Цlукьуд лагьай мах

ДАРМАН 

Пуд югъни йиф акъатна, 
Кеспидик кваз эл вири. 
Шарвилиди алахна 
Вичин хирел кьел вири. 

Куьмек гана халкьариз 
Кутаз рекьер, жигъирар. 
Ватандикай тир вири 
Халкьдин михьи фикирар. 

Ахпа ада к1валахна 
Элдихъ галаз ник1ера. 
Адан гьуьрмет амукьна 
Зегьмет к1ани рик1ера. 

Шарвилидиз и ч1авуз 
К1ани мугьман атана. 
Кас-Бубадин манийрин 
Виридаз ван атана: 

- Шарвили, на сурарал 
Эцигнани гуьмбетар? 
Эцигначт1а, элди ваз 
Ийида гьа туьгьметар. 

Хайибурун хатур на 
Алудмир гьич рик1елай. 
Им чи адет, чи рехъ я, 
Алатмир дуьз рекьелай. 

Зи манийриз яб гана, 
Шарвили, на к1валаха, 
Хайибурун эбеди 
Т1вар вине кьаз алахъа! 

Шарвилиди гана яб 
Кьуьзуь касдин гафариз, 
Регьят хьана рик1изни, 
Кьуьд элкъвена гатфарихъ. 

Кьуна вичин залан тур, 
Фена гада дагъларихъ. 
Кьуна вичин залан тур, 
Фена гегьенш багъларихъ. 

Ирид юкъуз алахъна 
Шарвили са раг ат1уз, 
Ирид юкъуз алахъна, 
На лагь, к1еви ракь ат1уз. 

Далудаллаз авудна 
Мармард къванер гадади. 
Кьуна михьиз кфади 
Гьяркьуь къуьнер гададин. 

Ц1алц1амарна турунив 
Ада абур вижеваз, 
Хайибуруз гуьмбетар 
Эциг авун хивеваз. 

Сифте ада эцигна 
Гуьмбет сурал бубадин, 
Мармардикай раснавай 
Гуьмбет хурал бубадин. 

Ахпа ада а къванцел 
Ихьтин гафар ат1ана: 
- И чкадал ксанва 
Са зурба касс дат1ана. 

Ам я вичин Ватандин 
Намус михьиз хвейиди. 
Ам я хайи чилерин 
Абур патал кьейиди. 

Ирид юкъуз к1валахна 
Шарвилиди йигиндиз. 
Ирид юкъуз к1валахна 
Шарвилиди къизгъиндиз. 

Къванерикай лап к1еви 
Ада гуьмбет эцигна, 
Ахпа, яргъал къвазна хьиз, 
Дидед суруз килигна. 

К1валах куьтягь хьайила, 
Адан винел кхьена: 
- Пац акьуна душмандин, 
Инал диде туьхвена. 

Къадир течир дидедин 
Касни авач хуьрера, 
Адан къадир тахьайдан 
Экв туьхуьда вилера! 

Сусан сурал хкажна 
Ада лацу гуьмбет са, 
Хьурай лугьуз к1анидаз 
Вичин патай гьуьрмет са. 

К1валах куьтягь хьайила, 
Гапур гъиле чуькьвена, 
Ада лацу гуьмбетдал 
Ихьтин гафар кхьена: 

- К1анивили кайибур 
И гуьмбетдал атурай. 
Гьик1 канат1а Шарвили, 
Къуй виридаз акурай! 

Йикъар-вахтар алатна, 
Акваз-такваз, хабарсуз. 
Гъам-хажалат гададвай 
Хьана яргъаз хабарсуз. 

Кас-Бубади лагьайвал, 
Хатур хвейбур бубадин 
Вичин хва хьиз кьабулда 
Хуьруь, к1вали, убади. 

Ирид юкъуз ксана 
Ам гуьмбетдал бубадин. 
Ирид юкъуз ацукьна 
Ам гуьмбетдал дидедин. 

