Шарвилиди чlулав девдикай пагьливанар къутармишуникай риваят

Гъуьрчер ягъиз тамара къекъвезвай Шарвилидиз аквада са кIвал. Гада дуьм-дуьз гьа и кIвализ фида. «Галатни авунва зун,—лугьуда ида вичи-вичиз, чан кашани гьелекзава. Илифна атIа кIвализ, жува ягъай гъуьрчерни ргана неда, са кьадар вахтунда ялни яда».
КIвалин къенез гьахьайтIа, Шарвилидиз аквада: ина са кьадар яшар хьанвай дишегьли ава. Им са аялдихъ галаз къугъвазва. КIвале мекьи я, вучиз лагьайтIа къула цIай авач.
Шарвили акурла, дишегьлиди чин чIурна.
__Адаз вун хуьрезва, заз, лагьайтIа, чин чIурнава? За квез тур паяр тIуьр кар авани?
— Ам зи хва я,—лагьана дишегьлиди, — гьавиляй зун адаз хъуьрезва.
— Хвани инсан тушни?
— Ада закай нек хъванва, вуна хъванач, гьакI хьайила куь арада чаравал ава.
— Зазни кIандай хьи мам хъваз!
— ХъванайтIа, вакайни зи хва жедай. За вазни хъвер ийидай.
— Акъуда мам, хъвада за,— лагьана Шарвилиди.
Дишегьлиди мам акъудна, Шарвили, бацIи хьиз, адак экечIна. Хъвана, хъвана, ахпа дишегьлиди, кицIи хьиз, цIур яна.
— ХкечIа зи мамуникай, ламран хва лам! КицIин хва кицI!— гьарайна ада.— Вун, садра экечIайла, мад хкечIзамайди туш хьи!
Мамуникай хкечIна, Шарвилиди лагьана:
— Аял чIавуз, зун лап бицIи чIавуз, икI мам гудай кас хьанайтIа, заз дуьньядал мад са затIни кIандачир хьи.
Дишегьлидиз Шарвили язух атана. Ада жузуна:
— Я бала, аял чIавуз бес ваз садани мам ганачни?
— Гана.
—Ни?
— Низ чида, я диде. Заз вири жуьредин некIер кьисмет хьана, амма дидедин ваъ.
— Ву-у-у!— мягьтел хьана кIвалин иеси дишегьли.— Вун гадарна, я туш вун квахьнани... ГьикI хьанатIа лагьайтIа жедачни?
— Низ чида. Зун а чIавуз са бицIиди тир. Ахпа за гъуьрчерихъ калтугиз хьана... Ахпа зун са чубанди вичиз хвавилиз къачуна. Чубандихъ къарини ава. Пара хъсан инсанар я. Гьабуру хвена зун.
— Гьавиляй я кьван вун ихьтинди! Гьавиляй я кьван вун зи мамуник хенцI хьиз ккIайди! Вак, вагьшидик хьиз, чIуру къилих ква. Низ чида вуна вагьши гьайванрин нек хъваначтIа?! А некIедин къуват зайифарна кIанда, тахьайтIа ада вун чIурда.
— Ам гьикI зайифарда, я диде?— суал гана Шарвилиди.
— Вуна са шумуд юкъуз дишегьлидин мам хъвана кIанда.
— Ам заз ни гуда?
— Лугьуда за ваз. Анжах вуна за лагьайвал ая.
— За вуна лагьайвал ийида, амма вуна за лагьайвални ая.
— Де лагь.
— Вун и къазмада текдиз вучиз авайди я? Са бала гваз...
— Уф, чан бала, за ваз вуч лугьун, вуч талгьун... Зи итим гъуьрчехъан я. Эхиримжи вахтара ам гъуьрчез фейи-фейила, гуьгъуьна чIулав дев гьатзава. Гьар юкъуз адавай гъуьрч къакъудзава.
Ингье гила са шумуд югъ алатнава, ам хтана ахкъатнавач. Чидач адан кьилел вуч атанатIа.
— Гьахьняй я кьван ви къула цIай авачирди!—лагьана Шарвилиди.
