"Муьгьуьббатдин яру ктаб кхьейтIа"...

(Лирикадин кIватIалдикай веревирдер)
Алай аямдин лирика яхцIурни цIуд, виш, кьве виш йис виликан лирикадилай хейлин тафаватлу я.
ЦIийиз алукьнавай ХХI виш йис вири патарихъай инсаният вилик фенвай девир я. Гьавиляй поэзиядикай, адан са хел тир лирикадикайни инсанри виликан хьиз фагьумзавач. ТIебии я хьи, лирикадин чIалар туькIуьрзавай ксарни гила адаз маса виляй килигзава. Вичин гьиссерни дердияр лирикадал элкъуьрзавай шаирди кIелзавайдан дуьнья, кьатIунар ва тIалабунарни фикирна кIанзава. Гила "рагъ хьтинд", "варз хьтинд", "марвард цуьк хьтинд" ва гьа ихьтин маса гекъигунралди лирика кIанариз жедач. КIелзавайдаз вичин гьиссериз рагъ хьиз чим акъуддай, гьар гафуни марвард цуьк хьиз атир гудай шиирар кIанзава. КIелдайди цIийи гафарихъ, цIийи эпитетрихъ, цIийи гекъигунрихъ, аямдихъ галаз кьадай лирический образдихъ гелкъвезва. Адан рикIяй хабар гузвай шиирар арадиз гъун патал шаирдихъ лугьуз тежедай кьван чIехи алакьунар хьана кIанзава.
Вичихъ гьа ихьтин алакьунар авай, аямдихъ галаз кьадай лирикадин инжияр туькIуьрзавай къелемэгьлийрикай садни шаир Муьзеффер Меликмамедов я. Вичин "КIанидаз кьве виш мани" (Баку, "Дуьнья" нешрият, 1998) ктабда ада кхьизвайвал, Муьзеффер "Муьгьуьббатдин цIаяривай гурваяр къачузвай, заманадивай кукIвар тежезвай", вичихъ "гафарин луж, цIайлапандин гуж авай" шаир я ва адаз шиирдин майданда уфтан тежедай ихтияр авач.
Илгьамд булах ргазватIа,
Шуршурдин ван авазватIа,
Дерейрайгъуз авахьзавай,
Гаф хуьз женни алахьзавай?
ГузватIа зи гьуьлуь лепе,
Дагъ зи кIвачихъ ятIа тепе,
Зиди ятIа шиирд майдан,
ГьикI тежен зун ина уфтан?
("Бахтавар я")
"Гехце зав, гехце зав алакьдатIа яр, зи ЧIехи муьгьуьббат, Лезги муьгьуьббат" лугьузвай, гзаф шаиррилай тафаватлу яз, жуван лезги муьгьуьббатдихъ гелкъвезвай, ам гьар са куьнилай вине кьазвай Муьзеффера вичин ашкъидив агакь тавурла, са бязи шаирри хьиз, адетдин шел-хвал ийизвач, акси яз, лезгидиз хас саягъда лугьузва: "Зун дерт чIугваз бахтлу я и дуьньяда, Вун бахтлу я, заз ихьтин ашкъи бахш авур". Гьикьван хъсандиз, гьикьван тIебиидиз лагьанва. Гьа ихьтин тIебиивили, тIебии рангари адан лирика мадни гужлу ийизва. Шаирдин лирический образ суьгьуьрлу малаик ваъ, тIебии лезги тават я. Адан акунар хьиз къилихарни, ванни верцIи я. Килиг садра шаирди вичин кIанидан ван гьикьван тIебиидаказ теснифзаватIа:
Агь, ви ванцин верцIида кьван вуч я яр,
Секиндаказ кьабул жени рикIивай?
Иервални, такабурни галачиз,
Ван бес я, зун ийин патал рекьивай.
("ВерцIида кьван вуч я яр?")
Шаирди теснифзавай лезги тават гьихьтинди я? Ам я рагъ туш, я варз, я муьгьуьббатдин багъ. Ам фагьумдай, хъуьредай, хъилердай адетдин инсан я. Ам "мулдин цуьк хьиз" рагал юзадай, гьижрандин легьзе алукьайла, "вилер ацIуз, пIузар зурзадай", "верцIи дертни верцIи тIал" хьиз вичин кIанидаз азаб гудай тават я. Гьикьван вичиз азаб гайитIани, шаирди адакай вил атIузвач, "зи гьиссерин гимн вун я, зи ашкъидин тIаратI вун" лугьузва. Гьа ихьтин кIанидалди ада рикIяй дамахзава:
Вун сагъ хьурай икьван иер,
ХьаначиртIа вучиз тир?
