Гьар йисуз са важиблу мярекатдиз виликамаз гьазурвал акунин патахъай райондин образованидин отделдай махсус чарар-приказар къведа. И карди мектебдин тербиядин кIвалах къайдадиз гъизва. Важиблуди ам жезва хьи, гьар са аялдив мярекатдин манаметлебдилай гъейри важиблу делилар агакьзава. И кардини аялрин акьулдин, аннамишунин сергьятар гегьеншарзава, деринарзава, абуруз чпин яшара махсус пар гваз, мягькемдиз акъваздай мумкинвал гузва.
Алатай кIелунин йисуз чи мектебдани тIимил мярекатар кьиле тухванач. “Чирвилерин йикъалай” башламишна, “Виридуьньядин аялрин йикъал” къведалди (1-июнь) чи муаллимрин коллектив кIелзавайбурун чирвилеринни тербиядин къайгъуда хьана. Ихьтин къайгъударвили бегьерарни виле акьадай хъсанбур гана: 11-классдин аялри ЕГЭдай хъсан нетижаяр къазанмишуни, 2 аялди къизилдин медалар къачуни директор Райфудин Исламован, завуч Зумрият Сефихановадин, классдин руководитель Шамил Гьажимегьамедован ва муаллимрин гьакъисагъ зегьметдин гьакъиндай шагьидвалзава.
Алай вахтунда чна терроризмдинни экстремизмдин аксина женг чIугуниз артух фикир гузвайла, Ватандиз, халкьдиз вафалувилин тербия гунни рикIел гъизва. Алатай кIелунин йисуз чна райондай Ватандин яржаралди акьалтзавай жегьил несил тербияламишунин кардиз артух фикир гана кIанзавай чарар-приказар вахчун тавуна туш. Абур кьилиз акъудун патал тербиядин рекьяй директордин куьмекчи Оксана Гьажимегьамедовади махсус план туькIуьрна, классрин сятерал уьлкведин яржарикай гегьенш суьгьбетар авуна, анрални и темайрай мектебдин махсус стендрикай менфят къачуна. Ахьтин сятерал зани (мектебдин профкомдин председатель яз) иштиракна. Заз анрал авур суьгьбетар пара бегенмиш хьана, гьикI хьи, абур гьар са ватандашдин яшайишдин истемишунриз элкъвенва эхир.
Эхь, Гимн, Пайдах, Герб, Конституция чи кьетIен махсус лишанар я. Гьар са уьлкведа абуралди дамахзава. Абур гьар са ватандашдин дамах, рикIерин гьерекат, гьиссерин ем, руьгь, абур хьана кIанда. Абурукай виридалайни Гимндин цIарар таъсирлу я. Конституцияда чи ихтиярар къейднаватIа, Гербди уьлкведин мублагьвилин лишанар ачухарзава, Пайдахди халкь фейи рекьерикайни адан кьисметдикай лугьузва. Гимнди инсандин гьиссер гимишдин симериз, беден сеслу чуьнгуьрдиз элкъуьрзава, яни бедендинни Гимндин арада сих алакъа гьатзава. Нетижада инсандин гьиссер къугъвазва, руьгь, беден мягькемарзава. ГьакI хьайила, Гимнди аял, инсан тербияламишзава.
