29-февралдиз Сулейман-Стальский райондин Культурадин дворецда, “Алай аямда лезги чlал хуьнин, ам вилик финин дережа хкажунин рекье лезги халкьдин къагьриманвилин эпос “Шарвили” чирун” кьил гана, муниципальный райондин администрациядини Дагъустандин А.Тахо-Годидин тlварунихъ галай педагогикадин НИИ-ди санал тешкилнавай илимдинни тежрибадин конференция кьиле фена.
Дворецдин фойеда къагьриманвилин эпосдиз бахшна чи авторри кхьенвай ктабрин выставкади кьетlен чка кьунвай. Ина кардик квай “Зи дидед чlал”, “Сулейман-Стальский райондин 85 йис”, “Чи шаирар-чи дамах”, “Зи къадим лезги чlал” ва маса выставкайри, школьникрин яратмишунрин кlвалахри (докладар, сочиненияр, конкурсрин кlвалахар), аялри гуьзелдиз гьазурнавай стендри фикир чпел желбзава.
Зал сиве-сивди ацlанвай. Ина гзафбур чlехи классра кlелзавай аялар ва абурун муаллимар тир.
Районда кьуд лагьай сеферда тухузвай илимдинни тежрибадин конференция чlехи шаир Алирза Саидован “Лезги чlалан аламатар зурба я!” лишандик кваз кьиле фена.
Конференциядин кlвалахда райондин кьил, филологиядин илимрин кандидат Нариман Абдулмуталибова, Дагъустандин А.Тахо-Годидин тlварунихъ галай педагогикадин НИИ-дин директор, педагогикадин илимрин доктор, профессор, РД-дин Халкьдин Собранидин депутат Гьамидуллагь Мегьамедова, райондин УО-дин начальник Индира Османовади, Дербент шегьердин, Мегьарамдхуьруьн, Хив, Докъузпара районрин делегацийри, машгьур алимри-лингвистри, илимдин къуллугъчийри, общественный тешкилатрин ва СМИ-рин векилри иштиракна.
Мярекатдин тамада, 2014-йисуз Вирироссиядин мастер-класс конкурсда “Къизилдин-ника” грантдиз лайихлу хьайи, лезги чlаланни литературадин муаллим Шамсудин Магьамдарова конференция ачухунин гаф Нариман Шамсудиновичаз гана. Ада вичин рахунра къейд авурвал, илимдинни тежрибадин ихьтин конференция тухунин асул мурад хайи чlал хуьн, адан сергьятар гегьеншарун, фикир артухарун я.
— Къе чун ахьтин гирведал атанва хьи, я чlал магълуб жеда, я чlала гъалибвал къачуда. Гьавиляй неинки са школайрин, аялрин бахчайрин, гьакI чи виридан мурад-метлеб, чи халкьдин кьилин мажбурнама чlалаз фикир гун я. Эгер чlал амукь тавуртlа, чун халкь яз амукьдач. Чи халкьдиз зайифвал хиве кьадай ихтияр авач, — къейдна ада.
— Районда чlалаз талукь мярекатрикай рахайтlа, заз чи муаллимриз ва аялриз чи адетриз, чlал раиж авуниз, гегьеншаруниз, кlанаруниз талукьарна тухванвай мярекатрай баркалла лугьуз кlанзава.
И рекьяй кlвалах тухванвай аялрин бахчайрин тарифни ийиз кlанзава. Кьилди къачуртlа, “Чубарук” бахчадин. И кlвалах гьикьван четин ятlани, тухвана кlанзавайди я. Четинвилериз килиг тавуна, аялрив дидед чlалал рахаз туна кlанда. Им чи виридан кьилин винизвал жеда.
Райондин кьили дидед чlалан конкурсра, олимпиадайра, маса мярекатра тафаватлу хьайибурув грамотаяр ва дипломар вахкана.
“Лезги халкьдин къагьриманвилин эпос “Шарвили” школайра чирун” темадай доклад гваз анал рахай Индира Османовади Шарвили чи халкьдин тарих тирди къейдна. Тарих течиз чавай виликди камар вегьез жедач. Забит Ризванова лагьанай: “Тарихни эдебият стхаяр я… Тарих чи гуьзгуь я. Адаз мукьвал-мукьвал килиг. Вичин тарих дериндай чир тахьанмаз лезгийривай дуьньядин халкьарин арайра барабар чка кьаз жедач”. Эхь, гьар са халкьдиз вичин алатай четин яшайиш, азаб, зиллет чир хьайитlа, ам тамам инсандай гьисабиз жеда.
