Куьредин руш элдин къадим хуьревай...

Шаир чIал яшамиш хьунин, виликди финин такьат - алат я.
И.БРОДСКИЙ

Вичин яргъи уьмуьрда бажармишай кьван крариз вил вегьейтIа, СтIал МИСЛИМАТАВ гекъигиз жедай хьтин маса кас тахьун мумкин я. Гьам Куьреда ва Къубада, гьам Дагъустанда ва Урусатдани.
Де лагь, пуд лагьай классда кIелзавайла, ни кьилди вичи гам-халича храна?! Мад нин халичайриз выставкайра виниз тир къимет гана?!
Ватандин ЧIехи дяведин йисара дишегьлийрикай мад вуж кьве сеферда вичин хушуналди зегьметдин фронтдиз фена?! Уьмуьрда акьван азиятарни зегьметар, магьрумвилерни бедбахтвилер акунатIани, яшар 91 йисав агакьнавайлани, дердисервилериз дурум гана, илгьамдиз, шииратдиз, хайи чIалаз, медениятдиз, багъри жемятдиз икьван кIанивал, вафалувал мад ни къалурзава?! Зегьметдин 80 йисалайни гзаф стаж мад низ ава?! Ихьтин ва маса суалар мад ва мадни эцигиз жеда.
СтIал Мислиматакай ктабрани, газетрани кхьин тавуна туш. Амма чун къелем гъиле кьуниз, яни мад сеферда кхьиниз мажбурайди гьи кар ятIа чидани? Ахьтин касдин зегьметдиз икьван чIавалди кутугай, лазим тир, лайихлу къимет гьелелиг ганвач. Гила галай - галайвал веревирдер ийин. Мислимат Агьмедпашаева, Тагьиран руш, 1924-йисан августдиз Кьулан СтIалрин хуьре дидедиз хьана. Гьеле аялзамаз гуьзел халичаяр храз башламишай устаддин гъиликай гележегда абур 200-далайни гзаф хкатна. Абурун тариф лап яргъаризни акъатна.
Зигьинлу, викIегь руша вадралди кIелни авуна. Ирид лагьай классдилай гуьгъуьниз ада Кьасумхуьрел муаллимвилин курсар акьалтIарна. Ахпа КIварчагърин, Вини СтIалрин мектебра сифтегьан классра тарсар гана.
Ватандин ЧIехи дяведин йисара Мислимат кьве сеферда гуьгьуьллувилелди зегьметдин фронтдиз фена...
Гила чун Мислимат Агьмедпашаевадин илгьамдикай, шаирвиликай, яратмишунрикай рахан. Адан 2005-йисуз акъатай “Дуьнья я ман...” ктабдин сифте кьиляй ганвай куьруь гафуна ихьтин цIарар ава: “Бес шаирвилин бажарагъ гьинай? Шаир СтIал Сулейманан кIвалерин къавуз руг гунин мел ава лагьай хабар агакьай Мислиматни, гьеле яшариз гъвечIи тиртIани, тапрак къачуна, агакьнавай рушарин гуьгъуьна аваз Агъа СтIалдал мелез рекье гьатна... СтIал Сулеймана кIелай шиирри аял рушаз зурбаз таъсирнай. Гьа икI, ада вичини чIалар туькIуьриз, абур, халичаяр храдайла, ван хкажна, манидалди лугьуз хьана”.
