“Аял - кьепIинамаз, дана - епинамаз”, - лугьузва чи бубайрин мисалда. Адетар, абурал амал авун им тербиядин тарцин хилерал чан гъизвай, абуруз миже гузвай тан я.
Амма и кардиз кьецI гузвай дидебубаярни чал тIимил гьалтзавач. Абурукай са кьве гаф талгьана акъвазун намумкин я. Тербиядин темадай уьмуьрдай къачунвай мисалар гъиз кIанзава. За чи са мукьва-кьилидан мехъерик иштиракзавай. Мехъер, эладетдив, куьчедал алачухар яна, столар туькIуьрна тухузвай. Зи патавай, зун ацукьнавай столдихъ заз таниш дишегьли атана ацукьна. Пара хъсан. За сифте кьатIанач. Дишегьли 3 аял галаз атанвай. Аялар столдихъ чаз акси патай ацукьарна. Кьавалар гьеле макьамрив эгечIнавачир, столрал кудай тIуьнар гъанвачир, аялри лагьайтIа, столрал алай затIар, иллаки мижеяр тахьай мисаларна. Официанткади столрал вири хкана эхцигна. Гила аялар, ван ацалтна, мижеяр гьибур хъсанбур ятIа лугьуз, абуруз къимет гуз эгечIна. Диде вични и гьуьжетдик экечIна. Са арадилай аялар хъфидайвал хьана. Дидеди аялрив гьар садав са бутылка вахкузва, гуя кIвале амай аялдиз хьуй лагьана.
Ахпа захъ элкъвена лугьузва: “КьейитIани кIвале амай аял акъваздайди тушир. За са сок хкида лагьайла, акъвазна”. Аялар хъфена. ЦIуд декьикьани алатнач, аялри, мад ван ацалтна хтана, шикаятзава, бес кIвализ хъфидалди сада муькуьдан сок хъвана куьтягьна.
Дидеди, заз килигна, хъуьрена, лугьузва: “Къайгъу туш, за исятда мад хкиз тада”... Зун столдихъай къарагъна: завай и “концерт” эхиз хъхьанач.
- Ву-у-ув, вун вучиз къарагъна, мехъерик атайди атана, сусар хкведалди хъфидайди яни мегер? - лугьузва дидеди.
Аламатдин кар я: аялрин дидеди зун столдихъай къарагъунин себеб кьатIанач. Мехъер я, къайгъу авач, аяларни гъанва. Аялриз кьилди тIуьнар са кIвале гузва эхир. Пуд касдин чка кьуна, абур столдихъ ацукьарунин себеб вуч хьурай?
Мехъерин иесиди столар теклифнавай мугьманрин кьадардиз килигна туькIуьрнавачни мегер?! Са бязи мугьманар, чкаяр амачиз, са къерехдив акъвазнава. Аялрин дидедиз абур аквазвачни? Гьелбетда, лап хъсан аквазва. Виликамаз столдихъ чкаяр кьун дидеди вичин “игитвал” яз гьисабзава. Гьайиф хьи, и “игитвили” чи адетриз кIур гузвайди ада аннамишзавач.
Гьинай аннамишда, эгер ада вичи кьепIинамаз тербия къачун тавунваз хьайила. Жувалай чIехи инсанриз гьуьрмет авун, абуруз чка гун, абур алай чкадал сес хкаж тавун ”игитриз” гьинай чир хьурай? Пака абуру яшлубуруз тIуш гунни мумкин я!
Мад са мисал. Ашкара я, халкьдин дуланажагъ къвердавай артух жезва: шегьердин хьтин къулайвилин шартIар: яд, гьамам, чуьхуьнардай машинар, газдин хьрар... Эхь, къулайвилин шартIарихъ галаз сад хьиз, чи адетрини “цуьк ахъаюн” герек къвезва. Амма... Йикъан сятдин цIусад. Зун, школадай хквезвай рекье Н-кас герек хьана, гьай талгьайла, адан кIвалин гурарай винелди хкаж хьана. Зи ванцелди Н-дин свас, кIвалин рак ахъайна, вилер тIушуниз-тIушуниз, экъечIна. Аламатдин кар я, суса эсиллагь регъуьвал гьиссзавачир, на лугьуди, им тербиядин къанун я. “Яраб ихьтин сусакай пака кIвалин-къан гьихьтин кайвани хьурай?” - фикирна за. Сусакай ихтилат кватайла, гьа ихьтин тербия гана рушар чарадан кIвализ рекье твазвай дидейрикайни са кьве гаф талгьана акъвазиз жедай кар туш. ГьикI ятIани зун М-дин кIвализ мугьман хьана. КIвалерикай са кIвале ремонт авуна, залдиз акъуднавай шейэр, пек алтадиз, чкайрал хутахзавай. Амма и крар ийизвайди муьштерияр авай, илчияр къвез хъфизвай агакьнавай рушан диде тир. Вични кIвалахалай хтайдалай кьулухъ. Чун рахуник квай арада муькуь кIваляй “квевай яваш рахайтIа жезвачни?” лугьудай рушан ван акъатна. Заз руш кIвале авачирди хьиз тир.
- Я руш, - лагьана за дидедиз, ваз руша вучиз куьмек гузвач? Ам азарлу яни?
- Ина зи тахсир авач, - лагьана дидеди, вилер накъварай ацIана, руша кIелрай, адав са карни ийиз тамир лугьуз, бубади зи виликай ягъиз, къе завай адав са дердини ийиз таз жезвач.
За кьасухдай руш авай кIвалин рак ахъайна. Руша, япара наушникар туна, дивандал яргъи хьана, са куьз ятIани яб гузвай. Дагълух районэгьлийри лугьудайвал, зун такьана, алайвал къах хьана. Яраб инсанвал сифте чкадал алатIа, я тахьайтIа алимвал? Чи мисалри тестикьзавайвал, гьелбетда, инсанвал. Гьуьрметлу диде-бубаяр. Тек са кIелуналди аялдикай инсан хкатдач. Ам кьепIинамаз зегьметдин къадир чиз, инсанвилин къилихрин шартIар: хатур-гьуьрмет, гьая-намус, рикIин ачухвални мердвал руьгьдив кужумиз вердишарун лазим я. Эгер аял дишегьли велед ятIа, ам рушариз хас тир назик регъуьвилини гуьрчегарда.
Адетдин аял гьич садрани са затIни тийиз акъваздач. Тарсарикай азад вахтунда ам са квел ятIани машгъул хьун герек я: я зегьметдин кIвалахрал, я тахьайтIа, яратмишунрал. Акьалтзавай несил чи гележег я. Абур дуьз рекье тун чи гьар садан пак тир буржи. Етим Эмина вичин девирда “Гьарай, эллер, пис ксариз” лугьуз гьарайнайтIа, заз къе, алай девирда, “Гьарай, эллер, чпин веледриз тербия гуз тежезвай диде-бубайриз” лагьана, гьарайиз кIанзава. Абуру зи макъаладикай чпиз са нетижа хкуддайдак за умуд кутазва.
Фазила АБАСОВА
Лезги газет
Добавить комментарий