«Лезги-урус гафарган»-дикай бязи фикирар

Мукьвара чи гъиле профессор Къурбан Халикьович Акимован “Мавел” чапханада акъуднавай “Лезги-урус­ га­­­­фарган” ктаб гьатна. ЦIийи словарь акъатзавайдакай виликамаз газетрай, чкадин телевиденидай малуматар ганай, ам подписка авун теклифнай. Лагьана кIан­­­да, Къурбан Акимов алай­ де­­вирда чIе­хи алим, 11 романдин, лез­ги учебникрин, программайрин ва вишералди илимдин макъалайринни публицистикадин эсеррин автор яз, вирибуруз сейли я. Адаз халкьдин патай авай гьуьрметни гъве­чIиди туш. Чи истеклу алим гьакI­­ни чIа­лан месэлаяр ахтармишунивни мукьувай эгечI­на­ва. Им анжах тебрикна кIанзавай кIвалах я.

Кьилди са касди словарь кхьин, чапдай акъудун акьван асант кIва­лах туширдини виридаз чизва. Лугьун лазим я хьи, вири патарихъай тафаватлу тир, чIалан илимдин истемишунар бинеда аваз туь­кIуьр­навай цIийи словарь кIел­завайбуру фадлай гуьзлемишзавай. Амма, гьайиф хьи, гъиле авай ктабдин патахъай хийирдин, тарифдин келимаяр гзаф лугьуз жедач. Авторди ам тади авуна акъуднавай хьтинди я. КIватIнавай кьван делилар, материалар тартибда авач, ктабдин ерини акьван тарифдинди хьанач.

Зегьмет, гьахъ лугьун, бегьем чIу­­­гунва. Анжах адак, илимдин кIва­­­лахдик хьиз, умуд кутаз жедач. Терсина, чи кьатIунрай, илимдиз, ватанпересвилиз, садвилиз зиян гуда. Гзаф месэлаяр какадарнава, чIал харчи авунва. Пешекарвилелди эгечI тавунвайвиляй и ктабдин судур ва нетижаяр дуьзбур жедач.

Жавабдарвал рецензентрин хивени ава. Абуру кхьенвай, ганвай рецензийрихъ галаз таниш жедай мумкинвал хьанайтIа, пис тушир. Гьайиф харжнавай кьван пулдин такьатар, кхьин патал серфнавай йикъар-йифер…

“Сифте гафуна” авторди ктабдикай гьикI менфят къачудатIа, ана авай цIийивилерикай куьрелди кхьенва.

Дугъриданни, гафаргандин материалриз килигайла, ана лексикадин жуьреба-жуьре къатариз кье­тIендиз фикир ганвайди хьиз аквазва. Гзаф гафар кIватIнава, ина гьакI­ни алатай словарра авачир бязи гафар гьатнава. Нугъатдин гафарни тIимил туш. Им кьабулиз жедай хъсан месэла я, амма абур къачунвай нугъат къалурнавайтIа, хъсан ва дуьз тир. Нугъатдин гафар гудайлани, абур литературный чIала авачирбур ва я маса чIаларай къачунвайбурун эвезар тиртIа, кIелза­вай­буру лап хушдаказ кьабулдай. Амма вири галай-галайвал…

Эвелни-эвел ктабда гафар, гафарин макъалаяр гунин къайдайри чпел фикир желбзава. Месела, ге­къи­гин, ав гафунин макъала: “ав 1 — да, ав 2 — охота, ав 3 — вой волка, ав 4 — лай собаки, ав 5 — добыча охотника, ав 6 — громкий плач”  (9 ч.). И къайдада гафарин макъалаяр гун илимдин кIвалахдин саягъ туш. Им, авторди вичин ктабдиз тIвар ганвайвал, гафарган хьанва, словарь ваъ.

Авторди кхьизвайвал, “Чи “гафарганда” 27500-далай гзаф гафар ва ибараяр ава. Абурукай 2000 кьван араб, фарс, туьрк ва маса чIа­ларай атанвай гафар я” (4 ч.). Амма ктабдиз гузвай аннотацияда “Къ.Х. Акимован “Лезги-урус гафарганда” лезги чIалан 25500-далай гзаф дибдин гафар ва ибараяр гьатнава” кхьенва. КIелзавайди, гьи келима дуьзди я, гьим туш лугьуз, фикирлу жезва. Аквадай гьалда, автор ихьтин месэлайрив дикъет тагана эгечIнава, словарь акъудиз гьерекат акатунин себеб вуч ятIа лугьуз хьун четин я.

“Сифте гафуна” къейднавай са шумуд келимади мадни чпел фикир желбзава, гекъ.: “Чун жуван дидедин чIалав, ам вири лезги халкьдин пак ивир ва алат яз гьисабна, нугъатриз пайи-паяр тавуна, эгечI­нава: гьар са шегьерда-хуьре-кIва-ле лезги рахазвай чIал — чи халкьдин чIалан тIебии пай, хел я; абур чи газетрани журналра, гафарганрани учебникра хьун лазим я” (3 ч.). Ва гьакI­ни: “Лезги-урус гафарган” сифте яз акъатзава” (5 ч.). И келимайралди авторди икьван чIавал­ди кхьей илимдин кIва­лахрилай вирибурулай цIар чIу­гун­ва.

Ктабдин гьа и паюна авторди словарь орфоэпиядин гафарган хьиз гьисабун, кьабулун теклифзава: “Лезги чIалан орфоэпиядин гафарган сифте яз акъатзава”. Ва гуьгъуьнлай: “Куь гъиле, гьуьрметлу кIелза­вай­ди, — кхьизва ада, — авайди сифте яз туь­кIуьрна­вай лезги чIалан орфоэпиядин кIватIал я. (Лезги чIалан гафар дуьз кхьидайвал къалурнавай орфоэпиядин словарар агъадихъ ганвай сиягьдик ква)” (3 ч.).

И кардални разивал къалуриз жедач. Гафар ва ибараяр “халкь рахадайвал кхьин” — им орфоэпия туш. Орфоэпиядин словарда литературный чIалан гафар, лексикадин уьлчмеяр сивяй акъудун илимда кьабулнавай къайдайрал амал авуна гузвайди я. И месэлайрайни лезги чIалан илимдиз тайин тир тежриба ава.