— Эхь, бала, вун гьахъ я.
— Зун гьахъ ятIа, за исятда вй къула цIай ийида.
— Ваъ, ваъ, бала!— кичIе хьана дишегьлидиз.
— Вучиз!
— Къула цIай авуртIа, гум акъатда гурмагъдай. А гумадин ни къведа чIулав девдиз. Ада, иниз атана, чун неда!
— Ваз кичIе жемир, за лагьайвал ая. За къула цIай ийида, вуна къажгъанар эцигна, и ракIарихъ галай гъуьрчер ругуг.
— Гъуьрчер вучтинбур я, я чан бала?
— Бес зун и тама гьакI къекъвенани? Зунни гъуьрче авайди тир. Вуна за ваз лагьайвал ая. Дев атайла, адаз лагь хьи, иниз деврин дев атанвай, ам тамуз мадни гъуьрчер ягъиз фенва, ада вазни вичин гуьгъуьнаваз ша лагьанвайди я.
— Де хьуй ман, чан бала, за гьа вуна лагьайвал ийида. Гила вуна за лагьайвал ая. Исятда инай вач тамуз. Гьалтда вал са жигъир. За лугьузвай жигъир цекверин зурба кьве кIунтIунин арадай физва.
Гьа жигъир-кьуна фейи вун акъатда зи кьулан вахан кIвализ. Адан аял мамунихъай галатнава.
Адаз лагь хьи, ваз адан хва жез кIанзава. Ада ваз мам гуда.
Шарвилиди чIехи ваха лагьаивал авуна. Ам кьулан вахан кIвализ физ рекье гьатна. Фидайла, ада са шумуд гъуьрчни яна, абур са тарцин хел хана, адахъай куьрсарна, къуьнел кьуна. Физвай жигъирдал адал цекверин кIунтIарни гьалтна. Са кьадар рекьиз фейила1, Шарвилидиз яргьай хьиз са къазма акуна. И къазмадайни гум акъатзавачир. Атана агакьайла, ахъайна ида рак ва кIвалин къенез кам къачуна. Ина аквада адаз са кьадар яш хьанвай дишегьли. И дишегьли сефилдиз ацукьнава къайи къулан патав, дакIардин кIане. Къвалав гвай кIуртунал са аял ксанва. Шарвилиди салам гана ва лагьана:
— Заз ви хва жез кIанзава!
— Захъ зи хва ава,—лагьана дишегьлиди.
— Ви хва мамунихъай галатнавайди я, — лагьана Шарвилиди,— заз, лагьайтIа, мам бес хьанвач.
— АкI ятIа, лагьана дишегьлиди,— эвел вуна заз вун вуж ятIа лагь.
— Зун Шарвили я.
— ЯтIа я ман,— лагьана дишегьлиди,— ви тIварцIикай за вучда?
— За ваз, садра тамуз фена, ирид гъуьрч гъида, кьведра тамуз фена, пудра ирид гъуьрч.
— У-у! АкI ятIа, зун рази я, вун хвавилиз кьабулда за!— лагьана и дишегьлиди.—Амма вун иниз ракъурай зи чIехи вахан кIвализ цIай аватуй!
— ЦIай аватнава,— лагьана Шарвилиди.
— Гьинай? Адан къул, зи къул хьиз, хкахьнава!
— Адан къул за куькIуьрна,— лагьана Шарвилиди.— Ви къулни за куькIуьрда.
— Къул гьеле куькIуьрна жедач,—лагьана дишегьлиди.— Завай гьелелиг ваз мамни гуз жедач.
— Вучиз?
— Вучиз лагьайтIа заз гишин я, зи мамара нек авач.
—Бес вахъ иеси авачни, ада ваз гъуьрчер гъизвачни?
— Зи иеси гъуьрчехъан я. Ам гьар юкъуз физвай, гъуьрчер гъизвай. Эхиримжи йикъара адан гуьгъуьна чIулав дев гьатнава. Чидач ана вуч хьанатIа, гъуьрчез фейи зи итимдин кьилел вуч атанатIа. Икьван чIавалди чIулав девди адавай гъуьрчер къакъудзавайди тир.
