Чи сейлибур: Ханбиче Хаметова

Лезги поэзиядиз дидед чIалан верцIи дад, иер тешпигьар, рикIелай тефир образар, цIийи рангар гъанвай шаиррикай сад Дагъустандин халкьдин ша­ир Ханбиче Хаметова я. Вичин яратмишунриз къелемдиз къачунвай темайрин гегьеншвал, жанрайрин жуьреба-жуьревал, философиядин деринвал, фикиррин азадвал, лезги чIалан иервал хас тир Х.Хаметова лезги поэзия Дагъустандиз, Кеферпатан Къафкъаздиз, Россиядиз, гьакIни СНГ-дик акатзавай уьлквейриз сейли авур къелемэгьлийрикай я.
     Ханбиче Шихрагьиман руш Ха­метова 1938-йисан 28-июндиз Да­гъустандин Хив райондин Цлахъ хуьре дидедиз хьана. Ада Дагъустандин Пединститутдин филологиядин фа­культет акьалтIарна, Дагъустандин Тахо Годидин тIварунихъ галай Педагогикадин илимдинни ахтар­мишунрин институтда, Дагъустандин кхьирагрин союзда кIвалахна. Алай вахтунда аялар патал лезги чIалал акъатзавай «Кард» журналдин редактор я.
     Гьеле мектебда кIелзамаз шиирар теснифиз эгечIай Ханбичедин сифте шиирар 1958-йисуз Магьачкъалада акъатзавай «Коммунист» газетдин, гуьгъуьнлай «Дагъустандин ди­шегьли» журналдин чинриз акъатнай. Абур кIелайбуру чи поэзиядиз вичин хатI авай, гегьенш дуьньякьатIунрин, кьетIен фикир-фагьумрин са къе­лемэгьли атанвайди кьатIанай.
     1967-йисуз басма хайи «Хиялрикай нехишар» тIвар алай сад лагьай ктабдалди Ханбиче Хаметовади вич шаир хьиз кьетIидиз тестикьарнай. И ктабда гьатнавай лирикадин шииррай, тIебиатдиз, зегьметдиз, инсандин мурадриз, руьгьдин кьакьанвилиз  талукьарнавай чIаларай камалдин лишанар куьз жезвай. Адан илгьамдин ялавдикай, рикIин цIелхемрикай, фикиррин маналувиликай, теш­пигьрин иервиликай яд хъвайи поэзиядин кьетIенвал ашкара тир. И ктаб халкьди хъсандиз кьабулнай, критикри шаирдиз цIийи агалкьунар тIалабнай.
     Х.Хаметовади сад-садан гуь­гъуьналлаз чапдай акъудай «Такабур пепе», «Дустарин гъилер»,  «Лепедин цIелхемар», «СтIал ва къван», «Туракь гъетерин марф», «Иренадиз кхьей чарар», «Ихтибар», «Багьа рекьер»,  «Лацу мани», «Вацран эк­вер» хьтин кIватIалралди вич поэзиядин галатун тийижир лежбер тирди тестикьарна. Иервилерихъни къенивилерихъ цIигел тир, дуствал, стхавал, ислягьвал вичин эрзиман тир, вичин халкьдин тарихдал дамахзавай, датIана хъсанвилерихъ ялзавай шаирдин цIарарай чаз ада вичин рикIе туькIуьрнавай руьгьдин кьакьан кIеле аквазва. Тек вичин ватан тир Дагъустанда ваъ, гьакI вири дуьньяда, чилин винел  ислягьвал акваз кIанзавай шаирди инсанриз дявейрикай, къаларикай, татугайвилерикай яргъал жез, къенивилерихъ, кIанивилерихъ ялиз эвер гузва. Адан муьгьуббатдин шииррай поэзиядин и гьамишалух темадиз шаирди гъанвай вичин кьетIен хатI хъсандиз аквазва. Адан сонетар лагьайтIа, вини дережадин эсерар я.
     «Иренадиз кхьей чарар» ктаб­дай Ханбиче Хаметова СтIал Сулейманан премиядиз, «Руьгьдин кIеле» сонетрин тажунай Етим Эминан премиядиз лайихлу хьана. 1992-йисуз «Дагъустандин халкьдин шаир» тIварцIиз лайихлу хьайи Х.Хаметовадин шииррикайни поэ­майрикай туькIуьрнавай кIва­тIалар урус чIалаз элкъуьрна Москвадин чара-чара чапханайра басма хьанва. Х.Хаметовади урусрин ва маса халкьарин гзаф шаиррин чIалар дидед чIалаз элкъуьрна кIелдайбурув агакьарнава.
     Поэзиядин гзаф жанрайра эсерар къелемдиз къачур шаирдин яратмишунар Дагъустандин эде­биятдин инжияр я. Адан эсерра чи халкьдин ацукьун-къарагъун, адан кьадар-кьисмет, зегьметдал рикI алай сая инсанар, дагъви дишегьлидин фикир-фагьумар ава. «Лацу шегьер», «СтIал ва къван», «Афизат», «Иренадиз кхьей чарар», «Дуствилин шегьер», «Баргучай», «Шегьре» поэмаяр ва «Къванцин гадаяр» драма сю­жетрин кьетIенвилелди, образрин тикрарсузвилелди ри­кIел аламукьзава. Х.Хаметовади туькIуьрнавай образар  лезгийрин, гьакI санлай дагъвийрин къилихар чирдай хъсан чешне я. Ханбиче Хаметовадин ирс Дагъустанда чара-чара алимри тупIалай авунва, адан яратмишунриз лайихлу тир къимет ганва. Ам «Халкьарин дуствал» ордендин сагьиб я.
Шаирди къени къелем гъиляй вегьенвач. Эвелан шанкьуналди кхьизва ва цIийи-цIийи эсерралди, вичин камаллу чIаларалди кIелдайбур гьейранарзава, чи поэзияда экуь гелер тазва.
 