Аман Аллагь, вун дидеди
ХьаначиртIа вучиз тир?
("Вучиз тир?")
Мурад кьилиз акъудзавачтIани, шаирди вичин кIаниди багьадаказ кьазва. Кьисметди чин чIурайлани ам руьгьдай аватзавач, инсаф ая лугьуз кIанидаз минетни ийизвач. Ада ашкъида гьакъикъи хушбахтвал, барабарвал тIалабзава. Гьавиляй вичин кIанидаз "Ви къаматдал ийиз дамах, Тарифда за элкъвез-хквез. Вун бахтлу я зи генг яйлах, Заз бахтлу жез кIадачни бес?!" лугьузва. Гьа икI, ашкъидив агакьна бахтлу жез кIанзавай шаирдин цIарарни кIелзавайда тIебиидаказ кьабулзава:
Вун рикIеваз кхьена цIар,
Кьезил хьана зи рикIин пар.
Вун атун заз чIехи сувар,
Вун хъфин са мусибат я.
("ЦIийи шиир кIанзавай яр".)
ТIаларикай сад-сад гафар туькIуьриз, гьиссерикай ашкъидин шем куькIуьриз, сузайривди цIарар илигай, чаравилин хараризни таб гайи шаирди яшар фена уьмуьрдин пер хайилани, вичин кIаниди тахсиркар ийизвач, ам эхирда кьван багьаз кьазва:
А дуьньяда за тIалабдач ашкъ вавай,
И дуьньядихъ вилни жедач вун авай.
Куьч тахьурай лугьуз инай вахтсуз вун,
Рази я хьи, гьанани жез бахтсуз зун.
("КIанидаз")
Им я халисан Лезги муьгьуьббат, ЧIехи муьгьуьббат! Вичиз ашкъид тахт кьисмет хьаначтIани, шаирди бахтсузвиликай шел-хвал ийизвач. РикI алай ярдихъ галаз санал муьгьуьббатдин кIвал туькIуьриз хьаначтIани, ада кIелдайдаз ашкъи, кIаниди галачиз яшамиш жемир лугьузва. "Ватандиз муьгьуьббат, халкьдиз муьгьуьббат Хьун патал ашкъидин цIай кIанда рикIе" лугьузва ва ктаб ихьтин цIараралди тамамарзава:
И дуьньяда виридалай чIехи бахт,
Муьгьуьббат я! Муьгьуьббат я! Муьгьуьббат!
Гьа идалди шаирдин лирикадиз хас мана-метлеб мадни дерин жезва, вучиз лагьайтIа ада инсанриз муьгьуьббатдалди яшамиш хьуниз эвер гузва. "КIанидаз кьве виш мани" ктабдихъ гзаф кьетIенвилер ава. Абурукай сад лагьайди, винидихъ чна къейд авурвал, шиирар устадвилелди туькIуьрнавай вини дережадинбур хьунухь я. Ктабда вичин дерин мана авачир, даяз са цIар кьванни авач. Вири шиирар чIехи илгьамдикай пай къачуна кхьенвайбур я.