Гужлу ва зайиф сесер гьарфаралди чара авуна лугьуз, им “орфоэпиядин кIватIал” хьиз эсиллагь кьабулиз жедач. Ина неинки сесерин зайифвилиз-гужлувилиз килигна чара жезвай омографар тир, месела, кар [кк] — кар, кул [кк] — кул ва гьатта ихьтин сесер чара ийизвай уьлчмеяр транскрипцияда аваз ва абурун манаяр ачухарзавай ремаркаярни галаз гана кIанзавайди тир. Аффрикатаяр тир [дж] ва [дз] сесер квай гафаризни транскрипция авуна кIандай. Гафар сивяй акъудунин къайдаяр фикирда кьуртIа, вири пIузарламиш хьанвай ачух тушир сесер кьетIен лишанралди къалурун, яргъал чIугвадай ачух сесер, нерин тах акатнавай сесер (назализация) ва икI мад кьетIен саягъда гун чарасуз тир. Ударениярни саки эцигнавач. Гьатта ударенидал чара жезвай гафарани ударенидин лишан къалурзавач, сад-кьве уьлчме квачиз. Кьвед лагьай слогдал (гьуьже) ударение ават тийизвай гафар ударение эцигна гун, хкис хьанвай слог къалурна гун, лишанламишун лазим тир. Сес, кьилдинвал аваз хьайитIа, кьуд пипIен [] скобкайрани гун чарасуз тир. Илимдин и месэлаяр авторди гьисаба кьунвач. Орфоэпиядин словарриз талукь тир маса къайдаярни ина кардик кутунвач.

Гьатта эвелдай словардин къурулушдикай рахадайла, адан гъавурда акьун патал и жуьредин меслятар вири “Сифте гафуна” гун лазим тир.

Технический жигьетдайни кIел­завайбур гъавурда акьадайвал мах­сус лишанар ишлемишун гъиле­ авай гафаргандиз кутугнавай, ам­ма, гьайиф хьи, авторди абурукайни лазим къайдада менфят къачунвач.

Гафар, авторди гьа вичи ганвай саягъдиз фикир гайилани, дуьз къалурнавач. ГъалатIарни квачиз туш. Месела, чини “фарфор” авторди ччини хьиз гузва, терсина ам чини хьиз кхьин лазим я, вучиз лагьайтIа [ч] сес зайифди я.

Гекъигин гьакIни ихьтин гафунин макъала: “ццуквар (чуквар) — новорожденный ребенок” (333 ч.). Сад лагьайди, и манада ам гун дуьз туш. Урусдалди адан кьилин мана “пеленки” я. Кьвед лагьайди, [ц] сес гужлуди туш, и гафуна гужлуди пIузарламиш хьанвай [кко] сес я. Гьамни, винидихъ къейд авурвал, махсус лишанралди къалурна кIандай. Орфоэпиядин словарь хьайила, и гаф вич ва пIузарламиш хьанвай сесни транскрипцияда гун лазим тушни?! Веревирд ийизвай гафунин макъала икI ганайтIа жедай: цуквар [цуккоар] (только во мн.ч.) диал. (ахт.) пелёнки.

Агъадихъ къалурнавай гафарин макъалаярни дуьз ганвач, гекъ.: сеперар — ругань (261 ч.), дуьзди сепперар я; питик — талисман (235 ч.), ина т гьарфуни къалурзавай сес гужлуди я ва сад лагьай слогда авай ачух сес зайиф жезва, гекъ.: питик  [п(и)ттик] 1)  рел. амулет 2) диал. борода (у петуха). Ге­къиг гьакIни гафарганда чIурукIа ганвай: йакк — мясо, ччавуш — глашатай, ччешме — источник, ччайка — чайка, ччай — чай ва мсб.

Гафунин эвел кьиле авай гужлу сес кьве тахан гьарфуналди къалурайла, ам юкьва авайла, къалур тавунин себеб вуч ятIа, гъавурда акьазвач. Гекъ.: алапехъ, алпаб, алтадун, аскер, ахпа, ахта, ацун ва хейлин масабур. Ина чпикай цIар чIугунвай гьарфари гужлу сесер къалурзавайди я, яни дуьз жедай алаппехъ кхьин ва икI мад.

Гьа са вахтунда эхиримжи гаф ва адан манаяр гунин тегьердини вичел фикир желбзава. Вучиз ятIани ам кьве сеферда гузва, кьве чкадални гьар жуьре, гекъ.: “Алапехъ 1. — ангел Солнца, алапехъ 2. — персонаж ритуала” (18 ч.) ва “Алапехъ 1. — божество, алапехъ 2. — персонаж обычаев” (20 ч.).

Винидихъ лагьай месэлаяр орфографиядихъ галазни алакъалу я.

Ина урус чIалай кьабулнавай гафар гузвай къайдайрини чпел фикир желбзава, гекъигин: абйум — объем, алкагулик — алкаголик, алуй — алоэ, алкIаш — алкаш, андатра — ондатра, анкет — анкета, антена — антенна, анталуги — антология, апагей — верхняя точка, апераци — операция, апелсин — апельсин, аперета — оперетта, апределени — определение, апрел — апрель, аптекар — аптекарь, аригинал — оригинал, артилери — артиллерия, арфаэпи — орфоэпия, атчут — отчет, аудитури — аудитория, арфаграфи — орфография, африкан — африканец, батаник — ботаника, баталйун —  батальон, билиард — бильярд, бугъалтер — тамада, вилис —   легковая машина, глагул   — глагол, гварда — гвардия, йугурт — югурт, йуд — йод, йулка — елка, ппарахутI — пароход, ппарашукI — парашок, сталавуй — столовая, старуста — староста, сепаратур — сепаратор ва икI мад.

“О” гьарфунилай гатIунзавай ва ам квай гафар и гафарганда ерли авач. Урус чIалай атай [о] сесини къалурзавай о гьарфунин ериндал а, у графемаяр ишлемишнава.

Лезги кIалуб кьунвай ва вирида, гьам Урусатда, гьам Азербайжанда, нугъатризни яшдиз килиг тавуна, сад хьиз ишлемишзавай ucmикlан хьтин гафар гьа лугьузвай тегьерда кхьейтIа жеда. Лезгийрикай “стакан” лугьудай ксар лап тIимил гьалтда. Идакди чна чи чIа­лан везинлувал ва хсусивал хуьда, эсеррин сеслувални хкажда. Гьавиляй щетка, пальто, шофер, пьян, балкон, баллон, ведро, поднос, машина ва ихьтин маса га­фарин ериндал лезгийри ишлемишзавай шутка, палту, шофир, пиян, балхун, балун, бедре, nlamlнyc, машин орфографияда къайдаламишун хъсан ва дуьз кIвалах яз чазни аквазва. Абур чIа­лакай хкатнани аквадач. Амма батаника-дин ериндал батаник, милица идара “милиция”, култур “культура” ва икI мад (килиг винидихъ къалурнавай гафар) кхьин чIехи ягъалмишвал я.