Ирид юкъуз икрамна 
Ада ярдин гуьмбетдиз. 
Къимет Гана эллери  
Шарвилидин гьуьрметдиз. 

Са юкъуз ам акъатна 
Сувар шегьер галайнихъ. 
Ацукьарна элди ам 
Чпин суфра авайнихъ. 

Кас-Бубани атана, 
Вичин чуьнгуьр гъилеваз. 
Мад к1ват1 хьана жегьилар, 
Вил манида, мелеваз. 

Са арадлай акъатна 
Балабанрин ширин ван, 
Гуьгъуьналлаз кфилрин 
Рик1из чими, дерин ван. 

Гагь шехьна, гагь хъуьрена 
Къуша-къуша ч1агъанар. 
Тадиз к1вачел къарагъна 
Шекиярни Шабранар. 

Гьуьжетдайбур турарал 
Са дуьзендал к1ват1 хьана, 
Ялай кьегьал рухвайри 
Яргъи ц1илер кьат1 хьана. 

Ирид йикъан эхирдай 
Вири гьахьна майдандиз, 
Дуьз килигун паталди 
Машгьур хьанвай инсандиз. 

Суван вад яц акъудна 
Къад жегьилди майдандал. 
Гьалдарна фад, гана къив, 
Вадни тек са инсандал. 

Шарвилиди къакъажна 
Вичин гъилер кьуьнтел кьван, 
Туна гегьенш майданда 
Чил зурзурдай гурлу ван. 

Ирид юкъуз акъатна 
Руг чилерай цавариз. 
Къвазна вири вил алаз, 
Вуч жедат1а яцариз? 

Чиле крчар ак1уриз, 
Гьужумзавай жунгаври, 
Гадарзавай гададал 
Абуру катиз, ц1ингавриз. 

Гъар ацалтна, рум галаз, 
Физвай абур виликди, 
Гьекь хьанвай а гададал 
Гьужум ийиз кьиллихъди. 

Шарвилиди эхирдай, 
Хъел акатна, гьарайна, 
К1ват1на вичин къуватар,  
Вад яц санал гъарайна. 

Руг ацукьай вахтунда, 
Эллер фена виликди. 
Яргъи хьанвай, руьцер хьиз, 
Яцар гадад гъиликди. 

Пагь ат1ана амукьна 
Тамашзавай инсанар. 
Нивай табий жедай кьван 
Санал ихьтин гьайванар?! 

Гьар хъуьруьнин эхирдал, 
Адет тирвал, шел жеда. 
Низ чидач кьван, пис йикъан 
Гуьгъуьналлаз мел жеда. 

Сел атайла вац1ариз, 
Кьер галайнихъ авахьда. 
Дерт гьатайла гуьгьуьлда, 
Вилелай нагъв алахьда. 

К1вал амачир Шарвили 
Бес Нин к1вализ хъфирай? 
Яр амачир гададин, 
Лагь, рик1 гьида ифиррай? 

Амма адаз к1вал хьана 
Вири халкьдин рик1ера. 
Ядни, фуни мал хьана 
Гьа халкь физвай рекьера. 

Йикъа сада тухвана 
Гада вичин дехмедиз. 
Йикъа садан килигна 
Къагьриманди бинедиз. 

Гьар пакамахъ Куьредай 
Рекье гьатна жегьлар, 
Ачухариз кьуьерив 
Шарвилидин гуьгьуьлар. 

Ахпа адан суракьда 
Сада балк1ан ракъурна, 
Герек тирди лагьана 
Тадиз адаз, жагъурна: 

- Гияр пата мел ава, 
Вун герек я эллериз, 
Къвазарна вац1 дереда, 
Яд гъирвал я хуьрериз. 

Вазни аниз вирида 
Атун тадиз теклифна. 
К1анзава чаз виридаз 
Вун Гиярда илифна! 

Хабар гана, атайди, 
Тади галаз, хъфена. 
Шарвилидин къизгъин ик1 
К1валах патал ифена. 

