливанри кIаник кутуртIа, вуна гьар йисуз чи пачагьдиз са икьван харж гун лазим я. Им Эл-адет хьанвай карни я. Чи меслятдин патахъай, ингье, гьа и чарче кхьенва. Им чи пачагьдин чар я.
Магьриб патай атай хабардарри чпив гвай чар Алпан уьлкведин пачагь Багъринурав вугана.
Пачагь Багъринура ТIуридин халкь кIватIна, виридаз ван къведайвал чар кIелиз туна, лагьана:
— Гьан, чна вучда, вучдач, жемятар? И Магъриб патан пачагьлугъдин пагьливанрихъ галаз акъажиз, чпин къуватар алцумиз алакьдай пагьливанар авани чажъ?
— Пагьливанар чахъ гзаф ава, пачагь,— лагьана инсанри.— Ви гьар пуд лагьай аскер са пагьливан я. Атурай акван иниз а къвез кIанзавайбур, килигда чун чпиз.
Са агъсакъалди лагьана:
— Гьелбетда, атурай. ТахьайтIа, абуру чун кичIерхъанрай гьисабда ва идалай кьулухъ, харж анихъ амукьрай, низ чида абуру чи кьилел вуч цIай къурдатIа. Алпан уьлкведин халкь ягьанатар кьабулдайди туш, къуй и кар абуруз чир хьурай!
Пачагь Багъринур халкьдин жавабрал рази хьана ва ада эл-адет тирвал хабардарриз хъсан тIуьн-хъун гана, вижевай балкIанрал акьадарна, абур рекье хутуна. Рекье хутадайла, пачагьди абурув жавабдин чар вугана, малумарна:
— Зун меслятдал рази я, амма килиг, эгер куь пагьливанар ,кIаник акатайтIа, куьне ирид йисуз заз харж гуда. Ирид йисуз куь пагьливанри чаз нехирбанвални чубанвал ийида, чаз цанар цада ва гвенар гуьда. Ингье зи чар, им куь пачагьдал агакьара.
— Ви чар чна чи пачагьдал агакьарда,— жаваб гана, хабардарар гьасятда рекье гьатна.
Алатна са кьадар вахтар. Ахпа мадни са кьадар вахт алатайла, ТIуридиз Магъриб патан уьлкведай пагьливанар атана акъатна. Гатана далдамар, яна зуьрнеяр, кIватI хьана эл-махлукь, эвел пагьливанри хъсандиз тIуьна, шуьрбетар хъвана, ял яна, ахпа эгечI на ибур зурба къванер хкажиз, санай масаниз тухуз, инлай анал гадариз. Са къван Магъриб патай атай пагьливанди хкажда, сад — чи пагьливанди. Ибурукай са пагьливанди гьар са гъилив сад кьуна, зурба кьве бугъа хкажна, са маса пагьливанди гьа икIа—кьве балкIан санал. Ихьтин парар чи пагьливанрилайни хкажиз алакьна, лугьуда. Акъажунар пуд юкъузни пуд йифиз давам хана. Вуж гъалиб жедатIа акваз кIанзавай халкьди и йифериз ахварни авунач. Нубат кьуршахар кьунал атана.
Пуд лагьай юкъуз пачагь Багъринураз акуна: акъажунар куьтягь жезва, кьуршахар кьадайла, вичин вири пагьливанар, суьгьуьрда турбур хьиз, кIаник акатзава. Магъриб патан уьлкведин пагьливанри фурсарзавай, чпивай вири кIаник кутаз жеда, амма чпихъ галаз кьуршахар кьаз алакьдай садни авайди туш лугьузвай. Алпан уьлкведин пагьливанар асланрин пацара гьатзавай
къуьрер я лугьузвай.
Дерт хьана пачагь Багъринураз. Дерт хьана ТIуридин элдиз. Дерт хьана гьатта тIебиатдизни:
цаварни и юкъуз гьалчIнавай, лугьуда. ГьикI дерт жедач кьван, Алпан уьлкведин вири пагьливанар инал атанвайла ва вири Магъриб патан уьлкведин пагьливанриз магълуб хьайила!
