Жаван кIвализ хтана. Ада плащни пенжек хтIунна, абур шифоньерда куьрсарна. Югъ нянихъ элкъвезвай. Пенжердин ахъазвай форточкадай мичIивал, - гуя цифедин хумул я, - минтIешвилелди, шуьшейрал кьежей гелер таз, кIвализ гьахьзава. Жавана экв куькIуьрна, тавханадиз гьасятда къава авай люстрадилай къати нурар чкIана. Ахпа жегьилди дакIаррик кутунвай къирер, некIедин рангунин пердеяр ялна, дакIарар кIевирна. КIвалахди гацумарнавай адан вилер гила экуьник цIай къачуз кузвай. Гадади, сифте столдин лампа куькIуьрна, ахпа люстра хкадарна, телевизор кутуна. Юргъун хьанваз атана журналрин столдин патав гвай креслода ацукьна.
Мумаж тупIаралди крахмалдин ни алахьзавай перемдин хев-хуру ачухиз, кIвалин гьава шириндиз фитIиниз, бедендиз кьезилвал гуз агалт хьана. Са акьван вахт фенач, кIвачкIвачел вегьей ам хиялри тухвана. Жегьилдин вилер телевизордал алкIанвайтIани, ада затIни кьатIузвачир. Руьгьди, иесидиз кIани кьван гьяз гъиз, фикиррив яргъаз лув гуз тазвай... Ам, пIузаррал мили хъвер алкIана, рикIяй Гуьлахъ галаз ашкъидикай рахазвай.
РикI ацукьнавай рушан суьрет фикирдиз гъана, муьгьуьббатдин кьве келима лугьун, кIанивилин гьисслувал хкажиз, беденда гьатнавай юргъунвал акъудун, галат хьанвайла, пис кар туш. Гьелбетда, субай итимдиз уьмуьрдин юлдаш хьун, зуьрне-далдам, чархачидин тфенгдин ванци свас хквезвайдакай хабар гун мадни хуш жедай кар я. Лап гъвечIи чIавалай кIани рушан диде-бубадин патав илчияр ракъурунин мурад авай Жаваназ хуьруьз хъфена хизандиз ихтилат ийидай мажал жезвачир. Къенин югъ пакадал аватиз, пакадин юкъуз маса чарасуз тир кIвалахар арадал къвезвай. Икибаштан, Гуьлахъ галаз адан икьрар фадлай хьанвай. Абур мукьва-мукьвал гуьруьшмиш жезвай. Гуьл, вичин патав аслан хьтин жегьил-шегьерда муракаб операцияр ийизвай хирург - гвайла, шад тир. Рушаз дуьньяда мад кас амачир хьиз авай. Гьатта институтда лекцияда ацукьнавайлани, Гуьла, хиялриз фенваз, вилералди суьредай тIвек акъудиз, гада патав гвайла, лугьуз регъуь гафар вичи-вичиз тикрардай. Ингье, исятда Жавана хьиз. Мехъерин шадлухар гьисс авур гада сив япарихъ кьван фена амукьнава.
Садлагьана Жаванан эрзиман легьзе телефондин зенгини кьатIна. Ам къя хьана кIвачел акьалтна, телефондин стол авай пипIехъди кам вегьена. Трубка хкажна, ам патав гвай дивандал ацукьна, секин яз хабар кьуна:
- Алло, алло? Вуж я?
Ахпа кIвал Жаванан хъуьтуьл ванцив ацIана:
- Дежурный духтур я?! А-а-ан, вун яни, Гьажи Къурбанович? КIевиз азарлуди гъанва? Зун исятда гьана жеда, - гадади трубка эцигна. Жаван зирингдиз кIвачел акьалтна.