— А девдин дуван за аквада, ваз кичIе жемир. Гъуьрчер гьа и ракIарихъ гала. Къажгъанар гьазура!
Шад хьана и дишегьлидиз. Шарвилиди фад-фад са шумуд гъуьрч алажна, къенер акъудна, къажгъандик кутуна. Ахпа ада къула цIай авуна.
Ргай як дишегьлиди, жанавурди хьиз, гзаф тIуьна. Ахпа Шарвили адан мамуник экечIна. — Хъухъ зи мам, ваз гьалал хьуй,—лагьана дишегьлиди.
Хъвана, хъвана Шарвилиди ва садлагьана дишегьлиди, кицIи хьиз, цIур яна. — ХкечIа зи мамуникай, ламран хва лам, кицIин хва кицI!— лагьана ада гьарайдалди. Вун садра экечIайла, хкечзамайди туш хьи?!
Мамуникай хкечIна, Шарвилиди лагьана:
— Аял чIавуз икI мам гудай кас хьанайтIа, заз мад и дуьньядал са затIни кIандачир хьи!
—Я бала, гьикI хьана, бес ваз бицIи чIавуз дишегьлиди мам гайиди тушни?— и папаз Шарвили язух атана.
— Дишегьлиди ваъ.
— Бес ни гана, куь гана?
— Низ чида, я диде. За тахъвай нек авач, анжах дишегьлидин нек заз кьисмет хьанач. — Ву-у, икIани жеда кьван!— мягьтел хьана кIвалин иеси.
— Вун вуч я, гадарайди яни, тахьайтIа вун ви дидедивай квахьнани? Девди къакъуднани?
— Девди къакъуднайтIа, ада чуьнуьхнайтIа, зун амайни?! Низ чида ана вуч хьанатIа.
Са чубанди хвена чIехи авуна зун. Адахъ са къарини ава. Пара хъсан инсанар я. — Гьавиляй я кьван вун ихьтинди! — Гьихьтинди?
— Вагьшидин къилих авайди. Вуна мам хъвазвай саягъ ава... Зи чIехи ваха хъсан карна вун зи кьилив ракъурна. Ам залай яшлу я, адахъ бес кьадар мам авач. За ваз са шумуд юкъуз зи кьве мамни гуда. Садра за мадни нен.
Шарвилидиз и дишегьли язух атана. Ада лагьана:
— Вуна неъ, зун гъуьрчез фена, хкведа. Геж ийидач за.
— Хъсан рехъ хьуй, ви кар туькIуьрай, чан хва,— лагьана кIвалин иесиди.
Шарвили фена ва са шумуд сят алатайла, са гзаф гъуьрчер гваз хтана. Абур кIвалин чилел гадарна, Шарвилиди лагьана:
— Зун гъуьрче авай чIавуз иниз атай-татай кас хьанани?
— Иниз вуж атун мумкин я, я чан бала?
— Куь итимрин гуьгьуьна гьатнавай чIулав дев.
— В у-у, я бала, ам зи гъвечIи вахан кIвализ фена жеди гьа?!
— Квехъ гъвечIи вахни авайди яни?
— Ава. Ам гьа и тамун къерехдал алай къазмада яшамиш жезва.
— ЯтIа, зун гьадан кьилив фида,— лагьана Шарвилиди.
— Югъур хьуй, чан бала, вач. Зи вахаз лагь хьи, бес вун за ракъурайди я. Адахъни гъвечIи бала ава. Адани ваз мам гуда.
Фена, фена Шарвили ва эхирни адаз тамун папарин гъвечIи вахан къазма акуна. Ам дуьм-дуьз гьа къазма галайвалди фена. И къазмадайни гум акъатзавачир. Шарвили кIвалин къенез фена. Инани сефилдиз са дишегьли ацукьнавай. Ада вичин къужахда авай аялдиз нек гузвай. Шарвили гьасятда муькуь мамуник экечIна.
