Уьмуьр чIалан женгина акъудай, муьтIуьгъвал кьабул тавур, вичин цIай кIвахьзавай цIарарив халкь ахварай авудиз алахъай чи зурба шаир Кьуьчхуьр Саида виш йисар инлай вилик лагьанай:
Пагь, и дуьнья, акъатнавай рекьерай,
Незвай, тIач хьиз, девлетлуда, агъади,
Кесиб ксар акъудда на къекъерай,
Вегьеда хьи хажалатрин кьарадиз…
Кьуьчхуьр Саид дидедиз хьайи 250 йис алукьнавай алай аямда чна адан и цIарар рикIел хкун дуьшуьшдин кар туш. Халисан шаирри туькIуьрай цIарарин ранг вахтунивай аладариз жедач.
Вичин девирдин ягьсуз агъаяр ялавлу чIаларалди русвагь авур, халкьдиз женгиниз эверай, чIалар къени халкьдин мецел алай шаир Кьуьчхуьр Саид 1767 йисуз Куьре магьалдин Кьуьчхуьр хуьре дидедиз хьана. Вичихъ хци зигьин, дерин кьатӀунар авай гада бубади хуьруьн медресадиз ракъурна. Са кьадар вахтундилай Саидан буба рагьметдиз фена ва адавай кӀелун давамариз хьанач. ЯтӀани кIелунал рикӀ алай гадади вичин бубади хьиз лежбервал ийиз, вичи-вичиз кӀелиз, кхьиз чирна. Ам гьакIни чуьнгуьр ягъиз, манияр туькӀуьриз, абур мел-мехъеррал аваздалди лугьуз хьана.
Къазикъумухдин ханари агъавал ийизвай береда уьмуьр гьалай Саидаз II Сурхая халкьарин кьилел гъайи мусибатар вичин вилералди акуна. Япар атӀун, вилер акъудун ва маса вагьшивилер ханари чпин гъилик квай зегьметчи халкьдиз гудай жазаяр тир. Дишегьлийрин кьадар-кьисмет иллаки четинди тир. Хандиз талана садазни я руш гудай, я свас гъидай ихтияр авачир.
Гьа ихьтин девирда Кь.Саид халисан ашукь, устад шаир хьиз сейли хьана. Сурхай хандиз Саидакай вичин гъилибан ашукь ийиз кIан хьана. Ингье шаирди адаз икрамнач. Акси яз, Саида Сурхаян алчах крар винел акъудна.
Саида са шумуд йисуз Ширвандин хуьрера къекъвена, Къуба, Шеки пата жуьреба-жуьре кӀвалахар авуна. Ина тIвар-ван авай азербайжан ашукьрихъ галаз таниш хьайи ада вичин устадвал хкажна. Сифтедай халкьдин ашукьрин манияр лагьай ада гуьгъуьнлай лезги ва азербайжан чIаларал кьилди маниярни гьаваяр теснифиз гатIунна.
1897-йисуз Саид тӀвар-ван авай ашукь яз хуьруьз хтана. Ханди ийизвай зулумар эхиз тежез, чуьнгуьр ягъиз, ялавлу цIараралди инсанрив агакьарзавай Саид халкьдин рикI алай ашукьдиз элкъвена.
Мани лагь, эй ашукь, жегьилар патал.
Дава хьиз бейгьалдаз хьурай ам несиб.
Мани лагь эллерин гуьгьуьлар патал,
Желб ая къваларив инсанар кесиб.
Иьтин чIаларалди ам зулумдик квай хайи халкь уяхариз алахъна. Гьа ихьтин шиирар себеб яз Саидан суракьар лезги хуьрериз чкIана. Ам мел-мехъеррин вилик-кьилик хьана.
Яхул бармак чӀулав рекьел пӀир хьана,
Чи хуьр-уба вирина, уф, чӀур хьана,
Ругун чӀугвар рат рушарин хур хьана.
Бес гьикьван хьуй и хар-тIурфан, къарагуьн?!
И цIарарин ван хьайи Сурхая вичиз муьтIуьгъ тахьай шаирдиз кар кьун къетIна. Ада Саидаз вичин кIвале кьиле фейи межлисдиз эверна ва ина шаир вичин папариз ягьсузвилелди килигна лагьана, багьна кьуна, жаллатIрив адан вилер акъудиз туна.
Гьа икI, халкь уяхардай, азадвилиз эвер гудай чӀалар туькӀуьрзавай ва халкьдин арада чIехи гьуьрмет авай шаирдикай кьисас вахчуна ханди. Саид лагьайтӀа, азарлу яз месе гьатна. Амма кьилел атай и мусибатдини ам руьгьдай вегьенач, ада мадни дерин ва хци бунтчивилин фикирар квай чIалар туькIуьриз хьана.
Саидаз Рамазан тӀвар алай викIегь стха авай. Кьисас къахчуникай кичIела хандин гъилибанри Рамазан Мискискада ксанвай чкадал ягъана кьена.
Сурхай ханди Саидан вилер акъудна лагьай ван хьайила, ашукь Лезги Агьмеда кузни-хъухъваз лагьанай:
Агь, мазарат, гьикӀ гъана и хабар на?
Келледиз къван, мецез яна къабар на.
Я залум хан, къалур ийиз зарбар на,
Ашукьди вуч къан авуна, къада ваз?!
Ван хьайила дагъдин свалар лал хьана,
Алван цуьквед винел чӀулав хал хьана,
Къацу векьер кьурана кьал-кьал хьана,
Агьмедаз пис кьуьд атана гад амаз.
И шиир мецяй-мециз физ, хандин вагьшивал вири халкьдив агакьарнай.
Сурхай ханди вилер акъудиз тунатIани, муьтIуьгъариз тахьай Саид хуьрера къекъвез, халкьдиз генани дерин ва хци чӀалар лугьуз хьана. Ам 1812-йисуз, 45 йиса аваз рагьметдиз фена.
2012 йисуз хайи Кьуьчхуьр хуьре шаир Саидаз гуьмбет хкажнай.
"САМУР" газет
Кьуьчхуьр Саидан шиирар: http://www.lezgichal.ru/taxonomy/term/44
Добавить комментарий