Гила це ибурун пачагьдиз харж. Гьар йисуз кьве сеферда мал-девлет рекье тур...
Эверна пачагь Багъринура вичин везирризни нуькверриз, суал гана:
— Куьне вири пагьливанриз эвернани?
— Виридаз эверна, пачагь, виридаз хабарна, анжах садаз эвернач. Сад ама,— жаваб гана чIехи
везирди, сиягь къалурна.
— Эвер тавурди вуж я?
— Чубан БарцIилан хва я, пачагь.
— Ам вуч кас я, вуч кас туш, адахъ вуч алакьунар авайди я?
— Акунрай дагъ хьтинди я, гьар са спел хкажун патал белки пуд итимдин — пуд пагьливандин къуват бес жедач. Къекъведайла, чил зурзада, гъил юзурайла, цав рахада. ТIвар Шарвили я.
— Шарвили?
— Ун, пачагь. Адан тIвар гьахьтинди я.
— Бес ам ахьтинди хьайила, адан тIварни аламатдинди хьайила, куьне адаз иниз вучиз эвернач?
— Ам гьеле инсанрин арадиз экъечIнавайди туш, датъдин итим я, пачагь. Гьамиша ви хипер хуьзва. Чаз ада ина са хата-затI ийиз кичIе хьана, гьавиляй эвернач. Ахьтинбурал ихтибар ийиз жедани?
— Гьа исятда рекье гьата! Гьерекатна эвера адаз! Пачагь Багъринура ша лугьузва лагь! Вичи чаз хъсанвал ийида, чи гъил кьада, вичизни чи халкьди хъсанвал хъийида, вичин гъилни кьада лагь!
Фена хабардарар Шарвилидиз эвериз дагълариз. Гьекьни каф хьана гьалда ибуру чпин балкIанар.
Агакьайла, аквада нуькверриз: раган са зурба къван хкажна кьилел кьуна, Шарвили дагъдай агъуз эвичIзава. Маса ни ялда ахьтин зурба къван?!
Ам къекъведайла, кIвачерик квай чил зурзазва, юзазва. Налугьуди чуьлдал, инсандал хьиз, чан акьалтнава!
КичIе хьана хабардарриз. Акъвазна ибур нефес кьурана, сад муькуьдаз килигиз, кьилер алтадиз, чпин вилерихъ ягъан тийиз. Абур гьа икI амаз Шарвили агакьна яйлахдин тIулал. Инал ада вичи гъайи раг кьуд цлал эцигна. Ада раг кьуд цлал эцигайла, пачагь Багъринуран хабардарриз акуна хьи, инал чубан БарцIилни ала, адан къари ЦIийиварзни. Абур акурла,
хабардаррал
чан
ахкьална. Абуру чпин балкIанар вилик гьална.
— Гъуцари куь къуватар артухаррай!—лагьана нуькверри анал агакьайла.— Куьне вучзава, вучзавач?
— Сагърай, хваяр,— жаваб гана чубан БарцIила, вучиз лагьайтIа ам виридалайни чIехиди тир.—Чна инал чазни чи пачагьдин хипериз кIвалер эцигзава.
Хабардарри лагьана:
— Вуч фад эцигзавачни куьне!
— Са ял акъадарна, муькуь ял акъадардалди чи хци са чIехи хара къванер гъизва. Мадни са ял акъадарна, муькуь ял акъадардалди ида кьуд цал эцигзава. Кьуд цлал ида са декьикьада рагукай къавни ийизва. Мад квез инал акуна хьи!
— Акуна, аферин вичиз!— лагьана хабардарри.
Гила чубан БарцIила жузуна:
— Лагь куь мурад-метлеб? Вучиз куьн иниз, и яргъал дагълариз, чи кьилив атанва?
