Гьахълудаказ лугьузва хьи, милли литература халкьдин руьгьдин хазина я. И хазина, милли литература шииррикайни гьикаяйрикай, поэмайрикайни повестрикай, дастанрикайни романрикай, драмайрикайни къемедайрикай арадал атанва.
Лезги литература, тарихдин вакъиайрихъ галаз сих алакъада аваз, вилик фена ва физва. Дегь девиррилай инихъ лезги халкь шаирралди, писателралди, мазанралди девлетлу я. Абурун кьадар чи йикъарани тIимил туш.
Милли литературада бегьерлувилелди кIвалахзавай, вичихъ зурба бажарагъ авай зарийрикай сад Муьзеффер МЕЛИКМАМЕДОВ я.
Азербайжан Республикада яшамиш жезвай ам мукьвара Кьасумхуьрел мугьман хьанвай. Чун мукьувай таниш хьана. Ада заз “Зи стха, Етим Эминан хуьруьнви Хазран Кьасумоваз гъвечIи савкьат яз. 12.12.2017 йис” гафар кхьена, вичин “Гьажи Давуд” (Издательство “Лотос”, Махачкъала-2016) ктабни гана.
Лагьана кIанда, М.Меликмамедован тIвар Дагъларин уьлкведа гзафбуруз хъсандиз чида. КIелзавайбур адан ктабрихъ, газетризни журналриз акъатзавай макъалайрихъ, литературадин эсеррихъ галазни таниш я.
Алай йисуз М.Меликмамедован 70 йис тамам жезва. Идахъ галаз алакъалу яз заз чи газет кIелзавайбуруз бажарагълу алимдикай, писателдикай, адан яратмишунрикайни агалкьунрикай суьгьбет ийиз кIанзава.
ТIвар-ван авай журналист, шаир, писатель, тарихчи Азербайжан Республикадин Къуба райондин Дигагь хуьре 1948-йисуз муаллим Низамидин хизанда дидедиз хьана. Ада лап хъсан къиметар аваз 1970-йисуз Ленинград шегьерда военный корреспондентрин школа, 1975-йисуз Азербайжандин госуниверситетдин журналистикадин факультет акьалтIарна. Са куьруь девирда журналист Меликмамедован тIвар Азербайжанда машгьур хьана. Ада жуьреба-жуьре йисара “Кызыл Кусар”, “Советский моряк”, “Совет Кенди”, “Хаят”, “Берекет”, “Алпан” газетрин редакцийра корреспондент, отделдин заведующий, редактордин заместитель, редактор яз кIвалахна. Эхиримжи йисара ам “Самур” газетдин кьилин редактордин заместитель я.
47 йисан къене газетрани журналра М. Меликмамедован 8000далай виниз макъалаяр, очеркар, репортажар, зарисовкаяр, эссеяр, фельетонар чапна. “Газета и народный контроль” тIвар алаз ада кхьей ктабдай са шумуд пай ва и темадай кхьей гзаф макъалаяр дуьньядин 24 чIалаз таржума авунва.
Журналистикадин рекье къазанмишай агалкьунрай Муьзеффер Меликмамедоваз “За отличие в труде”, “За трудовую отвагу” медалар, Азербайжан Республикадин журналистрин Союздин “Къизилдин къелем” премия, СССР-дин ва Азербайжан ССР-дин халкьдин контролдин, Азербайжан Республикадин печатдин ва информациядин министерстводин гьуьрметдин грамотаяр ганва. М.Меликмамедова вич неинки кьетIен хатI авай журналист, гьакIни бажарагълу писатель язни къалурна. Ада гьам азербайжан, гьам лезги чIаларал кхьизва. Алай вахтунда ам 20 ктабдин автор я. ИкI, азербайжан чIалал кхьенвай “Йифен экв”, “Хачмазди гъалибвал вилив хуьзва”, “Полковникдин кьин”, “Ивийрин дагьар” ктабар ва Къарабахдин дяведиз талукьарнавай “Баллада о битве” поэма кIелзавайбуру хушвилелди кьабулна, автордин тIвар республикада сейли хьана. И агалкьунрай М.Меликмамедов Азербайжандин СМИ-рин профсоюзрин кьилин “Араз” премиядиз лайихлу хьана.
Муьзеффер Меликмамедова кхьенвай гзаф шиирар инсанриз хуралай чида, гзафбур халкьдин манийриз элкъвенва. Халкьдин арада авторди вичи тамамарзавай манийрин аудиозаписарни машгьур я.