Кьуна къуьнел вичин тур, 
Рекье гьатна Шарвили. 
Тади галаз фидайла, 
Гьекье гьатна Шарвили. 

Са легьзеда агакьна 
Ам Самбурдин къерехдал. 
Авахьзавай, сел хьана, 
Лепе къизгъин, лепе лал. 

Вил вегьена гадади 
Вац1ун чапла къерехдиз. 
Адавай къе вичин гьуьрс 
Хьанай ифей рик1е хуьз. 

Килигна ам лепейриз, 
Каф кьилеллаз, зурзазвай. 
Килигна ам Куьредиз, 
Цихъ къаних яз, кьуразвай. 

Адаз лепед вилик пад 
Турунив кьаз к1ан хьана. 
Дагъ хьиз хкаж жезвай ам, 
Кук1варна, хаз к1ан хьана. 

И вахтунда акъатна 
Кас-Буба мад къаншардиз: 
- Чан хва, тур на акъвазра, 
Жув гьазур хьухь пайгар хьиз. 

Алакьдат1а, гадарна 
Эляч1а вун вац1алай. 
Лезгистандин чилерал 
Мад вав къведай авач тай. 

Эгер вавай, гадарна, 
Вац1алай физ хьайит1а, 
Ви мурадар акъатда 
Кьилиз вири, гьа ик1а. 

Ви бедендихъ галат1а, 
Эгер хаин аза къе, 
За лагьайвал ая на, 
Гана адаз жаза къе! 

Ик1 лагьана, хъфена 
Кас-Буба, гьа атай хьиз. 
Шарвилиди гьиссна вич, 
А гафари гатай хьиз. 

Амма фена экъеч1на 
Кьеревай са мензилдиз, 
Анай вичиз хкягъна, 
Звериз жедай мензил дуьз. 

Вири къуват эцигна, 
Зверна фена, чайгъун хьиз, 
На лугьуди, лув гайи 
Тир ам ц1ийи тайгъун хьиз. 

Кас-Бубади лагьайвал, 
Шарвилиди гадарна. 
Фена вац1ун винелай, 
Адан кьве кьер садарна. 

Акъатзамаз а патаз, 
Ам за жизви алукьна. 
Хатадай хьиз вац1ун цихъ 
К1вачин дабан галукьна. 

Хъел атана гададиз 
Дабандикай, яд акьур, 
Герекзавай вахтунда 
Вац1ун кьере фад акьур. 

Шарвилиди шткьунна 
Къакъаравай гапур фад. 
- Герек туш заз, - лагьана, -  
Цихъ галукьай какур мад! 

Яна, тадиз ат1ана 
Кьежей чка дабандин. 
- Хаинвилиз инсафдач! –  
Лугьуз, ада кьуна кьин. 

Ахпа ада алтадна 
Са к1ус ч1улав накьв анал. 
Кц1ур гузвай дабандин 
Т1ал ат1ана гьа гьанал. 

Са т1имил дем ягъайла, 
Сагъ хъхьана к1вачин хер, 
Авур кардал рази яз, 
Алай адан сивел хъвер. 

Мад хкажна тур къуьнел, 
Гила фена Куьредихъ, 
Са легьзеда ат1ана 
Ирид кьакьан гуьне тик. 

Куьредилай алатна 
Жегьил гада, гьава хьиз, 
Гиярдив фад агакьна, 
Анин дарман-дава хьиз. 

Гияр кьакьан тепедал 
Алай гъвеч1и шегьер тир, 
Адан кьуд пад багъларни 
Гуьлгеридин ник1ер тир. 

Гьар са нямет авазва 
Гиярвийрин к1валера, 
Амма фадлай къвезмачир 
Яд шегьердиз хуьлерай. 

Мус ят1ани бубайри 
Кьур ч1ехи банд чк1анвай. 
Вац1 авахьна кьуд к1амуз, 
Шегьердин яд ат1анвай. 

К1анда гила ц1ийик1а 
А банд туьк1уьр хъувуна, 
Къваз жедани, куьз къвазрай, 
Алакьдай кар тавуна. 