“Лезги газетдин” 30-июлдиз акъатай 31нумрадин 2-чина литотделдин редактор, шаир Мердали Жалилов вичин “Гимн-тербиячи” макъалада Россиядин Гимндикай кIанивилелди ва гегьеншдиз раханва. Ада заз акI таъсирна хьи, завай жуван жалгъаяр юзур тавуна, беден рахур тавуна акъвазиз хьанач. “Вун авайди тек сад я! Гуьзел я гьикьван!” таржума авунва Мердали Жалилова Гимндин цIарарикай сад. Ам чир ва кIан хьана кIанда. И кар инкар ийизвайбурни - тапан патриотарни, белки, тIимил-шимил тахьанани жеч. Гимндин манади, везинлувили гьахьтин инсанризни екез таъсирзавайди я, амма абуруз а гьакъикъат акъудна хиве кьаз кIанзавач. И жигьетдай Мердали Жалилова кхьизва: “Чаз къедалдини чи государстводин кьилин идея, кьилин рехъ, стратегия, вири халкьар, динар, адетар, культураяр санал агудзавай, са терефдихъ элкъуьрзавай, яни Ватан, общество, государство гужлу ийизвай фагьумфикир вуч ятIа чизвач. Гьич тахьайтIа, чирзавач. Чун гужлу хьун низ хаталу ятIа?” виче жаваб чуьнуьх хьанвай и суалдиз икI жаваб гуз жеда: чи уьлкведин, идеологиядин душманриз ва тапан дустариз. ГьакI хьайила, Гимнди чи динар, адетар ва халкьар садзавайди чна вирида аннамишна кIанда. Мердали Жалилован макъаладин кьилин важиблувал адакай ибарат я хьи, сад лагьайди, ада Гимндин тербиячивилин къуват тайинарнава. Кьвед лагьайди, Россиядин Федерациядин Государстводин Гимн дидед чIалаз лап виниз тир таъсирлу гафаривди, ибарайривди ва чIалан маса гуьзел уьлчмейривди таржума авунва. Пуд лагьайди, Гимн мектебра, колледжра, институтра-тербиядин маканра ишлемишунин фикир чи вилик эцигнава. Им лап къиметлу теклифрикай сад я.
Мектебра кьиле физвай гьар са линейка Гимндалди ачухиз хьайитIа, мярекатдин таъсирлувал, маналувал, важиблувал са шумудра артух жедайдал шак алач. КIелунин цIийи йисни гьар са мектебда Гимндилай башламишна кIанда. Гилалди чаз Гимндин урус текст авайтIа, гила, Мердали Жалилован алахъунар себеб яз, ам хайи чIалалди чирдай ва тамамардай мумкинвал хьанва. Идалайни гъейри, хайи лезги чIалалди Гимн чирун ва ам тамамарун гьар са классдин руководителди ва музыкадин муаллимди чпин тематикадин планрик кутуртIа, тариф авуниз лайихлу кар жеда. Мектебрин директоррини завучри и ва маса важиблу месэлаяр кьилиз акъудунал гуьзчивал артухарна кIанда. Мадни са фикир лугьун. Чи чIалан ва эдебиятдин учебникра лезги чIалаз бахшнавай шиирар чапзава. Гила 4 ва я 5-классрилай башламишна, гьа учебникра Гимндин текстни лезги чIалалди ганайтIа, пис жедачир. И кар заз Лезгистандин дидед чIалан вири муаллимрин (эгер заз ихтияр гайитIа) патай Тахо-Годидин тIварунихъ галай илимдинни ахтармишунрин институтдин къуллугъчийривай тIалабиз кIанзава. ГьакIни шаирди таржума авунвай Гимндин текст алай стендар мектебрин дегьлизра Дагъустандин ва Россиядин яржарин патавай куьрсарайтIа, пис жедачир.
* * *
Дамахдай за
Дуьньядин чIал тиртIа эгер
Лезги чIал,
Дамахдай за каинатдин
Виликни.
Алем ичIиз, чIал гьалтнайтIа
Нагагь зал,
Чирдай за ам кин тахьана
РикIикни.
Европадин чIал тиртIа зи
Лезги чIал,
Элкъведай зи халкь са чIехи
Миллетдиз,
Къведачир а къазаярни
Атай чал...
Гена ама зи чIал зурбаз
Къиметдиз!
Хъсан хьана Лезгистанда
Аваз вун,
Стха чIалар ваз булдаказ
Авайди.
Дамахдай за са хуьрени
Акваз вун,
Арчи чIал хьиз, арха хьана
Амайди.
Зи уьмуьр за вал дамахиз
Акъудда,
Куьз лагьайтIа заз сифте ви
Ван хьана.
Заз дидеди ягъай сифте
Лайлайдай,
Зи лезги чIал, вун уьмуьр хьиз
КIан хьана.
Абдул АШУРАГЪАЕВ,
Хив райондин ЦIийи Фригърин СОШ-дин муаллим
Лезги газет
Добавить комментарий