Хъендик кумукьай хел

(Писатель Къ.Межидован шииратдикай)
Дагъустандин халкьдин писатель, тIварван авай гьикаятчи Къияс МЕЖИДОВАН шииратдин ктаб акъатнава лагьайла, бязибуру лугьунни мумкин я: гьикI, икьван чIавалди малум тушир шиирар?..
Жаваб гьа суалдик ква. Чи са гзаф гьикаятчияр, гьакъикъатдани, яратмишунрин рекьел сифте шиирар кхьиз атайбур я. И жигьетдай неинки Къияс Межидован шиират кIелзавайбурун арада вичин вахтунда (алатай асирдин 30-50-йисар) машгьур хьана, гьакI гьа чIаван ктабар, литературадин альманахар кIел хъувуртIа, чаз гьикаятчияр яз машгьур тир Межид Гьажиевни, Якьуб Яралиевни, масабурни шиирри майдандиз гъайибур тирди чир жеда. ТIварар кьунвай авторрин гьикаятдин хел къуватлуди, бегьерлуди хьана, гьавиляй абурун гьикаятдикай чаз артух хабар ава.
Къияс Межидован шиират фадлай чи ирсиниз, манийрин чIалар лагьайтIа, халкьдин рикI алайбуруз элкъвенва. Бязи вахтара гьатта автор вуж ятIа хабар хкьазмач. И гафар кхьидайла, зи рикIел чи лезги радиодай яргъал йисара Рагьимат Гьажиевадини Шамси-Къемер Къухмазовади, Абидат Назаралиевади, Ахцегьринни Кьурагьрин рушарин хорди тамамариз хьайи “Гуьзетзава”, “Махачкъала”, “Агроном руш”, “Хайи хуьр”, “Цуькверин сувар” ва маса манияр къвезва.
Лишанлу тек туна,
Дяведиз фенай вун.
Зи вилик кьин кьуна,
Гьуьруьят, адалат,
Савкьат гъиз фенай вун.
Женгинама
Вун, зи яр, женгина,
Азадвилин багьа женгина…
ПРИПЕВ:
Даим нур яз аквада рикIиз,
Игит,вун зи хайи Ватан хьиз.
Сагъ яз ама вун, зи яр,
Чанда ава вун зи рикIяй физ…
(“Гуьзетзава” манидай).
И зурба маниди жегьил несилриз Ватан хуьз, адан рекье чан эцигиз гьазур хьуниз эвер гузва. Игитар рекьин тийидайдини, абур патал муьгьуьббатни садрани зайиф тежедайдини успатзава. Гьавиляй ам халкьдин рикI алай манидизни элкъвенва.
Агроном руш - цуькверин дуст,
Абадвилин, рикIерин дуст!
Вун гатфар я зи гуьлуьшан,
Ви геле зун туш перишан!
(“Агроном руш” манидай).
И ва маса манийрани кIелзавайдан фикир неинки абурун сесерин гужлувили, везинрин дуьзвили, иллаки гьиссерин деринвили ва тIебиивили желбзава. Чи гилан са гзаф манидарри (“композиторарни”, “шаирарни” гьа са ксар яз), гьайиф хьи, ерли гьиссериз са манани тагана, акатай вуч хьайитIани майдандиз гъизва.
Халкьди фадлай кьабулнавай, сегьнейрилай лугьуз хьайи, гьатта кIвалахзавай никIе-багъдани, физвай рекьени тикрариз хьайи манийрилай чешне къачузвач. Вучиз чи гьакъикъи шаиррин манийрикай (Е.Эмин, Х.Тагьир, Ш.-Э.Мурадов, Ш.Къафланов, А.Саидов, И.Гьуьсейнов ва мсб) халкьдинбур хьанватIа фикир гайитIа хъсан тушни?..
Къияс Межидова вич, халкьдин писатель-гьикаятчи тирди субутайди хьиз, шииратдани халкьдин руьгьдиз мукьва, чIалан михьивал, дуьзвал, девлетлувал хуьзвай шаир тирдини раиж авунай. И кар адан лирикадай, иллаки сатирадинни юмордин эсеррай артух хкатна чир жезва.
Ингье мисалар:
Пияндиз сада вегьена кьада,
Ярх жедайла вич, дал къавахдин тар.
Беден хуьз тежез экъуьгъна ада,
Тахсиркар кьуна гьич авачир гар...
(“Пиянди ва тар”).
Гьихьтин тарс я пиянискайриз!.. Лап куьруьз, амма бейнида акьадайвал лагьанва.
* * *
- Лопатка къачу! КIвалахна кIанда...
- Азарлу я зун, цIай ава чанда...
Яргъан чIугуна кьилел женжелди.
- Яда! ТIур къачу! Рекъизва хуьрек.
- Белли, гьазур я! Зун я ваз куьмек!
- Заз чиз, вун я къе бейгьал, пис, нахуш!?
- Къачузвайди тIур я, лопатка туш…
Ингье квез са куьруь суьгьбетда муьфтехуррин гьакъикъи руьгь ва суфат гьихьтинди ятIа лап хъсандиз рангламишнава. Гафариз - куьруь! Метлебдиз - дерин!
Камалэгьли СтIал Сулеймана икI истемишайди я жегьил шаирривай. Къияс Межидова лагьайтIа, и ктабдин сифте гафуна шаир Арбен Къардашани къейднавайвал, вичин сифтегьан шаирвилин тарсар СтIал Сулейманавай ва Алибег Фатаховавай къачунай.
Чи гъилевай ктабдай аквазвайвал, Къияс Межидова вичин муаллимрин тарсар вижевайдиз кьунай. И кар и ктабда гьатнавай “Къалгъандин цуьквер ва руш”, “Къуьрер ва газарар”, “Керекул ва гамиш”, “Къведни пехъ”, “Тум галай СикI” ва маса баснийрини субутзава.
Къияс Межидовалай гуьгъуьниз баснидин жанр лезги шииратда шаир-сатирик Жамидина лап вини дережадиз акъудна.
Гилан авторрин ктабрай дигмиш хьанвай баснияр кьериз-цIаруз гьалтзава. Амма и жанр халкьдин сивин яратмишунриз лап мукьва я, гьакьван адахъ кIелзавайбур патал игьтияжни ава.
Ктабда гьатнавай “Масан”, “Камал буба”, “Чи кIвалин нуькIер” поэмаярни фикир желбдай, чеб уьмуьрдин тарсари арадал гъанвай важиблубур я. Санлай ктаб (адаз рехъ гайиди писателдин хва Марат Межидов ва Даггиз я) чи аямдин кIелзавайбур, иллаки мектебрин аяларни, вузрин студентар патал хъсан савкьат хьанва. Ада чIехи писателдин яратмишунрин икьван чIавалди ачух тавунвай хел хъендикай хкудиз куьмек гузва.
Ктабдал хейлин зегьмет чIугур адан редактор Арбен Къардашазни баркалла! ГьикI хьи, писатель вич чи патав гумачиз 40 йис алатнаватIани, адан ирсинин къайгъуда гьатнава. Ирс квадар тавун чи вири несилрин буржини я!..

Мердали ЖАЛИЛОВ
Лезги газет