— Ву-у, вун вучтинди я?! Икьван еке аял жедани?!—гьарай гуз-гуз лагьана кIвалин иесиди.
Мамуникай хкечIна, Шарвилиди лагьана:
— Заз ви хва жез кIанзава! —АватIа ава ман. Вун вуч кас я, вуч кас туш?
— Зун ви чIехи вахани кьулан ваха ракъурнавайди я.
—Гьа зун иниз ракъурай зи вахарин кIвалериз цIай аватуй!—лагьана кIвалин иесиди. —Абурун кIвалериз цIай аватнава, чан диде, —лагьана Шарвилиди.
— Гьинай аватрай эхир, абурун итимарни зи итимдихъ галаз гъуьрчез фенвайди я. Эхиримжи вахтара чи итимрин гуьгъуьна чIулав дев гьатнавай. Ада абуру ягъай гъуьрчер къакъудзвай. Гила низ чида, ана вуч хьанатIа, чи итимрин кьилел вуч атанатIа?! —За ви кьве вахан къулани цIай авуна, чан диде. Нубат види я.
— Я хва, ма акван, садра и мам мадни хъухъ!
Хъвана Шарвилиди, хъвана ва садлагьана дишегьлиди, кицIи хьиз, цIур ягъиз эгечна. —ХкечIа зи мамуникай, ламран хва лам, кицIин хва кицI—лагьана ада.— Вун, садра экечIайла, хкечIзамайди туш хьи?
ХкечIна Шарвили мамуникай ва лагьана: —Аял чIавуз икI мам гудай кас хьанайтIа, заз и дуьньядал мад са затIни кIандачир хьи! —Я хва, ваз бицIи чIавуз мам гайиди туш —Гана, чан диде, анжах дишегьлидин нек заз жагъанач. Кардин кьил ихьтинди я... Шарвилиди и вахазни вичин кьилел атай вакъиа ахъайна.
—Ву-у, гьахьняй я кьван вун ихьтинди,— лагьана дишегьлиди.
—Гьихьтинди?
Вагьшидин амалар квайди. Атанмазди мамуник экечIна.. ЭкечIайлани хкечIзамайди туш...
— За вуч ийин, хъел къвемир.
— За ваз мадни мам хгуда, амма заз зи баладиз нек бес тежез кичIезва. Захъ недай суьрсет авач, гишила рекьизва хьи!..
— Недайди за ваз ви рикIиз кIандай кьванди гучни,— лагьана Шарвилиди. Ада, къецел экъечIна, вичи къведай рекье ягъай гъуьрчер гваз хтана. Абур чилел гадарна, лагьана: Ибур бес яни?
Тамун дишегьлидин вилер куькIвена, абура дугъриданни каш авай кьван.
— Гьелелиг бес я, эхь, бес я,— лагьана дишегьлиди.
Шарвилиди алажна гъуьрчер, дишегьлиди къулал къажгъанар эцигна. Ахпа Шарвилиди идан къула цIай авуна. Ахпа як ргана ва тамун дишегьлиди и як тIуьна.
— Гила зи мамариз нек хтана,— лагьана и дишегьлиди,— вавай хъвайитIа жеда. Зи нек хъвайила, къуй вак квай вагьшидин къилих хкатрай, инсандин къилих артух хьуй, амин!
Шарвилиди хъвана, хъвана и дишегьлидин мам. Дишегьлиди мадни як нез хьана. Нубатдин сеферда як недайла, иниз чIехи вахни кьулан вах атана акъатна. Ибуру гъвечIи вахаз лагьана.
— Вуна незвайдакай чнани нен ман, чан вах. Шарвилидиз са мам чнани хгуда хьи.
ГъвечIи ваха лагьана:
— Садра за нен. Зун тух хьана амукьайтIа, неъ, чан вах.