К1ват1 хьанвай халкь, жемятар 
Гияр вац1ун дереда. 
-Вац1 къвазарда! – ихтилат 
Авай вири Гиярда. 

Перчихъанрал, перерал 
К1валахзавай инсанри, 
Чпин зурба к1валахдин 
Ч1алахъзавай инсанри. 

Агъзурда чил ат1узвай 
Яваш-яваш перерал, 
Гъилел пихер хьайила, 
Накь алахиз пихерал. 

Къванер гъизвай садбуру, 
Муькуьбуру парудал 
Эцигзава, авахьиз 
Гьекь, яд хьана, далудай. 

Гияр дере ац1анвай 
К1валахзавай инсанрив. 
Яд жеда гьа, яд жеда, 
Уьмуь элдин хъсанриз. 

Амма са кар элдивай 
Кьилиз акъуд жезвачир, 
Вилик галай дагъдилай 
Чархар авуд жезвачир. 

И вахтунда агакьна 
А дередив Шарвили. 
И вахтунда агакьна  
А миредив Шарвили. 

Зверна вилик, инсанри 
Гада шаддиз кьабулна. 
Чпин вик1егь жергейриз 
Ам азаддиз кьабулна. 

Шарвилиди лагьана: 
- Заз пуд югъ вахт це куьне, 
Ахлад вири к1валериз, 
Эхъведайвал це куьне! 

Гиярвияр хъфена, 
Шарвилиди лагьайвал. 
Ам къекъвена виринра, 
Бандар вац1у тухвайвал. 

Ахпа ада гъиликна, 
Гьамиша хьиз, тур вичин. 
Агудна а къванерив 
Пагьливанди хур вичин. 

Ц1айлапанар рахадай 
Ван чк1ана Гиярдиз, 
Чархар падиз, авудна 
Гьа патав гвай дередиз. 

Вац1ун сивее ч1ехи банд 
Башламишна эцигиз, 
Мягьтел хьана амай эл, 
Шарвилидиз килигиз. 

Секин хьана булахар, 
Гьахьна вири геле са. 
Табий хьана селлерни, 
Гьахьна вири хуьле . 

Галатнавай Шарвили 
Мугьман хьана Гиярдиз, 
Т1вар мецера эзбер тир 
Инсан хьана Гиярдиз. 

Гияр вац1ун къерехдал 
Са пад квачир дагъ ала, 
А дагъдин са гуьнедал 
Бегьерлу са багъ ала. 

Гьа ч1авалай т1вар ала 
Шарвилидин а дагъдал. 
Гьа ч1авалай т1вар ала 
Шарвилидин а багъдал. 

Ирид юкъуз межлисра 
Аваз хьана Шарвили, 
Гиярвийрин к1валера 
Акъваз хьана Шарвили. 

Ирид макьам гатана 
Гиярвийри гададиз. 
Ирид мани лагьана 
Гиярвийри гададиз. 

Са манида булахдин 
Тарифарна жегьилри, 
Са манида яйлахдин  
Тарифарна жегьилри. 

Са манида тарифна 
Бул-бегьерлу багъларин, 
Са манида тарифна 
Кук1вар лацу дагъларин. 

Са манида сусарин 
Тарифарна ашукьри, 
Са манида ксарин 
Тарифарна ашукьри. 

Эхиримжи манида 
Ик1 лагьана ашукьри:  
- Кьегьал касдиз герекди –  
Рик1, - лагьана ашукьри. 

Кун тавурт1а Ватандихъ 
Рик1 инсандин хуруда, 
Хкаж жедач уьмуьрда, 
Ам виниз гьич, лугьуда! 

Куьтягь хьана манияр, 
Башламишна макьамар. 
А макьамри ийизвай 
Жемят вири кьакьанар. 

Гиярвийрин гьуьрметар 
Вири вичин рик1еваз, 
Хтун патал Сувардал 
Шарвили мад рекьева.