Гуьмбет

Июндин алахьай гуьзел югъ. Чун Пятигорскдай Карачаевскдиз физвай автобусда акьахна. Черкасскдив агакьайла, марф акадна, амма шегьердин кьилихъай авахьзавай Овечка тIвар алай гъвечIи вацIун ятар михьи тир. Автобусдин рулдихъ яшлу черкес галай.
- И вацIуз Овечка вучиз лугьузва? - хабар кьуна за адавай.
- Секинвиляй, - жаваб гана ада. - Чи чIалалди адаз Астагелир лугьузва. Урусрин князь Барятинскийди а бейнивандал Овечка тIвар эцигна.
Овечка Кубань вацIук акахьзава. ВацIал зурба электростанция эцигнава. Сифте пятилеткадин и имаратдин шлюзрин кьилел еке ва къизилверекь янавай гьарфаралди рифмаламишнавай ихьтин гафар кхьенва: “Кубань вацIун вири ятар - большевикриз я муьтIуьгъар!” Са шумуд километр рехъ фейила, чун а вацIал алай къадимлу муькъвелай дагълар галай терефдихъ элячIна. Муькъуьн атIа кьиле, кафедин къаншарда, шоферди автобус акъвазарна, сивик хъвер кваз лагьана:
- ЭкъечI, юлдашар, ягъа квез ялар, хъухъ къайи пивояр, неъ куьк шиш-кабабар!
Дугъриданни, кафейра шишерни авай, пивоярни, чайшекерни, чими хуьрекарни, маса фу-къафунни. Кьуд падцуьк ахъайнавай къацу чIурар, тарар-кулар, сересдиз туькIуьрнавай къайи булахар. “Лап женнетдин ерияр я!” гьейранвална пассажиррикай сада.
Вилик квай дагъ са акьван кьакьанди туширтIани, адан кIаникай са шумуд виш метрдин туннель тухванва.
Аникай хкечIна, Зеленчукдихъ элкъвейла, зи вил дагъдин кукIушдал алай лацу гуьмбетда акьуна. За шофердивай ам вуч гуьмбет ятIа жузуна.
- Ватандин ЧIехи дяведа телеф хьайи партизанриз эцигнавайди я, - са геренда автобус акъвазарна, суьгьбет башламишна ада. - Марухдин гирведилай чи кьушунри гьужум авурла, фашистар Тебердадай, Карачаевскдай, Зеленчукдай экъечIна, катиз башламишна. Советрин аскерар гьа и туннелдай атана, Кубань вацIалай элячIна, виликди фена кIанзавай. Маса къулай рехъ и дагъларай авачир. Гьавиляй важиблу объектар хуьн командованиди партизанрал тапшурмишна. Советрин Армия иниз агакьдалди Черкасскдай кьулухъ чIугвазвай немсерин саперрин са взвод къанлувал ийиз - муьгъни туннель хъиткьинариз - мотоциклийраллаз атана. Гьа и гуьмбет алай синелай партизанри юкъузни, йифизни муькъвелай вил алудзавачир. Абур цIусад кас авай. Душмандин къуват гзаф тир. Дагъдин лекьер, куьмек агакьдалди, вири телеф хьана, фашистарни абуру тIимил къирмишнач. Амма игит рухвайри тапшуругъ, чанарилай гъил къачуна, тамамарна: чи кьушунриз рехъ саламатдиз туна.
Яшлу черкес кис хьана.
- Ахпа? - жузуна за.
- Гьа цIусад касни вири и кукIушдал стхавилин сура кучудна. Гуьгъуьнлай жегьилри анал чпин харжидалди гуьмбет эцигна.
- Абур вужар ятIа малум яни?
- Заз ван хьайивал, урусар, черкесар... Абурук лезги пуд стхани квай лугьузва.
- Лезгияр? - рикI къудгунна зи. - Абур иниз гьикI акъатна?
- И дагълара женг чIугур партизанрин арада Кеферпатан Кавказдин вири миллетрин векилар авай. Абурун къаст хайи дагълар душмандикай хуьн тир.
- Бес гуьмбетдал тIварар кхьенвачни?
- Ваъ, абурукай икьван гагьди садни тайин хьанвач.
Стхаяр тир лезгийрин тIварар Кавказдин такабурлу дагъларин тIварар ялдай: Эльбрус, Казбек, Хенжел. Гуьмбет алай синелай, алахьай гьава авайла, а дагълар капан юкьвал алайбур хьиз аквада.
- Вужар ятIани, кьегьал рухвайриз эбеди яз рагьмет хьурай! - дуьа авуна са мусурман къариди, чинай гъил чIугуна.
Завайни ана хьайи пуд юкъуз стхаяр вужар тиртIа чириз хьанач. Амма зи рикI шадвилив ацIана, мецел халкьди туькIуьрай мани хтана:
Черкес пурар алай балкIан Шамил алаз атайди я.
Игит Шамил гьар дяведай Гъалиб хьана хтайди я.
“Такабур дагълар…Пуд дагъ - пуд стха…Садвал, викIегьвал, эркеквал!...Мумкин я, абур стхаярни тахьун, фикирна за, - я халис тIварарни”.
Черкесар, аварар, лезгияр - чи вири дагъвияр! Куьн гьикьван дирибаш я! Квекай, гьакъикъатдани, халкьдин мецерал эбеди амукьдай. риваятар хьана!..

Шамсудин ИСАЕВ
“Туртурдин гьарай” ктабдай.
(Махачкъала, ДКИ. 2000-йис).
Лезги газет