I
Юлдашар, алатай сар
Хтана зи хиялдиз,
Кьадарсуз зулум авур
Факъир етим аялдиз.
Виликан лянетлу къар
Алатна чаз к1ур гана.
Рекьидай чун гатана
Девлетлуйри зур гана.
А залумри кесибриз
Тийир гужар жедачир.
Гьикьван минет авурт1ан,
Абуруз язух къведачир.
Вири гужар авуна
Гзаф инсан къирмишнай,
Абуру кесиб-батракар
Лап тегьерсуз суймишнай.
Гьар хиялдиз атай кьван
Алахьда хьи залай ухь...
А куьгьне вахтарикай
Хъсандаказ хабар хьухь.
Куьгьне вахтар гьа ик1а
Къвез виликай фейид я.
Шумуд батрак нубатсуз
А кулакри кьейид я.
Агъа Ст1алрин хуьре
Авайди тир кулакар,
Гьабуруни хуьдайд тир
Гзаф чпиз батракар.
Сад за лугьун квез гила
Лап зулумдик хьайиди,
Кьиляй-кьил батраквиле
Бамиш уна кьейиди.
II
Агъа Ст1алрин хуьр
Алайд я са гуьнедал,
Кьибледихъни чин галаз
Тешкилнава бинедал.
Хуьруьвай къакъатна хьиз,
Къачабеган кьакьан к1валер,
Абур, хъсан раснаваз,
Акьадай ягъай вилер.
Дугъриданни ам кулак,
Гзаф мал, мулк авайд тир.
Агьмед лугьур са батрак
Адан к1валел алайд тир.
А аялд диде-буба
Вич гъвеч1и яз кьейид тир,
Кьиляй-кьилди Къачадиз
К1валах ийиз хьайид тир.
И батрак тир Агьмеда
Уна пара к1валахар,
Я тандал партал алаз,
Авуначир дамахар...
Язух тир Агьмедаз
Гьич регьятвал гудачир,
А зулумкар хзандиз
Адан язух къведачир...
III
Къачадин паб - Герекмаз
Гьамиша заз аквадай,
Гафун кьилиз т1уб жакьваз,
Агьмедав ик1 рахадай:
- «Кьей хва гачал, агъдабан,
Кьеб гъваш жуван хиялдиз,
Хьизвачни ваз шелдин ван,
Килигат1ун аялдиз.
Къула кудай ц1амарни
Кук1вар тийиз ацукьна,
Тийиз бегьем са карни -
Вучда вакай амукьна.
Язух Агьмед хъуьт1уьзни
К1валах винел алахъдай,
Гьар буйругъ тамамариз
Алахъдай кьван галатдай...
Хъуьт1уьн йифер яргъи тир,
К1вал ац1удай кулакдай,
Лап кьадарсуз мекьи тир,
Кесиб Агьмед гьелекдай.
И факъирдин гьич садран
Я к1аник мес жедачир,
Я кьиликни хуьцуьган,
Я яргъан кьван вегьечир...
И азият-зулумдик
Агьмедни ч1ехи хьана.
Къачабегни къалай-къуз
Девлетдихъ пехъи хьана.
Масад истисмар ийиз
Къачад девлет к1ват1ална.
Агьмедан зегьметдин гьахъ
Вичин к1валихъ агалдна...
И гьалда девлет вичиз,
Я нагъда къимет квачиз,
Я хзандин, я вичин
Гьич зерре зегьмет квачиз.
IV
Чи Советдин законар
Къачабегаз акуна,
Агьмед кьена, пуч ийиз,
Ихьтин план ч1угуна:
«Ик1 зун секин хьайит1а,
Зи гьал пара. ч1уру я.
Им батрак яз чир хьайит1а,
Зи хъуьтуьл фу кьуру я.
Мукьвал и чи кардикай
Чирда за сельсоветдиз,
Агьмедни за лугьуда
Кьабулна «стхавилиз».
И ч1уру тир фикиррал
Ам алдатмиш авуна,
Вичин гьилле гафарал
Агьмед вичихъ ч1угуна.
Ик1 лагьана Агьмедаз:
Килиг, «стха», чи ч1алаз,
Заз к1анзава къедалай
«Стха» жез лап вахъ галаз.
Икьван гагьд за вун хвена -
Гила вунни туш аял,
Стхавилиз кьабулна,
Эвленмишун зи хиял.
К1валерикай садбурни
За ви патаз акъудда,
Ваз авуна мехъерни,
За вун завай къакъудда.
Гила чун кьвед къарагъна
Фин лазим я советдиз,
Кагъазарни авуна,
Вун килига муьгьлетдиз...»
Кьве падни рази хьана,
Фена ибур советдиз,
Ана кагъаз кхьена,
Килига куьн «гьуьрметдиз».
И гьиллекар Къачабег
Хкатна сес ат1ункай,
Ахпамазди Агьмедаз
Ганач вичин зат1ункай.