Эхь, Мислимата тIвар, премия, вич къалурун патал, “ял язавай вахтунда”, кабинетда рикI дарих хьайила... ялзавач искусстводихъ, шииратдихъ. Ам адаз тIебиидаказ чарасуз лазим я: адавай кхьин тавуна акъвазиз жезвач. Бес гужлу гьиссер, чIехи гъамар, бязи шадвилер, яргъи уьмуьр ацIай вакъиаяр гьиниз ийин?! Муькуь патахъай, тIебиатди адаз еке бахт - чIехи бажарагъ ганва эхир! Карл Маркса ягь-намусдиз, регъуьвилиз “къенепатан революция” лагьанай. Мислиматни гьа и “революцияди”, акьул-камалди, бажарагъди, намусдиз вафалувили секиндиз тазвач - ибуру адаз басрух гузва, яни рикIик, ивидик тади кутазва; четин, татугай, чIуру, алчах крариз рум гудай, абурун хура акъваздай къуватар арадал гъизва. Бязи инсанар адан гъавурда акьун тавунни мумкин я, гьикI хьи, абурун уьмуьр, яшайиш анжах са чпин нефс - хук паталди я эхир, руьгьдин игьтияжар абуруз талукь туш. ГъвечIи чIавалай вич зегьметда лигим хьунихъ галаз сад хьиз, стIалви шаир рушан руьгьни мягькем жезвай. Гьавиляй сифте яз газетдин чиниз акъатай адан шиирни “9 лагьай Майдиз” хьун дуьшуьшдин кар тир лугьуз жедач. Азиз дустар, 9 лагьай Май
Душманд фикир кайи югъ я.
Хкадарна дуьньядал цIай,
Ислягьвал чаз гайи югъ я...
Вирибурун къаст сад хьана,
Душмандин юкь хайи югъ я.
Гъилер - къизил, мез - вирт-дуьдгъвер, иер руш Мислимат кIвалин берекат, хизандин вири тир. 90 йиса авай и веледди ингье рагьметлу бубадиз гьикI ялварзаватIа:
Дуьньядихъ вил галамаз, вун, шем хьиз,  хкахьна.
Гъери чIемел атай чIавуз къажгъан алахьна.
Амукьна зун акьул, хиял, зигьинни квахьна...
Гарарик зун ви сесинихъ къекъвезма, буба.
( “Зун шезма, буба” )
Гатфар, муьгьуьббат, жегьилвал - шаирдин бязи шиирра и гафари-гьиссери гьикI ванзаватIа, килиг куьн садра:
Сифте муьгьуьббат ашкъидин рагъ я,
Жечни бес, рикIени гад хьайи чIавуз.
Гатфар хьиз, уьмуьрни цуькведин багъ я,
Ашкъилу кьве билбил сад хьайи чIавуз.
ЦIуд аял хайи (абурукай кьуд гъвечIизмаз рагьметдиз фена, са хвани вад руш, Аллагьдиз шукур, сагъ-саламат я) дидедин рикI гилани секин туш. ГьикI хьи, къудратлу уьлкве СССР барбатIна, чукIурна. США кьиле аваз, империалист ампайри вири дуьньяда, патав гвай Украинадани йикьни шуван туна. Общество, акваз-акваз, арсуз жезва. ЧIехиди, гъвечIиди, намус-гъейрат, ягь чиз амукьзавач. Хизанар чкIизва, аялар гадарзава, алиментар гуникай кьил къакъудзава ва икI мад. “Каспийск шегьерда зун таниш хьайи са дишегьлиди, - кхьизва Мислимата, - вичихъ галай гъвечIи гада, лап таза аял яз, зирзибил гадарзавай ящикдай жагъана, вичи хвена, чIехи авурдакай ихтилатна. За а аялдин вилерай вич гадарай дидедикай (адаз “диде” лугьун дуьз жезвани, я эллер?! Авторар) ихьтин фикир кIелнай:
Вучиз ханай, диде, на зун,
Ви къужахда кьан тийирла?
Вучиз ханай, диде, на зун,
За гъил гъиле кьан тийирла?..
Чар, пек авай ищикIда заз
КицIери тIуш гана, диде,
Са-сада, къвез, галчIуриз кьаз,
Зи кьуд кIараб кана, диде.
Амукьна зун кьин тавуна,
КицIи, каци тIуьн тавуна,
Къиб хьиз, хана, хуьн тавуна,
На зал гьи гьал гъана, диде?”