И къайдадин теклифар малумарун патал кьетIен делилар хьун лазим я, автордихъ абур хьунни мумкин туш. Абур бажагьат халкьдини кьабулда.

Къейд ийиз кIанзава хьи, кхьинра чна орфографиядин къайдайрал кIевелай амал авуна кIанда. Им къанун-къайда я, виридан пак тир буржи я. Эгер и кIвалах чна кIеве­лай аннамиш тавуртIа, чи кхьинар са чIавузни, кIалубда гьатна, къайдаламиш жедач. Эвелни-эвел чна чIал хуьн патал гьа кардиз фикир гана кIанда ва вирибурувай истемишна кIанда. Идалай алава, ихьтин амалралди чавай акьалтзавай несилдал чIал агакьа­риз жедач, акси яз, ам абуруз та­кIан жеда.

Урус гафарикай рахайтIа, ав­тор­ди вичи-вичиз туькIуьрнавай “ажайиб” гафарни гузва: вудка­мицин — водка, кьурналист — тупой журналист  (175 ч.),  чIурна­лист — неграмотный журналист (363 ч.).

Гьа са вахтунда урус чIалай кьабулнавай парашют ва мсб. и гафарганда ганвач.

Муькуь патахъай, урус чIалан “ттарарам скандал” (276 ч.), кайф 1 — удовольствие, кайф 2 — приятный отдых (120 ч.) ва икI маса гафар ина къалуруни, хъуьтуьлдиз ла­гьай­тIа, лап тажуб ийизва. Абур “дибдин” гафар туш ва и гафарин манаяр къалурзавай гафар, эвезар чахъ ава кьван?!

Гьайиф хьи, тажуб жедай, кьа­тIуниз четин тир месэлаяр ина кьадардилай артух ава.

Автор гьатта чIала къайда­ламиш хьанвай орфографиядин ­ме­сэлаярни цIийи цикIелай къа­рагъар хъийиз эгечIзава. ЧIалан илимда зурба гел тунвай чи тIвар-ван авай, чпихъ и рекье устадвал хьайи чIехи алимар, халисан пе­шекарар тир Гь.А. Гьажибегован, М.М. Гьажиеван, Р.И. Гьайдарован, У.А. Мейлановадин, Б.Б. Талибован, А.Г. Гуьл­­мегьамедован ва мсб. ­кIва­лахрин, ахтармишунрин теж­рибади къалурзавайвал, орфографиядин месэлаяр гьялун патал тади серенжемар, регьят рекьер жагъурун виже къведач. Гъилевай ктаб, гьайиф хьи, и жигьетдайни тади гьалдин къайдайралди та­фаватлу хьана. Гекъ., авторди гузвай чIуру теклифар: апайун  (пайун)  — делить (22 ч.), бейабур 1 — без достоинства; 2 — позор, векIегь — храбрый, йакк — мясо, йалун — бегать, йиг (йуг) 1 — молотьба, йиг 2 — ось, йурф — плечевая кость, йургъан — одеяло, йизун — двигаться, йургъа — конь-иноход, кьветхверар — близнецы, эхцегьви — ахтынец ва мсб.

 

Кьилдин уьлчмеяр яз ганвай “кьват – сила” ва “кьват авай – сильный” гекъигин (168 ч.). Гьа са вах­тунда авторди гафарганда къуват гафни гузва.

Къ.Акимова гьа са манада кIан хьун глаголни гузва ккан хьун – ни, верччи “сладкий” гафни верцIи гаф ва икI мад.

И жуьредин “хешил” арадал атунин себеб, чна фикирзавайвал, илимдин къайдаяр кваз такьун я.

Гафар кьве (гьатта пуд) жуьреда ишлемишунни тади гьалдин ва гьахъсуз меслят я. Литературный чIа­ла вариантрин кьадар жезмай кьван тIимиларун къайдаламишунин чкадал, авторди четинвилер арадиз гъизвай рекьер теклифзава.

Гафарганда хвех гафни гузва, кьилдин макъала яз, адан нугъатдин фонетический вариант хвях гафни, гекъ.: “хвех – ядро ореха”, “хвях 1 – орех  хвях  2 – ядро ореха” (314 ч.). И гафари, вариантри сада-сад, дуьз туширда (вариантди) дуьзди лишанламишун лазим тир. Ихь­тин вариантарни нугъатрин талукьвилер гьисаба кьуртIа, гафарган пара артух жезвайдини автор­диз течиз туш. Ихьтин четин месэлаяр арадай акъудун патал, чи фи­кирдалди, агъадихъ къалурнавайвал ганвайтIа, пис жедачир:

хвех бот. 1) ядро, сердцевина 2) диал. орех хвях кил. хвех

Гъиле авай гафарганда ихьтин кьве гафни гузва: “ччаланбар 1 – водоворот” ва “ччаланбар – 2 волна над рекой” (344 ч.). Эхиримжи орфографиядин словарда анжах чиланбар  къалурнава.

Лезги чIаланни урус чIалан словарда маса къайдада ганва:

чиланбар (-ди, -да, -яр) 1) неровность на поверхности реки (образованная подводным препятствием); 2) коряга чаламбар (-ди, -да, -ар) диал. омут

Эгер и гаф автордиз гьакI, вичи кхьейвал, гун дуьз аквазвайтIа, ада лишандалди (ссылка яз) адан вариант, орфографиядин словарда кьабулнавайвал, гьамни къалурна, гана кIандай, мес.: чаланбар кил. чиланбар, ва эхиримжидаз вичиз талукь тир манаярни.

Чна гьисабзавайвал, и гафар сад-садан вариантар я, гьабурун манаярни мукьва я.

Лагьана кIанда, и жуьредин чпин къурулушдик [нб] сесерин кIватIал квай гафара гьа и сесерин уьлчме рахазвайбуру пIузаррин [б] сесинин таъсирдикди [мб] хьиз сивяй акъуд­зава. Анжах орфографияда са чкадал -нб-, масанал -мб- кхьин къайдаламишнава.