Шарвилидиз ибур язух атана. Гьасятда чIемерукни хьелер къачуна, ам тамуз рекье гьатна.ТIимил къекъвена, гзаф къекъвена, ада хейлин гъуьрчер яна. И вири гъурчер ада са тарцин хилерал кутIунна, ахла и тар пунарай акъудна, ам хквез рекье гьатна. Хтана, хтана, къазмадин ракIарив агакьайла, ида гьиссна хьи, кьулухъай сада вичин къуьнел алай тар ялзава. Галтадна Шарвилиди тар, къазмадин вилик гадарна. КилигайтIа, атIанал хьиз са зурба дев ярх хьанва. Уф-чIуфзава и девди.
—Гьикана?— лагьана Шарвилиди. —Авач, инал ял ягъиз ацукьнавай зун. Бирдан ахварал фена.
Гзаф пис ахвар акунвай заз,—табна девди. Авайвал лагьайтIа, и дев Шарвилиди галтадай таран мягькем хел галукьна, яргъаз гадар хьанвайди тир.
—Заз ви тапарар ийимир,— лагьана Шарвилиди,—вуна гьакъикъатда гьикI хьанатIа, гьакI хиве яхъ: вуна и тамун вахарин итимар гьинизна?
—Абур за дустагънава,— лагьана чIулав девди.— Са фура туна, винел дагъ кьван авай са къван эцигна.
—Вучиз?
—Вучиз лагьайтIа абуру зи гъуьрчер куьтягьзавай. Гила за абур чебни неда.
—Килигда чун вуна вуж недатIа, гавур!— лагьана Шарвилиди.
—ГьакI яни?
—ГьакI я.
Кьада ибуру сада-сад, цавуз хкажиз, чилел гьалчда. Сад метIерив кьван чилиз фида, муькуьди — пицинив кьван. Сад пицIинив кьван чилиз фида, муькуьди — гардандив кьван чилиз фида, ахпа михьиз квахьда.
Амма бирдан фуртна мадни чилин винел пайда хъжеда.
ИкI кикIида ибур пакадин йикъан нисиналди. Пакадин юкъуз, югъ частуниз акъатайла, чIулав девди Шарвилидиз лагьана:
— Ша ял акъадрин, фу-къафун нен, беденрал хьанвай хирер сагъарин. Ахпа чна женг давамарда.
— Мад ваз гьакI кIанзава кьван,— лугьуда Шарвилиди,— къуй гьа ваз кIанивал хьуй.
Ацукьна ибур гьар сад санал: сад — зурба мегъуьн тарцин кIаник, муькуьди — зурба хат-рут тарцин кIаник. Къазмадай экъечIна, тамун папари — пуд ваха—ибуруз гъуьрчер ргада, чрада.
Неда ибуру гъуьрчер — вирида санал, ахпа ибуру яд хъвана, са кIамни кьурурна. Ахпа абуру женг давамарна. КкIана ибур, ккIана, сада-сад гъутаривдини яна, цавуз хкажиз, чилелни гьалчна, амма гьелелиг садни гъалиб хьанач. Няни жедай чIавуз девди лагьана:
— Заз къециз экъечIиз кIанзава. ЭкъечI тавун гунагь я. Вазни кIан хьун мумкин я.
— ЯтIа, ша экъечIин,— лугьуда Шарвилиди. ЧIулав дев кIамуз эвичIна, Шарвилидиз яргъивилел са къад къадам алай тепе жагъана. Ам гьа тепедал хкаж хьана. Шарвилидиз гьа инал къециз экъечIиз кIан хьана. Ам акуна чIулав девдиз ва ада гьарайна:
— Анал къециз экъечIмир!
— Вучиз?
— Ам зи чIехи бубадин сур я!
— Адан кеспи вуч тир, адалай вуч алакьдайди тир?
— Адалай са юкъуз са шегьер инсанар нез алакьдай!
—ЯтIа, за адаз савкьват гуда,— лагьана Шарвилиди, вичин кар акваз. —Ам, са вахт алатайла, аникай хкечIна кIанзавайди я!— гьарайна чIулав девди. —3а ам аникай мад садрани хкечI
тийидайвал ийида,— хъуьреда Шарвили.— Ахьтиндан дарман гьам я!