( “На зун вучиз ханай, диде?” )
Чи вилик шаирдин кьве ктаб ква: “Дуьнья я ман...” ва “Зи дуьнья”. СтIал Мислиматахъ шииррин мад кьве ктаб ава: “КIела, ширин балаяр” ва “Ялавлу рикI”. И ктабра хъсан ва лап хъсан цIудралди шиирар ава. Месела, “Зи хиялар”, “Гуж хьана”..., “Зун шезма, буба”, “Азарлу Ватан”, “Гъалаба ква”, “Яраб мад вуч хъжедатIа?”, “Шехьмир, вилер, шехьмир”, “Садни валай рази хьанач, дуьнья”, “Мецер” ва икI мад. Чун гьеле адан гуьзел манийрикай (“Квез зи жейран акунани?, “Жедачни ширин?”, “Яр я жеди!..”), махарикай ва драмадин бязи шейэрикай рахазвач. Автордин хейлин эсерар “Куьредин ярар” кIватIалрани гьатнава, “Лезги газетдин” чинрани чапнава Шаир Мислимат Ватандин, багъри Лезгистандин бегьеррал, агалкьунрал - шад, татугайвилерал пашман я. Адаз пехилвал ерли чидач. Ватандин, зегьмет чIугвазвай инсанринни Мислиматан шадвилерни пашманвилер уртахбур я. Килиг садра, шаирди гьикьван чIехи гьевесдивди Къурбан Акимоваз “Лезгистан” энциклопедия акъатун тебрикзаватIа:
...Ватандин тик дестек я вун, мерд рикIин  гуьрцел.
Гьар садакай хабар кьадай 
Къурбан Акимов...
Къизгъин я ви шагьдамарда ргазвай иви,
Битав гьулдан, дагъларин хва,
Къурбан Акимов!
Лезги чил, лезги намус, чIал патал женг чIугур рухваярни вахар тIимил хьанач. Гилани ава. Амма алай вахтунда “Лезгистан” хьтин энциклопедияда - капитальный ктабда чи тарих, дувулар, лезги чил, чIал, намус, лезги халкь, адан къадимвал, бинелувал, къагьриман рухваяр, чи багъри ерияр вири терефрихъай къалурун, ачухарун, чирун, майдандиз акъудун - им автордин еке кьегьалвал я. ИкI, чи халкь паталди женг чIугвазвай стхайрин сифте жергеда сад лагьайди яз Къурбан Акимов акъвазнава лугьуз жеда. Ихьтин рухваяр, “гзаф тахьайтIани, са пара” хьанайтIа, чка-чкадал чи халкьдин итижар (интересар) хуьз, чпикай тIимил фикириз, амайбурни тупламишнайтIа, къе чун и йикъал къведачир, чаз гьар са патахъай тIуш гуз алахъдачир. ВикIегьвал илимдани къалурна кIанда. “Лезгистанда” (2-издание) Алибег Фатаховаз сифте яз кутугай, лайихлу къимет ганва...
Алибег Фатаховакай Мислимат дидеди таъсирдай хьтин кьве шиир кхьенва -”Алибег Фатахов” ва “Ви ишигъдал чIулав серин”. Им сад лагьай дуьшуьш я бажарагълу шаирдин душманрик ачухдиз тахсир кутазвай, абур негь ийизвай:
Авай гьахьтин зурбавилер,
Гьейранардай вири эллер.
Ивидихъ пис къаних рикIер
Пайда хьана вал, Алибег.
Вичин гзаф шиирра СтIал Мислимата халис ватанпересар хьуниз, халкьдин тарихда хьайи къагьриман рухвайрилай чешне къачуниз эвер гузва:
И вун хьтин игитриз гуз кIандай бул яшар.
Амалризни тир дагъларин катраз вун  ухшар.
Камаллу я чи Куьредин гадаяр, рушар,
Къачунвай ви ивидикай пай, Куьре Мелик.