Гекъигин ихьтин гафар: анбер, бенбецI, денбеден, дунбукьул, зинбил, канбар, къанба, тенбек, туьнбуьгь, тIанбул, ченбер, чиланбар, чунбур (абур инал  орфографиядин эхиримжи словарда ган­вайвал къалурнава). Малум тир­вал­­, абур гзаф дуьшуьшра къурулушда [мб] аваз сивяй акъудзавайди я, мес.: тIанбул ягъун лугьу­дайла тIамбул ягъун [тIамбул йагъун].

Ибурухъ галаз сад хьиз, агъадихъ гузвай гафаризни килигин (абурни орфографиядин словарда гьатнавай саягъда къалурнава): гуьмбе, гуьмбет, гьамбал, гьамбалвал, гьамбар, гьамбархана, къумбак, къумбар, къумбарвал, къумбардаказ, лембеки, памбаг, самбар, сумбат.

И гафарикай гзафбур маса чIа­ларай кьабулнавай гафар я, гележегда абурни словарра гьикI гуда­тIа, фикир хъувуна кIанзавайди я. Инал чун а месэладикай гегьеншдиз рахун кутугнавач.

Кьилди гаф хьиз ишлемиш тийиз­вай, анжах ибарайра менфят къачузвай уьлчмеярни Къ.Акимова­ са бязи дуьшуьшра гафар хьиз гузва, гекъ.: “ццуквал (цуккал) на кортачках” (333 ч). И уьлчме (цуквал) кьил­ди ишлемишзавайди туш, ам лезги чIаланни урус чIалан словар­да авай къайдада ва пIузар­ла­миш хьанвай сес квайвиляй транскрипцияда аваз гана кIанзавайди тир, мес., икI: цуквал [цуккоал]: цуквал ацукьун “сидеть на корточках; присесть”.

Словарда хци келимайриз, дурумлу ибарайризни чка ганва. Гьа са вахтунда, лексический уьлчмедиз элкъвенвай, гафарин мана къалурзавай ибараяр, и жуьредин уьлчмеяр чеб хкягъунин, абур гунин жи­гьетдай бегьем суалар арадал къвезва. Месела, гафарганда “хвех – ядро ореха” макъала гузва, кIани­кай­ словардин кьилдин уьлчме яз “хвех такьадай гафар – пустые слова” (314 ч.) гузва. АкI хьайила, ам кваз арадиз атанвай къене хвех авай итим  уверенный в себе, сильный мужчина, правильный человек; хвехуьн яд кул. закуска (орех, чеснок и теплая вода) вучиз гуз­вач­тIа, суалар арадал къвезва.

Месела, мад: “таран къиб – жа­ба” (276 ч.) макъала ганва, амма вучиз ятIани “таран кьиф зоол., ди­ал. желтогорлая мышь” ганвач.

Ибур бинеда тар гаф аваз арадиз атанвай лексический уьлчмеяр­ я. И гафунин словардин макъала икI ганвайтIа жедай: тар [ттар]  (-ци  [цци], -це  [ццэ], -ар) 1) бот. дерево; тар югъурун  потрясти дерево; ~циз акьахун залезать на дерево; верхьи тар  берёза; гийин тар  граб; гъверши тар  клён; гъулцин тар  липа; жумун тар  айва; ичин тар  яблоня; машмаш тар  абрикос; ма­къун тар  ольха; мегъуьн тар  дуб; нарат тар  сосна; пипин тар  бук; хатрут тар  тутовник; къавахдин тар  тополь; цуцун тар ясень; цIве­лин тар верба; ива; пIирен тар  священное дерево 2) запор, задвижка, засов (деревянный); рикIи­нихъ тар вегь закрой дверь на засов; см.тж. тIуб à  айвандин тар перекладина на балконе; гам храдай ~ар спец. станок для тканья ковров; таран кул метла; таран кьиф зоол. диал. желтогорлая мышь (букв. дерева мышь); таран къиб зоол. жаба; тарцин нет зоол. тля; тарцин туькьуьл деготь; нерин тар анат. переносица; симин тар телеграфный столб; кьулан тар анат. позвоночный столб, позвоночник; хребет; чхрад тар спец. деревянный брусок (часть прялки); са ~цикай там жедач погов. один в поле не воин (букв. из одного дерева лес не получится); ~циз кукI­вай акьахун делать все шиворот навыворот, быть непоследовательным (букв. лезть на дере­во с макушки); кIарасдиз кьил же­да, ~циз – кIукI у бревна начало, у дерева крона; фан ~цяй аватун лишиться куска хлеба.

И жуьредин, чпел фикир желбзавай ва дуьзар хъувуна кIанзавай дуьшуьшар ина кьадардилай артух хьанва. Эгер чIала авай вири хци келимаяр, гафунин мана авай ибараяр ганвайтIа, гафарган виш сеферда артух жедай. Им, чна гьисабзавайвал, хъсан кIвалахни же-дай. Амма авторди вучиз ятIани садбур гузва, садбур гузвач?

Глаголдин буйругъдин формаярни гьакI я: са бязибур гузва, са бязибур – ваъ, гекъ., ина къалурнавай алаж, алад ва ина гьат тавунвай алтад, алукI ва мсб.

Гьа са вахтунда, и жуьредин га­фарганра составной глаголар ви­ри къалурун чарасуз я, месела, ге­къиг гъиле авай гафарганда гьат та­вун­вай “дибдин” глаголар тир капI авун, азаб гун, азбагьди кьун, бада фин, батинда ягъун, кек ягъун, кьеж гун, кьияр атун, кьур акъа­тун­­ ва мсб. Идалай алава, и ктабда­ вучиз ятIани куьмекчи хьун глаголди арадиз гъанвай вишералди сос­тавной глаголар гьатнавач, гекъ.: абур­суз хьун, азад хьун, ази­ят­дик хьун, акъваз хьун, аламат хьун, ацукь хьун, бабли хьун ва мсб.

Вири и месэлайри и ктаб илимдин истемишунрив кьан тийидайвал туькIуьрнавайди субутзава.

Макъалайра гафарин манайриз гузвай таржумайрикни гъалатIар кума, гекъ.: уфтан – смелый, уфтан хьун – одержать победу (299 ч), ццуквар (чуквар) – новорожденный ребенок (333 ч.), шилесар (шилесир, силесар) – балкон (372 ч.), кIаванз “неочищенный рис, хъиртиш – вена, хъиртIиш – жила (325 ч.), цкIлам – кусочек огня (333 ч.), кьуьнтераг 1 – человек в порванной одежде, кьуьнтераг 2 – западня, силок (176 ч.) ва мсб.