И жавабдар везифани гзафни-гзаф дидед чlалан муаллимрин хиве ава. Райондин школайра мукьвал-мукьвал тербиядин кlвалахдиз талукь яз шаиррихъ галаз гуьруьшар, конкурсар, викторинаяр, литературадин вечерар ва маса мярекатар тухузва. Икl, ноябрдин вацра райондин школайра “Шарвили” эпосдиз талукьарна 10-классра кlелзавай аялрин арада конкурс, январдин вацра 11-классра кlелзавай аялрин арада дидед чlалал устаддиз шиирар кlелунай конкурс, и мукьвара “Дидед чlалан хъсан муаллим” конкурс, “Дагъустандин халкьарин кьуьлер ва манияр” кьил гана, халкьдин яратмишунрин райондин фестиваль тухвана. Дидед чlалан предметдин олимпиадайрани чи аялри, активдаказ иштиракиз, гьам райондин ва гьамни республикадин дережайра кlвенкlвечи чкаяр кьазва: 2015-йисуз “Россиядин хъсан муаллимрин конкурсдин” гъалибчи Гуьзел Межидова, “Дидед чlалан хъсан муаллим” Заира Селягьова (Цlийи хуьруьн СОШ), “Хъсан кlелчи” — Музлифат Абакарова (11-классдин ученица, КьуланСтlалрин СОШ), “Шарвили” эпос хъсандиз кlелайди” — Къизил Османова (10-классдин ученица, Герейханован СОШ № 1), “Поэзиядин гаф чидай жаван” — Ульяна Межидова (10-классдин ученица, Шихидхуьруьн СОШ) ва масабур.
Трибунадихъ экъечlай Гьамидуллагь Мегьамедова лагьана:
“Къе и залда кьиле физвай мярекат чна са бязи вахтара тухузвай тарсарилайни, мярекатрилайни гзаф хийир авайди я. Дидед чlалахъ галаз чи вири адетар, чlехиди-гъвечlиди, диде-буба, хайи кlвал, хайи хуьр вири санал хквезва.Чи гьар са аялдиз эвелни-эвел вич хайи кlвал, вичин хуьр, вич гьи халкьдин векил ятlа чир хьана кlанда. Ахпа адаз вич Россиядин гражданин тирди чир жеда. Ихьтин тербия дидед чlалалай башламишда. Аялдиз лезги махар, шиирар, мисалар, мискlалар дериндай чир хьун лазим я. Икl тахьайтlа, адакай бегьем итим жедач”.
Дидед чIалакай рахадайла, шаир, писатель ва юрист Сардар Абила ихьтин кьиса ахъайна. Са хуьряй фидайла, са жегьилдиз хъархъун къелем акlурзавай яшлу кас акуна, акъваз хьана, хабар кьуна:
— А тара емишар шумуд йисалай гуда?
— Хъсан бегьер гудай тар адакай са 20-25 йисалай жеда, — жаваб гана яшлу касди.
— Буба, багьишламиша, ви шумуд йис я?
— Зи 80 йис жезва, хтул. Вуна вучиз завай яшар хабар кьазва?
— Я буба, ваз вун гьакьван чlавалди амукьдай хьиз авани? Вуна гьа таран емишрин дад ваз аквада лагьана фикирзавани? — ягьанатдин хъверна жегьилди.
— За, чан хтул, и тар зи веледризни хтулриз бегьер гун патал акlурзавайди я. За лагьайтlа, зи бубайри акlурай тарарин бегьердикай менфят къачуна, — лагьана, яшлу касди вичин кlвалах давамарна…
За фикирзавайвал, дидед чlал, халкьдин адетар, сивин яратмишунар, гьа бахчада авай, бегьер гузвай тарар хьиз, гелкъвена, хвена, багьа савкьат хьиз, несилдилай несилдалди агакьарна кlанзава.
Сардар Абила ихьтин теклифни гана: “Саламдин чар” тlвар алаз вири школайра кагъазар кхьинин Югъ тайинарин. И юкъуз школайра дидед чlалаз талукь яз аялрив чпин патараллай мукьвабуруз, Интернетда стхайриз, вахариз, халу-халайриз, ярар -дустариз кагъазар кхьидай тарс тухун.
Шаир, дидед чlаланни литературадин муаллим Нажмудин Шихнабиева вичин доклад гьар жуьре социальный сетра лезги чlал ишлемишзавай къайдадиз бахшна.
Интеренетда лезги чlал ишлемишзавайбуру ахъайзавай чlехи гъалатl литературадин чlал ишлемиш тавун я. Са бязибуру цlийи лезги чlал туькlуьруниз эверзава. Я стхаяр, литературадин чlал течирда цlийи лезги чlал туькlуьриз гьикl эварзавайди я?.. Заз инал, социальный сетра лезги литературадин чlал раиж ийиз, дидед чlалан муаллимриз эвер гуз кlанзава.
Конференциядал, чпин фикирар лугьуз, филологиядин илимрин доктор Фейзудин Нагъиев, аялриз ктабар кхьизвай автор Сажидин Саидгьасанов, Дербентдин педколледждин лезги чlаланни литературадин муаллим, филологиядин илимрин кандидат Нафиса Эседуллаева, Дагъустандин халкьдин артист, РГВК-дин милли чlаларин передачайрин редактор Исамудин Агьмедов, Герейханован хуьруьн ва Къалажух хуьруьн школайрин лезги чlаланни литературадин муаллимар Сегьерханум Османова, Куругъли Ферзалиев, Кьулан Стlалрин школадин 10-классдин ученик Агьмед Тагьиров ва масабур рахана.
Конференция Россиядин халкьарин адетдин культурадин Центрадин, халкьдин яратмишунрин райондин “Дагъустандин халкьарин кьуьлер ва манияр” фестивалдин гъалибчи муаллимрин коллективрин, аялрин яратмишунрин школадин ва юкьван школайрин ученикрин иштираквал аваз гайи чlехи концертдин программадалди давам хьана.
Къагьриман Ибрагьимов
Лезги газет
Добавить комментарий