Ик1 са кьадар сар фена
Къачад ч1угваз планар.
Эхир кьиляй Агьмедаз
И кар уна заланар.
Къачабега и гьалда
Вичи-вичик фикирна.
К1ват1на вичин хзанар
Абуруз ик1а зикирна.
Лана дидедиз, папаз
Рик1евай кьван гьаларикай:
«Пай къвезва хьи Агьмедаз
И к1валер, мулкарикай.
Сес ат1ункай кич1ела,
За ам «стха» кьабулнай,
Агьмедан пай зи малдик
Хьун Советда къалурнай.
Гила судар, дуванар
Кесибарин паталла.
Вучин за бес Агьмедаз,
Зи гьал пара к1евелла».
Алатзава къвез вахтар,
Абуру и кар кьат1ана.
Къачабег, паб ва диде
И фикирдал атана:
«Хъсан кар я гьа има,
Гьа ик1 чна ийида,
Къе физ Агьмед ксайла,
Чна ама рекьида.
Ц1ивинар куд лагьана,
Ат1уз тада вичив фур,
Кьена гьаниз вегьена,
Ахпа гуда адаз к1ур.
Са касни мад алахъдач
Ам аникай хкудиз.
Жузурдазни лугьуда:
«Агьмед фена Бакудиз».
И сир дуьздиз акъуддай
Са касни мад жедайд туш,
Адан геле къекъведай
Мукьвабурни авайд туш.
Чна Агьмед кьенамаз,
Гъилив-к1вачив квадарда,
Сама авай къалгъан хьиз,
Ам чна акадарда...»
Ик1 меслягьат авуна
Къачабеган хзанди,
Дар фурни ат1уз туна
Агьмедав а къабанди.
Гьекьед хьана гадади
Ат1ана «ц1ивиндин фур»
Ц1ивинар кун гьилле тир,
Вичин гъилел уна сур.
VI
Йифен сят ц1икъвед тир,
Хуьр секин яз аквадай,
Вири халкь ксанавай,
Каснамачир рахадай.
Кьуланферлай вегьейла,
Ванер къведай к1екерин.
Ара-бир ат1уз-ат1уз
Элуькьзавай киц1ерин.
Чуьлдин вири гьашарат
Ксанавай мукара.
Т1ебиатдин ч1ехи пай
Авай ширин ахвара.
Кефердин яваш гару
Цифер дагъдал ч1угвазвай,
Ачух жез вили цаву
Гъетерин нур къалазвай.
Яргъалай Ст1ал вац1ун
Ванер къведай хкатна,
Яваш тир зайиф ванцел
Хуьруьвай хьиз къакъатна.
Ихьтин къанлу са йифиз
Вилиз са зат1 таквадай,
Къачабеган дак1ардай
Са зайиф экв аквадай.
Къачабег диде галаз
Агьмед рекьиз атана.
Тадиз фена Герекмаз
Як1вни еб гваз хтана.
И къайи к1вал зулумдив
Сивив къведалд ац1анвай,
К1валахри галудна,
Батрак ширин ксанвай..
Еб туьтуьниз вегьена,
Мягькемвилелд(и) кут1унна,
Епинин кьве кьил кьуна,
Гьарда вичихъ ч1угуна.
Гзаф азаб зулумдик,
Эхь, батрак Агьмед кьена,
Алчударна рухун кваз,
Ат1ай фуруз вегьена...
Гел квадарун паталди
Кутуна сурал къелемар.
Къаст тир адан гаталди,
И сурал цан келемар.
Къачабег лап шад хьана
Хизанарни вири кваз,
Пуд базардин къар фена
Агьмед кьена чилик кваз.
VII
Батрак амач, секин тир,
Куьн инал гьик1 алакьда?
Кесиб халкьар чинеба
Гьатда адан суракьда.
Жузурдазни дуьз жаваб
Къачабега гудачир.
Я Агьмедахъ къекъуьнкай
Халкьар кирагь жедачир.
Са физ советдин цлал
Агьмед кьиникь къалурна,
Югъ жедалди советди
Кьуна к1валер талгьана.
Милицаяр къведалди
Секин хьанач к1валикай,
Атана агакьзамаз,
Хкудна ам чиликай.
Чи халкьдин гьахъ судуниз
Лап хъсандиз килигна,
Къачабеган и кардихъ
Ихьтин къарар гилигна:
«Вич классдин душман яз,
Са ц1уд йис дустагъ ат1ун,
Вичин к1валер, маларни
Чи гьукуматдиз вахчун».
Вири адан яшайиш
Вичин гъиляй акъатна,
Агьмедаз ат1ай фуруз
Вич к1аниз кьван аватна.
Къанни ц1укьуд лагьай суз
И вакъиа хьайид я.
Кулак Къачад зулумдик
Чи дуст Агьмед кьейид я.
Добавить комментарий