Бедендин гьар са дам жуваз кIанивал къугъуриз, гьазурвал акваз башламишна. Адан гьар са гьерекатда хирургдиз хас тир аставал, хиялра михьивал авай. Гуьзгуьдин вилик акъвазна шарф дуьзарзавай жегьилди къиб акатна дакIунвай вилерин кIанер кьатIана. Вилик залан операция квайди чиз, - “Мад са ахварсуз йиф атана”, - вич-вичик рахана. ЯтIани Жаван пара секин тир. Секинвал ада вичин пешеда кьилинди яз кьазва. Операция агалкьунралди куьтягьун гьадалай, секинвилелай, аслу яз гьисабзавай. Сифте фикирда кьур и меслят, гила кIеви тир хесетдиз элкъвенвай. Гьелбетда, кIвачин жезвай Жавана тади ийизвай. Амма патавай килигайдаз ада кIусни гьерекат тийизвай хьиз тир. Адан вири гьерекатар акьван къайдада авай хьи, гуя хирургди и кар датIана эзбер ийизва.
Декьикьани алатнач, гьазур хьайи Жавана рикIинихъди кам кяна. Бирдан кIвале зенгинин ван гьатна. Са нин ятIани теспача гъили ракни гатана. Жегьилди рак ачухна.
- Жаван! Жаван! - кIвализ са дишегьли сухулмиш хьана.
- Гуьл?.. Вахъ вуч хьана? - мягьтел хьана гада, зулун марфади гатанвай жуьже хьтин руш акуна. Гуьлан чIал кьуна, ам, гафни лугьуз тежез, Жаваназ килигна. Гадади рушан назик хъуькъверилай авахьзавай накъвар тупIаралди михьна. Чинал алкIанвай кьеженвай чIарарин тилер мукьуфдалди жуьребажуьре рангарин, чIагай ягълухдик кутуна.
- Вахъ вуч хьана? Ша, ацукьа, - Жавана рушан гъил кьуна. Амма Гуьлан кьагьур винел акъатна. Ам, къурхудик акатай чубарук хьиз, адан хуруда гьатна. Кузвай пIузарралди михьидаказ чуру тунвай вичиз багьа тир жегьилдин чими чиниз са шумуд темен гана.
Жавана, рушан кьеженвай плащдин юрфарилай гъилер аладриз, ам вичив агудна.
- Диде начагъ хьана. Пис тIазва. Иниз... больницадиз гъанва. Ваз минет я, - шелди бамишнавай Гуьлан сес акъатна, - вакай са чара. И дуьньядал аламай кьван гагьда ви гуьгьуьлдик хкIадай са кIвалахни за ийидач. Эгер ви рикIе захъ гъвечIи муьгьуьббат кьванни аваз хьайитIа, зун паталди вавай жедай виридалайни зурба хъсанвал - диде сагъарун я. Ваз ван къвезвани, Жаван? Анжах диде сагъара!
Ам зи эхиримжи даях я, - дад-бидадна руша.
- Секин хьухь, Гуьл, зи кIаниди. Завай алакьдай кьван куьмекар вири за гуда. Ам зи буржи я. Анжах вуна рикIиз азаб гумир.
- Зи диде!.. - Гуьлай агьузар акъатна. Вахъ и вахтунда вуч хьанай?..
- Ша, ацукь, - руш галаз тавханадиз хтай
Жавана кресло къалурна, адан гъил вичин гъиле чуькьвена.
- Азизди, гьелек жемир. Диде сагъ хъжеда. Инсанрихъ тIалар-квалар жедай адет я.
Акьван рикIив кьамир. Больницадай зенг авунвай, фена килигин вуч хабар аватIа, жув ацукьа. Кухнядани са вил экъуьра, - гада кIваляй экъечIна. Кьакьан гурарай эвичIзавай Жаванан нефес дар хьана. Ам гъавурда акьунвай, духтурханадиз гъанвай четин гьалда авайди вуж ятIа.
“Беневша хала! Беневша хала!” - са шумудра вичи-вичикди тикрарна Жавана. РикIел кьелечI якIарин, кьил рехи дишегьли хтана. “Агь къунши, къунши. Лугьуда хьи, вуна ви хурудилай, дидеди хьиз, зазни нек гана.
Ана гьикI хьана?..” Куьчедиз акъатай Жаванан чинихъ марфадин къайи стIалар галукьна. Кьеж квай зулун гару патаз вегьенвай чIарар кьезилдиз эвяна. Жаванан серсервал алатна. Къапудал акъвазнавай хаш алай “Москвичда” акьахна, больницадиз рекье гьатна. Машин марфади чуьхвена нур гузвай куьчейрай, маса машинар гуьгъуьна таз, виликди еримиш жезвай. Са акьван вахт фенач, ам духтурханадин гьаятда акъваз хьана.