Са карни авачиз чи патав инсан къведайди туш. Эгер квехъ чIуру къаст аватIа, чна куьн инай сагъдиз ахъайдач. Эгер куьн ислягь ксар ятIа, чун куь къуллугъда акъвазда.
— Чун пачагь Багъринуран нуькверар я.
Гьада чун куь патав ракъурнава,— жаваб гана хабардарри.
— Чи пачагь Багъринур, чаз чидайвал, Алпан уьлкведин пачагьрин сихилдикай виридалайни дугъри ва гьахълу кас я. Вич гьамиша ва гьар са камуна гъуцари хуьй! Адаз — чи авай вири гьуьрметни, гьакI чи виридан уьмуьрар адан къуллугъдиз къиметни! Лагь куь кIани-дакIан.
Хабардарри пачагь Багъринуран гафар ибурал агакьарна, Шарвили ТIуридиз атана кIанзавайди
лагьана.
— Аниз фин-тефин зи хцин вичин ихтия.р я,
— жаваб гана БарцIила. — Завай ам мажбур ийиз жедач. Амма пачагь Багъринур патал...
— Фида зун, я ба-а!—лагьана Шарвилиди.
— Фена килигда зун а пагьливанриз, Магъриб патан уьлкведай атай шагьливанриз. Килигда зун ТIуридин инсанриз. Заз абур вири акваз кIанда. Иллаки — пачагь Багъринур. Вуна, ба, адан тарифар гзаф ийизва...
— АкI ятIа, вун гьа акатайвал фена жедач, зи хва. Аниз фин патал ваз гимишдин лидикай цванвай
ирид къат шаламар кIанда. Шаламрин къенени чна ирид къат сар твада.
— Вучда за ахьтин шаламрикай?— хъуьрена Шарвили.
— Вун къекъвезва — чил зурзазва, зи хва, гьавиляй кIанда. Герек вун вири хьиз къекъвен. Вун къекъвезвайла, кац къекъвезвай хьиз жен!
— ЯтIа, хьуй. Ша цван чна заз ахьтин шаламар.
— Вуна ви къуьнерихъ хипен ирид къат ха-муникай цванвай кIурт вегьена кIанда, чан хва. Гьар са
къуьнуьк вуна ирид къат сар ку-тун герек я.
— Вучда за ахьтин кIуртуникай?—хъуьре-на Шарвили.
— Я хва, я рикIиз кьей хва, гъилер хкаж-зава вуна — цавар рахазва, инсанрик кичI ку-тазва. АкI
тахьун патал ваз гьахьтин кIурт герек я.
— ЯтIа, хьуй. Ша цван чна заз ахьтин са кIурт.
— ТIуридиз фин патал ваз зурба ругунар кIанда, чан хва.
—Вирини вири хьуй, я чан ба, и ругунрикай за вучдатIа лагь акван. ТахьайтIа, гад агакьнавани?
— Я хва, я чан хва, ви гьерекат ваз жувазни чизвай хьтинди туш. Ви гьерекат зурбади я, кас-мас кIвачик акатда — телеф жеда, гъуцари чун хуьй ахьтин хата-баладикай. Ругунрал раган кьве къванни эцигна, абур чна ви кIвачерал балкIандин чIарчIикай авунвай
цIилералди кутIунда. Абуру ви гьерекат хуь да, вав чIехи камар къачуз тадач.
— ЯтIа, хьуй. Фена мегъуьн кьве тар атIана, гъида за. Абурукай чна кьведа ругунар расда.
Абурал эцигдай кьве зурба къванни гъида за. Шарвили фена. БарцIилани адан къариди уькверар суфрадихъ ацукьарна. ЦIийивацра эл-адет тирвал гъана тIуьнар-хъунар, вичихъ авай кьван вири къафунар.
Нуькверри незвай чIавуз Шарвилиди кьве гар галчIурна гъана, абурукай адани БарцIила вад декьикьада ругунар авуна. Ахпа Шарвилиди ругунрал ацигдай къванерни гъана.