Чи фикирдалди, инал ганвай га­фа­риз ихьтин манаяр хас я: уфтан большой поклеп, цуквар  диал. пелёнки; цукварик квайди кафан­дикни жеда – горбатого могила исправит (букв. то что в пелёнках, бу­дет и в са­­ване), шилесир диал., спец. специально изготовляемое из кожуры некоторых растений сред­ст­во для ремонта дорог, улиц (см. ­тж. къир; асфальт); кIаванз бот. сорняк (растет, где просо); хъиртиш диал., анат. жила; соединительная ткань; им як хьанач хьи, им вири хъиртишар я это же не мясо, а одни жи­лы; цкIлам диал. искра (см. тж. цIел­хем); кьуьнтераг 1) чучело 2) силок 3) костыль 4) подлокотник 5) диал. (карчаг.) лук (орудие).

Гекъиг гьакIни шаклу абалди-ибалди – отойди-подойди, абатхийир хьайиди – добрый, аватун – падение, бадгьавая – попусто ва мсб. “Зими – неспелый парень” гафунин макъаладин ва таржумадин гъавурда гьикI акьун лазим я?!

И гафаргандин лайихлувилерикай сад яз ана муькуь словарра гьат тавунвай хейлин гафар къейд ийиз кIан­завай. Абурун кьадар гзаф я. Мес.­, гекъ.: абуш – тамада; апашта­ – апостол; авташ – жизнь; байт – язык; бешер – человек; бешерият – человечество; гъетягъ – хашпара, кIава – обмен местами; кIават – поч­ка; кIавру – горлица; кIажи – горький­; кIаза 1. – деревянный поднос, 2. -боль­­шое блюдце, 3. – дуршлаг; кIа­зарпаб – сказочный персонаж ва мсб­.

Анжах кIелзавайда гьасятда “абур гьинай я?”, “вуч гафар я?” ха­бар­ кьун мумкин я. Нугъатринбур яз хьайитIа, зарар авач. Анжах абур гьи нугъатдай ятIа, къалурун лазим я. Туь­кIуьрнавай гафар ва я тарихдин чешмейрай къачунвайбур яз хьайи­тIа, анал (цIийи) ва я (тарих.) лишан эцигна гана кIанда. И къайдаярни гафарганда авторди вилив хуьзвач. Гекъиг гьакIни: азадперес – свободо­любивый, азадстан – свободная страна, аксидар – выступающий про­тив, аярханум – красавица, бушцав – космос; буйругъкъули – исполнитель приказов, бушчка – пустота; алитасалигь – высшее образование; агъадуьне – кладбище; агъадене – потусторонний мир; гарпаб – быстрая женщина, гъерикI зар – элегия, гьаркъаган – ежедневник ва мсб.

Туьрк чIалан гаф тир ва вични, къейд авуна кIанда, чи халкьди иш­лемиш тийизвай “алтун  – золото” гаф и гафарганда хьунални кIел­завайди тажуб жеда, им “ватанпересвал” жезвач эхир.

Гьа са вахтунда, и гафарганда гьат тавунвай, халкьди гегьеншдиз ишлемишзавай гафарни тIимил амачиз туш, гекъиг: имидсвас (амма­ ими гаф ава); виж “давление” (гекъ.: ивиди виж къачун “артериальное давление”, виж-виж къачун “бурлить”); цкIлук кул. “сорт хлеба в виде пирога (изготавляемый из особого сорта полбы)”; цIаркал разг. “малыш; маленький”; уфт межд. выражает боль, усталость; уфт алахьун, уфтдал хьун отду-ваться, вздыхать; яралма бот. “топинамбур, земляная груша” (иерусалимский артишок, подсолнечник клубненосный); кIамайди “еще не хватало” (адаз кIамайди машин къачун тир “не хватало ему еще машину брать”), кIамай кьван нареч. разг. “вволю; всласть; без огра­ничения; сколько влезет; сколько хо­­чется, безгранично” (кIамай кьван ава есть хоть отбавляй); кIа­ма/ кIа­мукьун 1. “не хватать, недоставать” (перемдиз зур метр парча кIа­мукьна “для платья не хватило пол­метра материала”; ги­ла адаз са кIвал­ кIама “теперь ему не­достает только дома”); кIаму­кьун 2. “еще хотеть, еще желать; еще лю­­бить (заз яд кIама “я еще хочу пить”), тарар [ттарар] мн. (ед.ч. тар) спец. “станок для тканья ковров”, таравигь [ттарави`гь] рел. “намаз после ночной молитвы” (ком­плекс молитв, ис­пользуемых во время поста, месяца Рамазан, гекъ.: таравигь капI “намаз после ночной молитвы”); ачIичI (мумкин я ам кIачIичI гафунин вариант хьун) “много” (цIи чуьхверар ачIичI хьана – яни гзаф хьана), чIакьчIакь “сорт винограда с красными гроздьями” ва мсб.

Ибурни вири “дибдин” гафар я. Дибдин гафар гузватIа, хсуси лезги -вал суффиксди арадиз гъанвай вири гафар вучиз авачтIа, суалар арадал къвезва, месела, ина кIан­дайвал нареч., лезгивал ва маса гафар авач. Маса чIаларай кьабулнавай гафарик -вал суффикс акал хьана арадиз атанвай гзаф гафарни авторди фикирдикай хкуднава, гекъ.: хсусивал авач (амма хсусият ина ганва).

Омонимар тир гзаф гафар гузва, амма инани къайдадивай къерех хьун виле акьазвай гьакъикъат хьанва. Месела, “любовь” мана авай кIанивал ганва, амма гьа и кIалуб авай наречие кIанивал “так, как хочется, как заблагорассудится” авач: ада вичиз кIанивал дуьнья гьалзава “он живет так, как ему хочется”; кIанивал хвейи аялдикай бала жеда погов. “избалованный (воспитанный так, как он хочет) ребенок – несчастье”.

Гъиле авай гафаргандай аквазвайвал, хейлин гафарин фонетический вариантар гун, иллаки ну­гъат­рин, авторди адетдиз элкъуьрнава. Абур кьилдин словарный макъала яз гузвай дуьшуьшар тIи­мил туш. Анжах абурукай кьилинди хкядайла, автор гзаф дуьшуьшра ягъал-миш жезва, гекъ.: авела (авеле) – прежде; аваш (ч) – нет, нету (?); акейла – поэтому; балагь – несчастье; баркут – упрек; батIли – петли; баъли – черешня; бегем – неужели; жамаат – общество, народ; кIагьаб – лодыжка, кIазри (кIизри) – рыба ва мсб. Иллаки литературный чIалан, вични къайдаламиш хьанвай, вири халкьди кьабулнавай вариант кьулухъ авуна, нугъатдин вариантдиз кьилиндаз хьиз рехъ гун дуьз туш.