Адет яз, лирикадин шиирра гъамунин, хажалатдин, хифетдин лишанар гзаф жеда. Чи лирик шаиррин шииррани перишанвилин, сефилвилин гьиссер тIимил авач. Амма Муьзефферан лирикадиз, вич гьикьван кIевера гьатайтIани, кIелдайдаз эхирни шадвилин гьиссер, умуд бахш ийидай лишанар хас я. МичIивиле рапун кIуф кьван экв аквадай, гъамарин гьуьле шадвилин стIал кьатIудай шаир тирвиляй, Муьзефферан лирикади кIелдайдаз перишанвал ваъ, анжах хуш гьиссер бахшзава. И ктабда авай вири шииррихъ лугьуз тежедай хьтин са верцIивал ава. Ибуруз шиир- маниярни лугьуз жеда. Авторди абур саки манидалди, аваздалди туькIуьрнава. Шаирдин гекъигунар иллаки рикIел аламукьдайбур я: "ЧIижре цуьквер хкядайвал, гафар хкязавай" шаирди "шиирар кхьин патал гафар бурж къачузвач", куьз лагьайтIа адан "гьиссерин гуьлуьшан багъ диганва". Ада вичин кIанидаз "Шагь дагъдин икIал хьтин виниди" лугьузва. "Зи шиирар илчияр я атанвай, Бес вучиз на ахъайзавач рикIин рак?" - лугьузва. Гагь-гагь "Гатфар фадлай алукьнава, Зи чубарук хтанач хьи. Я рикI алай Яран сувар, На зи ракIар гатанач хьи?"- лугьуз хифет чIугвазва. "Къиб элкъвена уьмуьрдал зи, зулун пеш хьиз авахьзава" лагьана, агь чIугвазвай шаирдин гьалари кIелдайдан рикIин гьал атIузва. Агъзур йисар гьалтнатIани винелай, Виш Лейлини Межнун чидач дуьньядиз,-лугьузвай шаирдин веревирдери кIелдайди вичихъ ялзава. Гьа инал лагьана кIанда хьи, "КIанидаз кьве виш мани" ктаб философиядин фикирралдини тафаватлу жезва. Адет яз, гзаф шаирри чпин рикIел аламукьдай фикирар шиирдин эхиримжи бендина гуда. Амма Муьзефферан шииррин гьар са бенд ихьтин фикирралди девлетлу я. М.Меликмамедов политикадин, лирикадалди эсерралди машгьур хьайи шаир я. Гьа ихьтин кьакьан руьгь адан муьгьуьббатдин шиирризни хас я. Гьавиляй ада лезги таватар вири дуьньядин таватрихъ галаз гекъигзава:
Ви иервал къачузва за къелемдиз,
Ван чкIана дуьньядизни хьурай чир.
Гьар уьлкведи хкязава иербур,
Талгьурай хьи, Лезгистанда авачир.
ХупI хъсандиз лангьанва! Махсус пафос ава ина,вучиз лагьайтIа Муьзеффер Меликмамедован поэзиядиз хас кьетIенвилерикай садни пафос я. Адан пафос ватандашвилин, ватанпересвилин гьиссеривди диганва. И пафосдин бинеда хайи халкьдиз, адан тарихдиз, чIалаз, поэзиядиз чIехи муьгьуьббат ава.
Ктабдихъ авай мад са кьетIенвал чIалан къенивал, михьивал ва фасагьатлувал я. Чка атунивай шаирди, лезги чIалан къанунар вилив хвена, лезги гафар цIийи кIалубра твазва, абур акI къугъурзава хьи, кIелдайди чи чIалан девлетлувилелни везинлувилел гьейран жезва. ГьакI хейлин цIийи гафарни туькIуьрнава шаирди. И гафар булахдин яд хьиз авахьзава цIарарай - михьи, хайи, рикIиз чими лезги гафар, халкьдин гафар. Гьа и саягъда мад гъилера чIал кIанарзава шаирди чаз. Хъсан ктаб хъсан дуст хьиз я, адакай чара жез кIандач ваз. Хъсан дустарал фад-фад кьил чIугвадайвал, хъсан ктабарни мукьвал-мукьвал гъиле кьуна, рикI хъуьтуьлардай, дуьньядин дердер рикIелай алуддай цIарарихъ гелкъведа вун. Ви хиялриз, звал алай гьиссериз и цIарарин арада регьятвал жагъида, ви юргъун фикирри ина ял яда. Гьа икI ваз ял ягъиз кIанзаватIа, "КIанидаз кьве виш мани" ктаб гъиле яхъ, кIелдайди. И ктаб, са гафни авачиз, лезги поэзияда зурба вакъиа я. Адакай чи критикри, литературоведри гьелелиг чпин фикирар лагьанвач. Завай лагьайтIа, и кIватIалдин редакторди хьиз, шаирди хьиз жуван фикирар талгьана акъвазиз хьанач. "Муьгьуьббатдин яру ктаб кхьейтIа, Сад лагьайди зи тIвар кутур, инсанар", лугьузвай шаирдин кьакьан гьиссерин ялавлу поэзиядихъ, кьве виш лирикадин шииррихъ галаз гуьруьшдиз геж жемир, кIелдайди!

Седакъет Керимова
Автордин нугъат хвенва.