Ахпа Шарвилидини, БарцIилани адан къариди герек шаламарни цвана, кIуртни. Гьелбетда,
нуькверрини куьмек гана.
Ахпа ругунрал алай къванерал балкIанрал алай нуькверарни акьадарна, кIвачери ругунар галчIуриз-галчIуриз, Шарвили гьатна ТIуридиз рекье.
Шарвилидин гуьгъуьниз БарцIилани адан къариди са хъверна, гъуцариз абуру куьмекдиз эверна.
Шарвили акурла, эвел ТIуридин элдиз кичIе хьана. Ахпа, чпин кас тирди чир хьайила, виридаз шад хьана, лугьуда.
Зурба ругунар кIвачерихъ галаз къвезвай кас акурла, Магъриб патан уьлкведин пагьливанрин рикIерик эвел, къуьрерин рикIерик хьиз, гъалаба акатна. Ахпа и гъалаба кичIдиз элкъвена ва абур, вил кьулухъ ягъиз, катиз эгечIна. И кар Шарвилидиз хуш хъанач. Ада катзавайбурун гуьгъуьниз гьарайна: «Я гадаяр, куьн гьиниз я?! Кат вучиззава?» Амма пагьливанар акъвазнач.
Галудна кIвачерихъ галай ругунар, Шарвили калтугна ибурухъ, ада са легьзеда ибур вири кьуна.
Кьуна вири, хкана ТIуридин майдандал, пачагь Багъринураз лагьана:
— Гьа ибур тирни, пачагь, зун анай иниз атуниз мажбур авурбур?
— Эхь, хва, гьабур тир,—жаваб гана пачагь Багъринура.— Абур чеб-чпин хушуналди иниз атанва.
— Бес акI хьайила, абур захъай кат вучиззава? За жуван къуватар гьеле садахъ галазни алцумнавач
хьи?
— А кардин патахъай вуна чпивай хабар яхъ.
— Чавай виридахъ галаз акъажиз жеда, амма вахъ галаз акъажиз жедач,— са сивяй лагьана вири
пагьливанри. Ви гуж-къуватдив алцумиз жедай къуватар чахъ авач, Шарвили. Вахъ галаз
акъажунар ийиз майдандиз экъечIун патал вуна жуваз гьа вун хьтин пагьливанар жагъурна кIанда.
— ГьакI яни?
— ГьакI я!
— ЯтIа, чун меслят хьайивал, куьне
чаз ирид йисуз нехирбанвални чубанвал ийида.
ЯтIа, чун меслят хьайивал, куьне чаз ирид йисуз цанарни цада, гвенарни гуьда,— лагьана пачагь Багъринура. — Ирид йисуз куь пачагьди заз за лагьай кьадар харжни гуда.
Халкьдин лугьунриз, килигна чеб Алпан уьлкведиз атана кьадар авачир кьван пашман хьайи Магъриб патан уьлкведин пагьливанри, чара авачиз, ирид йисуз пачагь Багъринураз къуллугъналда. Ирид йисуз абурун пачагьди чи пачагьдиз харжни гана.
Шарвили хуш хьана, пачагь Багъринура ам вичиз хвавилени кьабулна, лугьуда. ГьакI Шарвилидиз ада вичин хазина ва пачагьвални теклифна, амма Шарвили рази хьанач. Ада жаваб гана:
— Заз ийиз кIанзавай хъсанвилерай квез чухсагъул, амма заз са затIни кIандач, пачагь. Ви сагъвал, чи уьлкведин сагъвал зун патал виридалайни чIехи савкьват я. Мус квез герек хьайитIа, хабар це. Зун гьасятда квез куьмекдиз къведа, садрани куь къаршидиз къвезвай рекьелай элячIдач. Мадни лугьуда хьи, гьа и юкъуз ТIуридин алкьдини, Шарвилидиз «Чи хва Шарвили» лагьана, тIвар ганалда.