ЧIулав девдиз мад дуьнья ахкунач, адан ажугъдихъ кьадар амачир, лугьуда. Ам Шарвилидал акI тепилмиш хьана хьи, адан кIвачер метIерихъ кьван чилиз физ, ахкъатна. Ахпа абуру мадни женг давамарна. И юкъузни ккIана абур, пакадин юкъузни ккIана, галай юкъузни. Ахпа девди лагьана:
— Ша чна ял акъадарин, фу-къафун нен. —Мад ваз гьакI кIанзава кьван,— лагьана Шарвилиди,— де гьакI хьуй. Амма гьинава недайди?
— Ша чна и папар нен,— лугьуда девди.— Абурухъ кварквацIар хьтин балаярни ава! Гьикьван вичин хъел винелди акъатзавайтIани, Шарвилиди эхна. Ада лагьана: — И чун хьтин пагьливанриз абурукай нагьарни жедач. Ша чна фена, гъуьрчер яна гъин. Абуру чаз чна гъайи гъуьрчер ругурай, чурурай. За гьикI хьайитIани валай гзаф гъуьрчер яда.
— Аквада чаз,— фурсна девди.— Вун гьинай, зун гьинай! Захъ галаз са девдивайни къвез жезвайди туш, амукьуй вун! —Де ша.
Фена ибур тамуз, гьар сад са патахъ. Шарвилиди цIуд гъуьрч ягъайла, девдивай садни ягъиз хьанач. Шарвилиди къад гъуьрч ягъайла, девди пуд яна. Шарвилиди къанни цIуд ягъайла, девди анжах ирид яна.
Хтана ибур чпи ягъай гъуьрчер гваз. Шарвилиди девдиз лугьуда:
— Ибур ядайла, чна гьарда са кьадар зегьмет чIугуна, за са икьван, вуна са акьван. ГьакI хьайила вуна жува ягъай гьуьрчер неъ, за жува ягъайбур неда.
— Вахъ акьван ава!— гьарайда девди.— Зун рази туш.
— Гъуьрчез фидайла, вуна фурснайни? Авунай. Тахсир зиди туш, види я. Вуна фурс авурвиляй вун гъуцари жазаламишнава. Зи гъуьрч тIуьн ваз гунагь я!
Чара хьанач девдиз, рази хьана. Ибуру гьарда вичи гъайи гъуьрч тIуьна. Шарвилиди гъайи гъуьрч, са вичи ваъ, тамун дишегьлийрини тIуьна.
ТIуьна, са кIам ядни хъвана, Шарвилидини девди женг давамарда. КикIида ибур, кикIида, рагъни акIида, пакадин югъни къведа. Пакадин юкъуз девди лугьуда:
— Заз къециз экъечIиз кIанзава. Ваз кIанзавачни?
Шарвилиди лугьуда:
— Мад ваз гьакI кIанзава кьван, ша экъечIин.
Девди вичиз са кIам жагъурна, Шарвилиди — са зурба тепе. И тепедал акьахнамазди кIамай девди гьарайна:
— Анал экъечIмир!
— Вучиз?
— Ам зи дидедин сур я!
— Ви диде вуч кас тир, адан кеспи вуч тир?
— Адалай са юкъуз са шумуд хуьруьн агьалияр нез алакьзавай!
— АкI ятIа, за адаз инал савкьват эцигда. Мад ам иникай гьич са чIавузни хкечI хъийидач.
ЧIулав девдиз дуьнья ахкунач, адан ажугъдихъ кьадар амачир, лугьуда. Ада Шарвилидал акI гьужумна хьи, адан кIвачер руфунив кьван чиле акIиз, ахкъатна. Ахпа абуру мадни женг давамарна. И юкъузни ккIана абур, пакадин юкъузни ккIана, галай юкъузни. Гагь Шарвили кIаник акатна, гагь дев. Эхирни девди лагьана:
—Ша чна фу-къафун нен, са гъвечIи ял акъадарин.
—Мад ваз гьакI кIанзава кьван,— лугьуда Шарвилиди,—де гьакI хьуй. Амма гьинава неди?
