УстIарвилив элкъуьрнава

И мукьвара шаир, журналист, Михаил Лермонтован тIварунихъ галай премиядин лауреат Билал Адилован “Капавай гъетер” тIвар алай улуб чапдай акъатнава.  

Шаирдин пуд лагьай улубдик ада дуьнядин поэзиядин чешнейрикай авунвай элкъуьрунар акатнава. 
Аквар гьаларай, кирамди вичин руьгьдиз, дуьнякьатIунриз мукьвал тир эсерар хкягънава. Парабуруз абур жуьреба хрестоматиядин улубрай таниш я. Амма Бакудин “СБЪ” чапханада 255 чиникай ибарат яз басма хьанвай "Капавай гъетери" чаз и эсерар гьам хайи чIалал кIелдай, гьамни гьар са шиир вичин оригиналдихъ галаз гекъигдай имкан гузва. Улубда шииррин кьве вариант сад садан патав гуникай чIал чириз, адакай гегьеншдаказ менфят къачуз канзавайбуруз чехи куьмек хьунал шак алач. 

Парабуруз шиир са чIалай маса чIалаз элкъуьрун регьят кар хьиз, идан паталди гьа кьве чIал ва шиир туькIуьрунин къайдаяр чир хьун бес жезвайди хьиз чизва. Амма шиир элкъуьрдайла виридалайни важиб са жигьет эсердин руьгь, образар, аваз, адан автордин кьатIунар максимум дережада хуьн я. Авайвал лугьун, и кар гьар са шаирдилай алакьзавач. Гьавиляй гьар са элкъуьрунни битав эсер хьиз кьун четин жезва. Халис элкъуьрун уникал са кIвалах я, лагьайтIа, чун ягъал жеч. 

Завай хьайитIа, "Капавай гъетерин" автордилай вилик эцигнавай везифадин вягьтедай къвез алакьнава. Улубда Низами Генжеви ва Шекспиралай кьил кутуна XXI виш йисан шаирралди парабурун машгьур шиирар ганва.     
Улубдин автордин кьилин къаст-хайи чIал вилик тухун,  адан ери мадни хъсанарунин кардик вичин пай кутун я. ЧIал теблигъ авунин, ам пакаман несилрив авайвал хвена агакьарунин рекьерикай садни им тушни?

Элкъуьрунар оригиналдихъ галаз санал гунин хийиррикай садни кIелдайдаз чи чIалан кьетIенвилер асантдаказ акун я. И жигьетдай улубдикай цIийиз шиир кхьизвайбурувайни хъсан менфят къачуз жеда. 

Завай хьайитIа, улубда гьатнавай пара элкъуьрунар лап хъсанбур хьанва. Шаирдилай жуьреба гьиссерин кIунчIар: канивал, гъам, чаравал, тIебиатдин иервилериз авай гьейранвал-гьа авторрин стилда гуз алахънава. Литературадин жигьетдай элкъуьрунрин ери хъсан хьун къалурун паталди заз Константин Симонован виридаз урус чIалал чизвай "Гуьзета зун" шиирдин винел акъвазиз канзава:

Вилив хуьх на, хкведа зун.
Вилив хуьх хъсан,
Гъидайлахъди гъамар 
зулун
Марфари яман.
Вилив хуьх, жив 
атай чIавуз,
Зегьем гьавада,
Вилив хуьх, вил 
атIай чIавуз
Вуна чарадан.
Вилив хуьх, лап 
яргъарай чар
Хквен тийирла,
Вири вилив хуьзвай ксар 
Бизар хьайила.

Оригиналдихъ галаз гекъига куьне, играми кIелзавайбур, килиг, гьикьван иер акъатнава чи чIалал!
Ихьтин элкъуьрунрикай садни Михаил Лермонтован "Къакъатун" эсер я. Зи фикирдалди, аквар гьаларай и шиир Билал Адилован руьгьдиз пара мукьва я. Ритм, аваз, мана-метлеб хуьни шиир саки сифтедилай лезги чIалал кхьенвайди хьиз къалурзава: 

-Жегьил лезги, хъфимир 
вун ватандиз,
Вучиз гала къалабулух 
ви рикIик?
Дагъдава циф, тади 
фенва балкIандиз,
Ваз и патар  хуш я
эхир,  са кIвал хьиз,
Зазни я  вун кани  гьикI!    

Фенани бес  гьакI 
ракъинин гелеваз,
Женнет хьтин, кьве 
йифен хуш байихар;
Кесиб я зун: авач 
савкьат гудай ваз,
Амма ихьтин  руьгь 
халикьди ганва заз, 
Гьа  ви руьгьдиз тир
ухшар.

Элкъуьрун дуьм-дуьз акъатун паталди,  ам  жуван руьгьдив агудун, адан лейтмотив, автордин кьатIунар, гьиссер хъсан байихун герек я. Афанасий Фетан "Аламат шикил" тIвар алай и гъвечIи шиир лезги чIалал кIелдайла,  элкъуьрнавайдан устIарвилел мягьтел тахьун мумкин туш:

Аламат  шикил,
Гьикьван масан заз:
Лацу хьанва чуьл,
АцIанва гьикI варз.    

Цаварин эквер,
РапIрапIиз живер,  
Яргъара гъелер,        
Акатнавай звер.

Билал Адилован элкъуьрунри чи чIалан иервал,   деринвал, литературадин жигьетдай  мумкинвилер ахъайна къалурзава. Чун чIалахъ я хьи, улубдивай поэзия канибуруз эстетик лезет гуз алакьда, гьакIни ам чIал чириз, классикар лезгидал кIелиз канзавайбуру хъсан савкьат хьиз кьабулда.

Раида РЕВШАН
"Кцlар" газет