 
Ханбиче Хаметова
 
       РикIе гьар са лезгидин
 
Самурдин хва, лезги чилел сур тахьай,
Де гила на и кардай кьил акъуда,
Герек чIавуз Шарвилидин тур тахьай, 
Кьасабчийрин гьахъсуз буьгьтен алуддай.
 
Багъманчиди ихтибардиз кIур гана, 
Эвелимжи тарар пунай акъудиз.
Мукьва ийиз гъилибанар кIул гайи, 
Гъилер кьацIай, мецер авай агъудин.
 
Ихтибарар ихтиярри кьулухъна.
Чуплах я багъ, тарашчийри чухвай хьиз. 
Вуч себеб яз миллетри яс алукIна,
Хайи чилел сур-кьул хьанач рухвайриз.
 
Шел акIана хайи чилин туьтуьна 
Тамарзлу яз багьа хцин бедендихъ.
Амма тунач а шел хцин гуьгъуьна 
Фитнечийрин акатнавай кемендик.
 
Са несилар къвез, муькуьбур хъфида, 
Дегиш жеда тIебиатдин ери, дин. 
Нажмудинан сурал гуьмбет жагъида 
Чилерал ваъ, рикIе гьар са лезгидин.
 
      Пака хьурай
 
Къе чилелай фидач зи кам,
Пакада зи вил тахьайтIа.  
ГьикI гьиссда за шадвални гъам, 
РикIе ашкъи - гуьл тахьайтIа,
Пакада зи вил тахьайтIа?
Гьинай къведа хцин мехъер, 
КьепIинал къе гъил тахьайтIа?
Ацахьда ви сирлу муькъвер,
Умудрикай фил тахьайтIа,
КьепIинал къе гъил тахьайтIа.
 
Къе чIередиз гузва за яд,
Пакадин кул рикIе аваз.
Заз таниш я ципицIрин дад,
Зун пакадин рекье ава,
Пакадин кул рикIе ава.
 
Ни вегьида никIиз техил,
Пака ада кьил тагъайтIа?
Аман, чилин жеда эхир,
Къе тубадин кьин тахьайтIа, 
Пака ада кьил тагъайтIа 
 
Пакадив гва суьгьуьрдин чIал, 
Гьар са мука кака хьурай.
КьатI тийидай уьмуьрдин гъал 
Чахъ инсанар, пака хьурай,
Пака хьурай!
 
                            ***
 
Цавукай чар, чумахъдикай къелемна, 
Чубан синел акъвазнава, шаир хьиз.
Самур вацIни, цIарар яргъи шиир хьиз, 
Авахьзава лепейрикай гъезелна.
 
Цавал булут, кIани ярдин лечек хьиз, 
Жизви наз гуз, юмшагъдаказ юзазва.
Ам чубандиз, зуьгьре гъед хьиз, аквазва, 
Хуьревай яр цавай акун керчек хьиз.
 
Жаваб тагуз вишра гайи суалдиз,
Руш катзава квар къуьневаз яргъарай, 
Къалуриз чин цавун лацу агъарай,
Ифин туна рикIе жегьил чубандин.
 
Зул мукьва я, зуьрнедин ван - хуьрелай... 
Яру дуьгуьр твада чина гуьзелди.
Ван хкажда арачи тир гъезелди,
Кьил акъудиз кьве жегьилдин сирерай.
 
                 ***
 
Мад кIанида тIарна зи рикI 
Гаф лагьана кьуркьушумдин. 
ЧIимел хьана гуьгьуьлдин ник, 
Югъ элкъвена хурушумдиз. 
Мад кIанида тIарна зи рикI.
 
ГьикI акъудда за гъамлу йиф, 
Гъетер, варцар саймиш тийиз. 
Заз векъи гаф хьанва гьайиф 
Гимиш накъвар ахмиш тийиз, 
Мад кIанида тIарна зи рикI.
 
Са туькьуьл гаф залан акваз 
РикI гъамунин сегьне ятIа, 
Хурушумар гъайиди заз 
Ярди вегьей тегьне ятIа...
Мад кIанида тIарна зи рикI.
 
Зи чIередик рахазва лиф 
Умудлу яз лувар кIватIна.
Мад алатна са шаклу йиф 
Зи ашкъидин дафтар кIватIна. 
Мад кIанида тIарна зи рикI.

"Самур" газет