Шарвилидихъ алатай сеферда ягъай гъуьрчерикай амай кьван. Девди адаз лугьуда: — Ша чна ви гъуьрч уртах пайин. —АкI зун рази туш,— лугьуда Шарвилиди. — Зи гъуьрчекай за ваз гайитIа, гъуцари зун негь ийида. Абуру ви къуватни тIимиларда. Вач тамуз, жуваз кIани кьадар гъуьрчер яна, гъваш!
Чара хьанач, фена дев. Дев фейила, Шарвилиди гьерекатна са чIехи фур атIуда. И фурун деринвал белки са верс кьван жедай жеди. Ахпа Шарвилиди вичиз тамун папари ргай як тIуьна. Ахпа ида вичиз са вил ахвардай вал хьана. Чидач гьикьван ксанатIа, амма ахварай аватайла, адаз акуна хьи, къваларив дев гвач.
— Вун гзаф ксана,— лагьана тамун папари,— пуд юкъузни пуд йифиз ахварна. —Же-е-еч?!
—Вун ахвара авайла, чна и вуна атIай фурал къавни эцигна, ам чилихъ галаз садна.
— Бес дев гьинава?
— Чидач гьинаватIа, анжах са гьинай ятIани адан хъухдин ван къвезва.
— ИкI жедач, фена жагъурда за ам. Фена Шарвили девдихъ къекъвез. Дев ксанва вичиз са тепедал хъухъ ацалтна. Идан вири патарихъ пехъер кIватI хьанва, мад са затIни. Шарвили акурла, гьабурни катна. Дев ахварай авудун регьят тушир. Шарвилиди адан кIвачин кIенера чукIулар эцяна. Анжах ахпа ам ахварай аватна.
— Бес я ксайди,— лагьана Шарвилиди,— къарагъ кван, хъша женг давамарин!
Хтана ибур чпин бинедал ва мадни сада-сад Ягъиз, сада-сад хкажиз, чилел гьалчиз эхгечIна.
КкIана ибур, ккIана ва эхирни Шарвилидиз акьван хъел атана хьи, ада и дев цавуз хкажна, вичи атIай фуруз гадарна.
Фуруз аватай девди минетиз эгечIна. Вич и тамай экъечIна, маса тамуз фида, лагьана. Амма Шарвили рази хьанач. Ада лагьана:
— За, исятда фена, вуна фура туна хуьзвай и папарин итимар ахъайда. Абуру ваз вуч ая лагьайтIа, за гьам ийида. Рекьикь лагьайтIа, рекьида за вун, тур лагьайтIа, тада. ГьикI вичи лагьанатIа, Шарвилиди гьакI авунни авуна. Фена, алудна са дагъ кьван авай къван, ада гъуьрчехъанар фурай ахкъудна. Хкана абур чпин папарин кьилив. Ибуру вуч лагьана вуч лугьуда кьван? ЧIулав дев рекьидайвал хьана. ГьакI хьайила, гъана къванер, гъана къванер, ибуру и фур ахцIурна. Дев гьана телеф хьана.
Ахпа тIуьна гъуьрчехъанри Шарвилиди ягъай гъуьрчерикай амайди, гьарда са челег ядни хъвана.
Ахпа ибуру чпи-чпиз лугьуда:
—Чун кIвале авачир чIавуз низ чида и касда ина чи папарихъ галаз вучнатIа?! Ша чна ам рекьин.
— Ада чун къутармишна, гьакI хьайила ам кьин чаз гунагь я,— лагьана кьулан стхади.
ГъвечIи стхади лагьана:
— Чна ам чинеба яда. Кьудни гъуьрчез фида, гьана чна адан кар аквада. Чи папаризни чир жедач.
— Дуьз фикир я,— лагьана чIехи стхади,— чна чи папариз ам вичин ватандиз хъфена лугьуда.
Ибурун меслятдин ван жеда гъвечIи стхадин папаз. Ам, вичин аялни къачуна, фида кьулан стхадин папан кьилив. Адаз гьвечIи ваха вичиз ван хьайи суьгьбет ахъайда. Кьулан вах, гъвечIи вахни галаз, аяларни къачуна фида чIехи вахан кьилив. Ибуру идазни ахъайда хьайи-хьайивал.
