Ватандин къагьриман

Мемей ЭФЕНДИЕВ (Хидиров Мегьамед Тагьирович) лезги халкьдин тарихда алакьунар авай зари-шаир хьиз гьатнава. Шаирвилелай гъейри тIебиатди ам гзаф патарихъай бажарагъ ганвай инсан - Дагъустандин Советрин власть мягькемаруник вичин еке пай кутур тешкилатчи, халкь савадлу авур муаллим-просветитель, лезги печать хкажай мухбир, районрин ва республикадин дережайра жавабдар къуллугъар авур регьбер, общественно-политический деятель хьана. Мемей Тагьировича, вичин къелемдин юлдаш Алибег Фатахова хьиз, лезгийрин советрин литературадин бинедик пай кутуна ва милли шиират вилик тухвана. Ам хайи ватан кIандай ва халкьдиз вафалу къагьриман, азадвилихъ ва гьахълувилихъ ялзавай уьзден, камаллу ва мергьяматлу инсан тир. 1975-йисан майдиз зун, и цIарарин автор, Мемей Эфендиеван уьмуьрдин юлдаш Ольга Герасимовнадихъ галаз (ам Махачкъаладин Н.Чернышевскийдин тIварунихъ галай куьчеда авай медицинский техникумдин кIвалера яшамиш жезвай) таниш хьанай. За адан дертлу суьгьбетриз яргъалди яб ганай. Чара жедайла, Мемей Тагьировичан шикил ва кьве шиир къачуна, абур жува туькIуьрзавай IV классдин “Лезги литература” учебникхрестоматиядик сифте яз кутуна. Мемей Эфендиев (тIвар Магьамед яз, адаз кIвале, хуьре Мемей лугьудай; фамилия “Хидиров” яз, жегьилди вичиз “Эфендиев” къачуна) 1903-йисуз Куьре округдин КьепIиррин хуьре фекьи Тагьирэфендидин хизанда дидедиз хьана. Уьлкведа Советрин власть гъалиб хьайила, Мемеяз кIелдай ва савадлу инсан жедай мумкинвал хьана. ТIебии алакьунар ва хци зигьин авай жегьилди Бакуда рабфак (рабочий факультет) ва Тифлисда комвуз (коммунистический вуз) куьтягьна. М.Эфендиева 1925-1937-йисара Дагъустанда большевикрин партиядин ва Советрин гьукуматдин идарайра са жерге жавабдар къуллугъар - Кьасумхуьруьн райондин “Колхоздин пайдах” газетдин сад лагьай редакторвилин, Ахцегьа муаллимрин курсарин заведующийвилин, Дербентда педрабфакдин директорвилин, Махачкъалада Дагъустандин ктабрин издательстводин директорвилин, партиядин обкомдин инструкторвилин, партиядин Агъул райкомдин сад лагьай секретарвилин ва маса кIвалахар авуна.

1937-йисуз Мемей Эфендиев буьгьтендик акатна ва пуд йис кьван дустагъда ацукьна. Ам 1941-йисуз, Ватандин ЧIехи дяве башламиш хьайила, гуьгьуьллудаказ фронтдиз фена. Мемей Тагьировича, старший лейтенант, комиссар яз, душмандихъ галаз къати женгера иштиракна. Ам 1944-йисуз Одесса шегьердин патав са женгина кьегьалвилелди телеф хьана.

Аял чIавалай Мемеян рикI тIебиатдал, манийрал, музыкадал ва кьуьлерал алай. ЧIехи хьайила, ада чIалар туькIуьриз башламишна. Жегьил заридин шиирар газетриз акъатна, амма гзаф эсерар (шиирар ва роман) ам дустагъда ва дяведа авай йисара квахьна. Алай девирдин кIелзавайдан ихтиярда анжах са шумуд шиир (“Комсомолар”, “Кьаркьулувни тIиб”, “Иман” ва мсб.) ама. Абур “Лезги поэзиядин антологиядик” (1958) ва литературадин учебникрик-хрестоматийрик, жуьреба-жуьре кIватIалрик акатнава. Гьа и ирсинайни аквазва: М.Эфендиеван шиирар, ранг ядай гафар ва гекъигунар ишлемишна, рифмаяр ва ритмаяр аваз, цIийи ва викIегь фикирар кваз, устаддаказ кхьенва. “Иман” шиирдай шаир тIебии къанунрихъ инанмиш инсан - материалист тирди аквазва, ада вич диндихъ инанмиш туширди тестикьарзава ва илимдин рекьихъ инанмиш хьуниз эвер гузва. М.Эфендиева бязи шиирар, урус зари Владимир Маяковскийди ва лезги Алибег Фатахова хьиз, “гурарин къайдада” кхьенва. Месела, “Кьаркьулувни тIиб” шиир икI башламиш жезва:

Эй!
Рагъ!
Я рагъ, ви нурлу экв
Дуланажагъ патал виридаз  зурба хуьрек.
Азадна на ийизвай мичIивили алем гьелек, зайиф, хенек...

Мемей Эфендиеван уьмуьрдикай ва яратмишунрикай Набиева (Керимханова) Тамила Жамалдиновнади 2014-йисуз “Мавел” чапханада “РикIел хкунар” ктаб
акъудна.

Ктаб сифте гафуникай, кьуд паюникай, заридин шииррикай ва ишлемишай макъалайринни ктабрин сиягьдикай ибарат я. Ам М.Эфендиеван, адан сихилрин альбомрай къачунвай шикилралди безетмишнава ва басмадай сифте яз акъатнава.

Къ.Х.АКИМОВ, илимрин доктор
Лезги газет