Авторди “Сифте гафуна” ихьтин гафар кхьизва: “Чна сифте яз (цIар чна чIугунва – Н.А.) туькIуьрнавай “Гафаргандин” мурад хайи чIалан вири девлет – вири нугъатра дуьшуьш жезвай дибдин гафар (маядин гафар – генофонд) кIватI хъувун, абур халкь рахадай тегьерда кхьин ва урус чIалаз элкъуьрун я”.

Гьелбетда, нугъатдин гафар ви­ри кIватIна кьилдин ктаб яз акъудун­ фадлай гуьзлемишзавай кар я. Абур кIватIна сад садахъ авун чIа­лан­­ илимдин кьилин везифа хьана кIанда. Лезги чIалан нугъатар ахтармишуни, чируни чи чIалан тарихда кьиле фейи метлеблу вакъиаяр, чIалан вилик финиф, адан гьерекат, чпелай аслу хьайи къенепатан къанунар ва гьакI чи чIалан са кьадар маса делиларни ачухардай мумкинвал гузва. И жигьетдай ну­гъатрин делилрихъ авай метлеб лап важиблуди я.

…Гъиле авай ктабда нугъатрин гафар кIватунин жигьетдай бегьем кIвалах тухванва, им адан ва ам кхьей автордин кьилин лайихлувал я. Гекъигин чна, маса чIаларай кьабулнавай гафарин эвезда ишлемишзавай ихьтин гафар: фичIи “беневшадин ранг”, дидевах “хала”, кIа­­кIай “амле”, хилан “бегьле” ва мсб.

Анжах ганвай гафар, чна винидихъ къейд авурвал, гьи нугъатдиз талукь ятIа къалурнавайтIа, хъсан ва дуьз тир.

Нугъатрин уьлчмейрикай рахайла, авторди лексикадин, лексико-семантический, этно-графиядин, фонетический нугъатрин гафар ганва. Амма инани нугъатрин вири къатариз талукь яз ганвай гафарин макъалайра татугайвилер тIимил авач.

Месела, авторди “чидрикь – мята” (350 ч.) гузва, чаз чидайвал (кил. Лезги чIаланни урус чIалан словарь), чидрикь 1) “угорь” 2) диал. “веснушки” я. Пурни “мята” гафунин манада нугъатрин векилри чIуьдри(кь) / чIуьдруь ишлемишзавайди я.

И ктабда литературный эчIекь хьун  глаголдин нугъатдин вариант эцекь хьун “загнуться” (384 ч.) гузва, амма глаголар тир эцекьарун “приплюснуть”, эцекьун “побиться; повредиться; мять” гузвач.

Нугъатрин гафар гудайла, авторди са бязи дуьшуьшра абурукай вичиз “кIани”, лазим аквазвай фонетикадин вариант гузва. Вучиз авторди и гафарганда нугъатрин гафарин са бязи вариантар кьилинбур яз хкязаватIа, лугьуз хьун четин я. Гекъ.: куьни(уь) 1 “улей”, 2 “точило”, 3 “пчела”.

Лезги чIалан нугъатра гьалтзавай “мозг” манада ишлемишзавай мефтI, маст, машт, гафарикай и ктабда анжах кьвед кьалурнава. Кил. абурун таржумайриз: маст – 1 “мозг”, 2 “сознание” 3 “простокваша”, гьа са вахтунда мефт(тI) гафунин анжах са мана “мозг” ганва, нугъатдин машт ина ерли авач.

Фикирдикай хкатнавай и жуьредин месэлаяр ина мадни ава. Месела, агъадихъ гузвай гафариз ну­гъатра маса манаяр ава, гекъ.: ракьар “дапIар” (кьурагь), лит. “капкан”, абугерден “къуш” (гельх.), лит. “половник” ва мсб. Гьабурни къалурнавайтIа пис тушир.

Гьа са вахтунда, и ктабдани гьат тавунмай нугъатрин гафар ава. Месела: авуч (яркI.) “вещь” (гекъ.: атIанал алай авуч це) (лит. затI, шей); г(и)йим (миск.) “одежда” (лит. пек, партал), латIур (кимиль.) “шакал” (лит. чакъал), гьулов (кимиль.) “палас” (лит. рух), экъягьун диал. “перейти вброд ­через реку”; пуйсун [ппуйсун] диал. 1. недотепа (ам са пуйсун я он такой недотепа) 2. вялый, нерешительный, равнодушный; рекъвел диал. зазубренный (рекъвел гапур за­зубренный кинжал); чукун диал. обжи­раться; много есть, чIерегуьл спец., диал. названия ковров по рисунку (букв. роза); чIухутI диал. шрам (хирен чIухутI шрам от ра­ны)­; цIаркьвел зоол. диал. (нуь­цIуьгъ.) вид ястреба; тикам [тhикhам] диал. (гелх.) кул. “начинка пирога, фарш”; туваил [ттувайил] диал. (ахц.) бот. “трутень”; пIартIал  (миск.) “ковер”, пIикIлячун (ахц.) “эзмишун, шупI­рун”, ккывыднайрал кьуьл авун (ахц.) “танцевать быстрый танец”; типIиш “треугольная маленькая вещица; козырек”; йей (ахц.) “законченный; настоящий” (гекъ.: йей кIвалах “настоящая работа”, йей зул “настоящая осень”) (лит. бе­гьем, халисан); йейвал “тирвал”; гуьрццер (цIелегуьн.) ва я мурччар (ахц.) “схватки родовые” (гекъ. аялдин гуьрцер (мурччар); ккъагъунар (ахц.) лит. “лишанар” (гекъ. шваш ккъагъун “свас це лугьун”, ккъагъунрик фин “лишанрик фин”); хьрыс (хъуьл.) “веник” (лит. кул); чIанаг, паскIым (хъуьл.) “серп” (лит. мукал), ямаг (хъуьл.) “только что приготовленная пища, горячее питание” (гекъ., рут. ямаг), хырцар (хъуьл.) “пельмени” (лит. куьрзеяр, гекъ., рут. хырцар), ду­къа (хъуьл.) “застежка”, “пряжка”; ктIай  (хъуьл.) “плохо”, гекъ. ктIай рахада “плохо го­ворит” (лит. пис); кIурулай (хъуьл.) “маленькая вязанка”, къых (хъуьл.) “скала” (лит. къаяб); чIуь­нуьчI (хъуьл.) “булавка” (лит. санжах); рикьяй  (хъуьл.) “лист” (лит. пеш); хъарар (хъуьл.) “сума, хурджин” (лит. гьебе), хъуьрер (миск.) “седло для осла” ва мсб.