М. Меликмамедован яратмишунар Дагъустан Республикадани чизва, абур кьилин ва юкьван кIелдай заведенийра чирзава. “Лезги тIвар алатIа...” ктаб Муьзеффер муаллимдин яратмишунрин кукIуш яз гьисабиз жеда. Ам кхьиналди, чи гьуьрметлу писателди лезги литературада эссе жанрдин бине кутуна. 1991-йисуз Махачкъалада 5000-дан тираж аваз акъудай ам кьве гьафтедин къене маса къачуна куьтягьнай. КIелзавайбурун игьтияж фикирда кьуналди, гуьгъуьнлай и ктабдин 10000 экземпляр акъуд хъувунай.
Филологиядин илимрин доктор Гьаким Къурбана вичин “Лезгинская национальная проза” (Махачкъала, 1998) монографияда къейд авунвай, “Лезги тIвар алатIа...” эссе лезги чIалал публицистика, художественный проза ва философия сад хьанвай тек са ктаб я”.
М. Меликмамедован “Эрекьистан”, “Куьтягь тахьай поэма”, “Касар” ва маса поэмаяр лезги литературадин жавагьирар яз гьисабиз жеда.
2010-йисуз Махачкъалада, “Лотос” издательствода, “Касар” ктаб (ана 7 поэма гьатнава) чIехи тираж аваз акъудна.
Эхиримжи йисара М.Меликмамедова чIалан алим ва тарихчи язни бегьерлувилелди кIвалахзава. Кьилди къачуртIа, ам чIалахъ галаз алакъалу илимдин 140-далай виниз макъалайрин ва “Лезги чIалар” (ам 615 чиникай ибарат я) ктабдин автор я. И ктабда Муьзеффер муаллимди лексикадин, диалектологиядин ва этимологиядин рекьерай кIватIнавай итижлу делилар гьатнава.
М.Меликмамедов лезги халкьдин тарихдикай кхьенвай вишелай виниз макъалайрин авторни я. Мисал яз, ада вичин “Ивидин дагьар” ктабда (ам 2009-йисуз Бакуда акъатна) 1918-йисуз Къубадин уездда кьиле фейи азадвилин женгерикай, “Къубадин бунтар” ктабда (ам лезги чIалал 2004-йисуз акъатна) 1810-1842йисара лезгийри урусрин пачагьдин кьушунрихъ галаз тухвай азадвилин женгерикай суьгьбетзава.
- Лезги халкьдин кьегьал хва, полководец Гьажи Давудахъ галаз алакъалу тир сифте документар зи гъиле архиврай 27 йис идалай вилик гьатнай, - “Гьажи Давуд” ктабдикай ихтилат авун тIалабайла, лугьузва Муьзеффер Меликмамедова. - Гуьгъуьнлай зун адакай делилар кIватIунал рикIивай машгъул хьана. Ктаб кхьидайла, за 764 чешмедикай, XVIII-XX асиррин авторрин малуматрикай ва архивдин 840 документдикай менфят къачуна.
“Зи халкьдикай ягьанатар ийидай гьар са касдин хура зун гапур хьана акIида” - лагьай Гьажи Давудакай ктаб кхьиз алакьунални за шадвалзава. Гьар са халкьдиз, иллаки жегьил несилдиз, вичин къагьриманар чир хьун лазим я.
415 чиникай ибарат яз ва 1000 экземплярдин тираж аваз чапдай акъатнавай М.Меликмамедован ктабда Гьажи Давудахъ галаз алакъалу архивдин документар, “Гьажи Давудакай кьиса” поэма, 100 мани (халкьдин сивин яратмишунар) гьатнава.
Лезги халкьдин кьегьал хва М.Меликмамедов яратмишунрин рекье агалкьунрай “Шарвили” премиядиз лайихлу хьана. Адакай писателри, журналистри хейлин макъалаярни кхьенва. Мадни, лезгийрин бажарагълу писатель Расим Гьажиди Муьзеффер муаллимдиз “Лезгияр гьуьлерал” повесть, жегьил алим ва шаир Гуьлбес Асланхановади “ЧIехи лезги” (2008-йис) ктаб бахшнава.
М.Меликмамедова дидед чIалал акъатзавай “Лезги газетдихъ”, “Самур”, “Кард” журналрихъ галазни сих алакъа хуьзва. Адахъ Дагъларин уьлкведа, вичи лугьузвайвал, “пара кьадар дустарни ава”. Вахъ мягькем сагъламвал, яратмишунрин ва илимдин рекье мадни чIехи агалкьунар хьурай, лезги халкьдин къагьриман хва.
Хазран КЬАСУМОВ,
РФ-дин журналистрин Союздин член
Лезги газет
Добавить комментарий