ЧIехи вах мет-кьил гатаз, чIарар чухваз, шехьда. Им акурла, кьулан вахни шехьда. Ибур акурла, гьвечIи вахавайни акъвазиз жедач, имни шехьда. Ибур шехьайла, ибурун аяларни шехьда. Ибурун шехьунин ван жеда стхайриз ва абур хтана акъатда.
— Вуч хьана, гьикI хьана?— жузада стхайри.— Им вуч йикьни-шуван я?
Пуд вахани жаваб гуда:
— Язух хьана чин! Язух хьана чин! Стхайри жузада:
— Вучиз куь язух хьана, я папар? Папари жаваб гуда:
— Гила чаз гъуцари жаза гуда, вай! Вай аман, ай аман! И инсанриз хъсанвал чир хъжезмач!
Ибуруз стхани вах чир хъжезмач? Ибуруз жувандини чаради чир хъжезмач!
Стхайри суал гуда:
—Гъуцари квез вучиз жаза гурай, я чан папар?
Папари жаваб гуда:
— Квез чи пуд вахан хва рекьиз кIанзава! Куьн намуссузар я, квахь чи вилерикай! Чаз куьн аквадай вилер авач! Чаз квез яб гудай япар авач!
— Ам вуч лагьай чIал я?—жузада стхайри.— Пуд дишегьлидихъ са хва гьикI хьурай эхир?
— Квез рекьиз кIанзавай касди чи мамарай нек хъзайиди я. Квез рекьиз кIанзавай касди, куьн аждагьанди есирда кьунвайла, чун хвейиди я, куь гъвечIи балаяр хвейиди я.
— Де кьин яхъ тIун,— лугьуда стхайри.
— И чи балайрал кьин хьурай хьи! табзавач. Кьилел алай гъуцариз аквазва чун!
И чIавуз ибурун аялар шехьда. Шехьиз-шехьиз, ибурукай сада лугьуда:
— За эрчIи мам хъвадайла, ада чапла мам хъвана. За чапла мам хъвадайла, ада эрчIи мам хъвана...
— АкI ятIа, ам куь стха я,— лагьана пуд папан гъуьлуьни.
Абуру и суьгьбетар ийизвайла, чпин гьахъ-гьисаб ийизвайла, гъуьрчяй Шарвилини хтана ахкъатна. Гьаятдиз хтана, ида вичин къуьнел алай гъуьрчер акалнавай тар чилел гадарна.
Шарвили хтана акурла, вири адан вилик экъечIна. Стхайри лагьана:
— Чаз гьалал, ая, Шарвили! Чаз гьалал ая!
— Вуч гьалал ийида за квез?
— Чи рикIера вакай чIуру ният гьатнавай, хила чна чи хиял дегишнава. Чун кIандатIа ваз бубаяр жен, кIандатIа стхаяр.
—Квез гьикI кIандатIа, гьакI хьуй,—лагьана Шарвилиди.— Зун куьне стхадай гьисабайтIани рази я, куьн зи бубайрай гьисабайтIани... Гила куьн, чан стхаяр, куь кIвалив-йикъав агакьнава.
Гила куьне куь хизанрин иесивал ая. И за гъайи гъуьрчерни квез гьалал хьуй, зун зи ватандиз хъфида. Хъфизвай Шарвилидиз стхайри лугьуда: — Вуна, Шарвили, чун рикIелай алудиз тахьуй.
Мус, гьи чIавуз ваз чавай куьмек кIан хьайитIа, хабар ая, чун къведа. —Пара сагърай куьн,— лагьана Шарвилиди.— Дишегьлидин нек хъвана, заз акьван регьят хьанва хьи, мад заз хкIандай затI амач. И стхайрин папари лагьана: —Килиг, чан хва Шарвили, гьина аваз хьайитIани, вун чи балани я. И кар са чIавузни рикIелай алудмир!
Ахпа, лугьуда хьи, Шарвили вичин ватандиз рекье гьатна.