Инай аквазвайвал, ихьтинбурукай гзафбур маса чIалай кьабулнавай гафарин эвезар я.

Эхиримжи вахтара мукьвал-мукьвал газетра, журналра акъатзавай макъалайра, чапдай акъуднавай ктабра “къадим” гафарин куьмекдалди (абур “рикIелай алатнавайбур” я лугьуз) маса (гзафни-гзаф туьрк) чIаларай кьабулнавай литературный гафар эвезун халкьдал лап илитIзава. Къейд авун лазим я хьи, гзаф юлдашри гегьеншдиз теклифзавай ва чи чIала чка кьазвай зари, зарийа, улуб, кирам ва ихьтин маса гафар къадимбур тирди субутарзавай илимдин са делилни авач. Терсина, абур “ри­кIелай алатнавай” гафар ваъ, чпи туькIуьрнавай гафар, неологизмаяр я. Маса чIаларай кьабулнавай, ам­ма, хсусибуру хьиз, цIийибур ара­дал гъунин, гафарин жебехана артухарунин карда ва икI мад ге­гьеншдиз иштиракзавай, грамматикадин дибда ва гафарганда чпиз лайихлу чка кьунвай гафар “писбуруз”, “хъсанбуруз” чара авуни литературный чIалан битаввал чIурда, ам михьиз харчи ийида, чIалан “чиргъин” арадал гъида.

Гъиле авай ктабдани гьахьтин гафарни тIимил тушиз ганва, анжах абурун къвалав неол. (цIийи) лишан галаз гун чарасуз тир. Къачун чна и гафарганда ганвай зари гафунин макъала:

“зари – писатель: поэт, прозаик, драматург” (105 ч.)

Гьа ина авторди вучиз ятIани гьа зари  гафунин словарный макъалада  хьана кIанзавай (эгер ам гаф яз кьабулнаватIа) ибараяр кьилди, чебни словардин макъалаяр хьиз, яни кьилдин гафар хьиз гузва. Гекъ.:

зарийрин межлис – собрание писателей

зарийрин союз – союз писателей

зарийрин съезд – съезд писателей (105 ч.)

И кардини и гаф чал лап илитI­завайди кIевелай успатзава.

Ихьтин, илим кваз такьуна, кьасухдай ийизвай гьерекатралди гъилевай ктаб лап тафаватлу я.

Са бязи юлдашри, гьа жергедай яз словардин автордини, “писбурун” жергедик -лу, -суз, -миш, -ламиш суффиксар квай гафар кутунва. Гъиле авай ктабдин автордини “Сифте гафуна” ихьтин гафар кхьизва: “…къецепатан чIаларай атанвай гафар чи чIалаз хас тушир суффик­сар ва эхирар (-миш, -сиз, -суз, -ный, -ский, -ь ва мсб.) галудна ганва” (4 ч.). Себеб?! Вири халкьди кьабулна ишлемишзавай гафар, са касдиз кIан хьана лугьуз, словардай акъуддани мегер?! А уьлчмейри арадал гъизвай гафар (иллаки туьрк чIалай кьабулнавай) фадлай тамамвилелди лезгиламиш хьанва, гьа уьлчмейрикай цIийи гафар арадал гъидай морфемаярни хьанва (гекъиг: урусламишун, лезгиламишун ва икI мад). ЧIала вичини игьтияж авачир гафар, уьлчмеяр ва мсб. кьабулдач, абур чIала вичи хуь­дач, сахламишдач. И месэлаяр автордиз, илимдин доктордиз, чин тийиз авач хьи!

Гьа са вахтунда, авторди “дибдин” гафарик маса чIалан, вичиз “такIан” -суз суффиксдин къаршивилин тай хьиз аннамишзавай -лу суффикс квай гафар гузва эхир: маналу “содержательный”, къуватлу “сильный” ва мсб. Амма манасуз, къуватсуз  ина авач.

ГьакIни, къейд ийиз кIанзава, ина “агъуламишун – отравление” гафни гьалтзава.

Лезгивал хуьз кIанзавай  касди маса чIалай кьабулнавай -дар суффиксдин куьмекдалди вични неологизмдик акална мад цIийи гаф арадал гъизва хьи: заридар “способный творить произведения” (105 ч.), гьакIни иран чIалан бей-, бед- префиксальный уьлчмейрин куьмекдалдини цIийи гафар арадал гъанва хьи, гекъ.: беднамус  “бес­совест­ный”, бейар  “бессовестный, похабный”, бейзат “бессовестный”, бей­ка­мал  “неразумный”, бейсавад “без­грамотность”, бейавачир  “лишенный ума”, бейавачир чIав  “беззабот-ное время” (38 ч.).

Маса чIаларай кьабулнавай суффиксрикай арадал атанвай цIийи гафарни и гафарганда тIимил гьалтнавач, гекъиг: бутхана – молебная буддистов, векилхана – посольство, сенятхана – мастерская, туьрк чIалай кьабулнавай – чи суффикс акална арадал атанвай ва я гъанвай ихьтин гафар: адчи – носитель имени; ажалчи – ангел смерти; азадчи – борец за свободу; аксикъилабчи – контрреволюционер, акъажчи – соперник, библиотекачи – библиотекарь, вагьабчи – ваха­бист; гафарчи – хорошо владеющий языком, гъазаватчи – участник газавата; улакьчи – водитель транспорта, сварчи – сварщик ва мсб. Эхиримжиди (259 ч.) лап “интересный” гаф хьана. И гаф нугъатдин свар “трещина” гафуникай -чи суффикс гилигна туькIуьрнавай хьтинди я. АкI хьайила, суал къвезва – ферчи гаф гьинава?! Эгер масакIа ятIа, урус чIалай кьабулнавай сварка гаф ина хьана кIандани?!