( “Куьре Мелик” )
Чна чи вилик шаирдин вири яратмишунрикай гегьеншдиз рахунин везифа эцигзавач, я газетдин са макъалада и кар ийиз хьунни мумкин туш. Гегьеншдиз кхьейтIа, тамам са ктаб жеда. Къейд ийиз кIанзава хьи, яшлу ятIани, Мислимат Тагьировнади зайифвалзавач, ада хуьрера, районда жезвай гзаф мярекатра иштиракзава. Ам РД-дин лезги писателрин Союздин, “Куьредин ярар” медениятдин макандин Гьуьрметлу член я.
...Чахъ бажарагълу шаирарни, муаллимарни, колхоз-совхозрин кIвалахра зарбачиярни хьана, гзафбуруз лайихлу тир тIварар, наградаярни ганва. Амма а бажарагъни, устадвални, зегьметда зиреквални, кIвенкIвечивални - и ва маса ериярни вири санлай Мислимат халадизни хас, талукь я эхир. Ахьтин кас чаз мад санайни жагъидач. Шехьдач лугьуз, аялдиз хуру гудачни лугьурвал, чи макъала вичиз бахшнавай Игит Диде шехьнач, шехьзавач. Гьайиф чIугваз тазвай кар ам я хьи, гилалди адаз са дуьзгуьн тIвар, награда ганвач. Эгер ихьтин гзаф терефрин бажарагъдин иеси маса миллетрихъ авайтIа, мумкин тир ам цавариз акъудун, еке орденар, тIварар гун. Амма чун кисна ацукьнава. Яшлу ксар саймишун, агъмишун, абуруз лазим тир куьмекарни гун чи виридан буржи я эхир...
Инсан, бажарагъ, устад кас гьикьван дамах гвачир умунди хьайитIани, гьикьван регъуьвал гвайди ятIани, адан зегьметдиз къиметни гана кIанда эхир! Им чи тIалабун ваъ, гьахълу истемишун я. Талукь органри ва ксари, эгер вахтундамаз лазим къарарар кьабулначтIа, гила хьайитIани, яргъал тевгьена, агъадихъ галай камар къачун чарасуз я.
1. СтIал Мислиматан хкягъай эсеррин са вижевай ктаб-кIватIал акъудин, мектебризни, библиотекайризни, къадир авай ксаризни бес жедайвал, еке тираж аваз. И ктабдиз хъсан редактор ва мадни хъсан корректор хкягъин.
2. Са машин багъишин (“Нива”), зайиф хьанвай чандиз куьмек ва шаирдивай кIани чкайриз физ жедайвал.
3. Райцентрада ва я Дербентда са куьчедиз СтIал Мислиматан тIвар гун.
4. Шаирдин кандидатура “Халкьдин шаир”, “Дагъустандин Зегьметдин Игит” лагьай тIварар, я са орден гун патал къалурин. Тади гьалда, гежел тевгьена.
Макъала чаз шаир Мислиматан вичин цIараралди куьтягьун хъсан яз акуна. Абур, гьакъикъатдани, кутугайбур я. Ина са кIусни артухан дамах, фурс, лавгъавал авач. Жуваз жуван къиметни чир хьана кIанда эхир и залум дуьньяда:
Лезги я зун - Шарвилидин неве я,
Куьредин руш элдин къадим хуьревай...
Зун дагъдин кард Шарвилидин диде я,
КуькIвей гъед хьиз, Данкодин рикI къеневай.
Эхь, гьуьрметлу шаир, муъмин инсан СтIал Мислимат бахдиз икI кхьидай ихтияр ава. Къуй адаз сагъламвал, кIубанвал, яргъал уьмуьр гурай! И фана дуьньяда Вахъ галаз са аямда яшамиш хьунал чна шадвалзава, дамахзава, играми Инсан!

Исламудин ГЬУЬСЕЙНОВ,
Шихмурад ШИХМУРАДОВ
Лезги газет