Якъин кар я, чи чIала эхиримжи вахтара маса чIаларай атай суффиксрин куьмекдалди цIийи гафар гзаф арадал атанва. ЧIалан даях тир “Лезги газет”-да абур кьериз-цIа­­руз гьалтзава, гекъ.: маначи  “толковый”, уьзуьмчи “виноградарь”, ципицIчи “виноградарь” (332 ч.). Лагьана кIанда, сифтегьан гаф, яни маначи, и гафарганда авач. Эхиримжи вахтара уьзуьмлух гафунин ериндал ишлемишзавай ци­пицI­лух гафни майдандиз акъат­нава. Гьамни и гафарганда авач. Муькуь патахъай, чаз, чи чIалахъ -чи, -хана ва маса суффиксри къалурзавай манаяр эвездай хсуси такьатарни авачиз туш. Амма, гьайиф хьи, шаиррини писателри, гьакIни “чIалан инкъилабчийри” ахьтинбурукай менфят тIимил къачузва. Терсина, регьят рекьер жагъурзава.

Маса чIаларай кьабулнавай гафарин эвезар яз шаирри, писателри, яратмишзавай инсанри ва мсб. гегьеншдиз чпи туькIуьрнавай гафар ишлемишун, дугъриданни, ви­ри чIалара, гьа жергедай яз чи чIа­лани, адет хьанвай тIебии кIва­лах я. Амма вири цIийи гафари чIа­ла мягькем чка кьадач. И карда чIал харчи тийидайбур, чIалан тIебиат­диз мукьвабур, адан словообразованидин къайдайрал амал авуна туькIуьрнавайбур, гьадан такьатрикай, я туштIа нугъатрикай менфят къачуна ганвайбур гафарганриз ла­йихлу хьун мумкин я. ИкI, месе­ла­, чи чIалай алай девирда туьрк мешебиги гаф яваш-яваш акъатзава, адан ериндал цIийиз туькIуьр­на­­вай тамухъан “лесник” гафуникай ашкъидалди менфят къачузва. И гаф гъиле авай гафаргандани ган­ва (275 ч.), идалай алава, ина та­марбан “лесник” гафни ава (274 ч.).

Жув шагьид хьайи са вакъиадикайни ихтилат ийин. Мукьварал жуван са талукьдан кIвале заз тIипIтIипI  лугьудай гаф ван атана. Хтулдихъ элкъвена мукьва касди “къала кван зав а теливизордин винел алай тIипIтIипI” ла­гьайла, зун мягьтел хьана. Квекай ихтилат физва!? Пультуникай. Авайвал лагьайтIа, зун а гафунин манадин гьасятда гъавурда акьунвай, ам зи рикIи чIугунни авунай. А гаф чи чIалан къайдайрал амал авуна туькIуьрнавайвиляй ятIа!? ТIебиатдин кьетIен сесериз ухшар гафарикай цIийи гафар арадал атун чи чIалаз фадлай хас я, гекъ.: чIи­гъи­чIигъ (нуькIерин са жуьре), чIакьчIакь (ципIицIрин са жуьре) ва мсб. ТуькIуьрнавайдини я алим, я журналист, я шаир туш. Лагьана кIан­да, ам вири гьа хизанди, хтулрини кваз, ишлемишзава. Мумкин я, и жуьредин урус чIалан эвезар яз иш­лемишзавай тIипIтIипI  хьтин гафар халкьдини кьабулун.

Гьа икI, аквазвайвал, винидихъ къейд авунвай месэлаяр вири фикир гуниз лайихлу я.

Килигин чун, месела, “Лезги газет”-да гузвай политикадин, эко­номикадин макъалайриз: ана авай гафарикай саки 70% урусбур ва я урус чIалан таъсирдик кваз арадиз атанвайбур я (калькаяр-таржумаяр). Абурукай, герек авайбурни-авачирбур зарбдаказ газетдиз, художественный эсерриз, анайни гафарганриз ва халкьдин рахунриз гьахьзава. Ибарайрин, предложенийрин кIа­лубарни къвез-къвез урус чIа­лан­­­­буруз мукьва жезва, нетижада чIал залан жезва. ТIебии чIалакай акьалтзавай несил къерех жезва. Предложенияр, келимаяр, урус чIа­­­лай лезгидалди элкъуьрдайла, яргъи жезвайди, фикирар лугьуз четин жезвайдини якъин кIвалах я. Гаф атай чкадал лугьун, эгер ихьтин рафтарвилер яргъалди давам хьайитIа, чIалан хсусивал ва кьилдинвал ­зайиф жеда. Иниз килигна, са пата­хъай, урус чIала (азербайжан чIа­лани) ийизвай таъсир зайифардай серенжемар кьабулун, муь­куь патахъай, маса чIаларай кьабулнавай вири гафариз санлай чапдиз килигун арадай акъудун лазим я.

Идахъ галаз сад хьиз, къейд авуна кIанда, цIийи гафар арадал гъидайла, “зарийри, кирамри” чIа­лан словообразовательный гьерекатрал, къанунрал амал ийизвач. Чи чIала цIийи гафар арадал гъизвай кьилин къайдайрикай, адет яз, менфят къачузвач: тIебиатдин кье­тIен сесериз ухшар (звуко- ва образоподражательный комплексар) гафарикай, ибарайрикай гафар арадал атун, са чIалан паюник акатзавай гаф маса чIалан паюниз эл­къуьн (субстантивация, адъективация, адвербиализация), манаяр чара хьун, чIалан дибдин словообразовательный уьлчмеяр, суффиксар ишлемишун, абур “цицIи” хъувун ва икI мад. И къайдайрикай абур, гьайиф хьи, къерех жезва.

Чпел гьалтайтIа, ийизвай хийирдин кIвалах нетижада зарардиз элкъвезвайдакай гьич фикирни ийиз­вач.

И гафарганни, са шакни алач, авторди халкьдиз хийир гъун патал туькIуьрнава. Анжах, гьайиф хьи, терсина, ада чIал хаталувиликай къутармишдач.

Гафаргандин хаталувал – алимди, илимдин докторди кхьиникай ибарат я, гзафбур адав инанмишвилелди эгечIун мумкин я. ГьакIни и ктаб Москвадилай гатIунна виринра подписка авунва. Ам гьам Урусат, гьам Азербайжан тирвал чкIи­дайдал са шакни алач.Гьавиляй и ктабдикай: муаллимриз, журналистриз, корректорриз, редакторриз, кIелзавай аялризни студентриз, жергедин инсанриз – виридаз, шаксуз, хийирдалай гзаф зарар жеда.

Нариман Абдулмуталибов, филологиядин илимрин кандидат, ДГУ-дин доцент
Лезги газет