Жаван машиндай эвичIна, пенжерийрилай экв алахьзавай дараматдиз гьахьна.
- Нянин хийирар, - салам гана ада вахтада акъвазнавай духтурдиз. - Вуч хабар ава?
- Пис тIазвайди гъанва. Яргъал хуьряй я, - гъавурда туна дежурниди.
- Райондай духтур галани?
- Гала. Начагъдаз рекье куьмек чарасуз тир.
- Зун кабинетда жеда. Атанвай духтурдиз эвера. Азарлудан диагноз ахтармиша. Жаван кабинетдиз гьахьна. Ахпа, плащ, пенжек хтIунна, лацу халатни бапIах алукIна.
Столдихъ ацукьна, календардин чарчел са вуч ятIани кхьинал машгъул хьана. “Ихтияр авани?” - лагьана юкьван буйдин, са кьадар яш хьанвай духтур кабинетдиз атана.
- ТIвар вуж я куь? Начагъдахъ галаз атанвайди вун яни? - хабар кьуна Жавана.
- Абас. Эхь, зун я.
- Начагъдан азардин история гвани вав?
- Эхь, гвазва. - Абаса гъиле авай кьелечI табагъ жегьилдин вилик эцигна.
Жавана тадиз абура вил экъуьрна. Дегьлизда абур дежурниди къаршиламишна.
- Азарлудан гьал гьикI я, Гьажи Къарбанович? - дежурнидихъ элкъвена Жаван.
- Вилер акьалнавайди я. Шадардай хьтин дегишвал авач, - дежурни тир духтур абурун жергедик акахьна, пудни палатадиз гьахьна.
- Ингье начагъди. ГьикI аквазва ваз?
Жаван начагъ дишегьлидиз мукьва хьана.
Дикъетдалди адан къиб ацалтнавай чиниз килигна. Суьретдай Гуьлан чиниз хас тир лишанар жагъай Жаванан фикирдиз шехьзавай кIанидан къамат хтана. Адалай “уф” алахьна:
“Агь... Беневша хала... Вун кIусни чир хъжезмач хьи. Вилер михьиз хъалхъамдиз хъфена, хъуькъвен кьилер экъис хьанва. Амайди са кIарабар я хьи...” Гадади азарлудан къайи гьекь акъатнавай пелелай, чан кумайди ашкара ийиз, нефес къачуникди жизви юзазвай вили хьанвай пIузаррилай вил аладарна. Жаван гьайифди атIана:
- Беневша хала! - дарих хьанвай сес акъатна. Беневшади жаваб ганач. РикIелай патав гвайбурни алатна, Жавана адан пелел гъил эцигна.
Беневшадиз са куьникайни хабар амачир.
- Чирхчир яни? - Гьажи Къарбановича гайи суалди Жаван фикирдал хкана. Ам виниз хьана, суал гайидаз перишандиз килигна.
- Хуьре чи къунши я. Гьайиф и инсан...
Лап гъвечIи чIавалай ам заз, диде хьиз, кIан я, - хирургди азарлудан ихтиярда амачир гъил кьуна, ивидин кIвалах ахтармишиз дамаррал тIуб эцигна.
- Заз чир гьалда, ам менингит хьанва, Абаса вичин фикир малумарна.
- Бес анализар къачуначни?
- Къачуна. Гьакъикъатдин диагноз эцигун патал делилар бес хьанач. Менингит хьун мумкин я.
- Вуна, Гьажи Къарбанович, анализар къачун кардик кутунвани?
- Эхь. Рентгендиз вегь лагьанва, вири амай герек анализарни гьазур жеда. Са зур сятдилай дуьм-дуьз диагноз чир жеда.
- Духтурриз эвер це. Елизаветадизни Бровкодиз чарасуз ша лагь, машинар ракъура. Гьикьван лагьайтIани, йиф я.
Жаван рикI тIар яз кабинетдиз хтана. Мад сеферда азардин историядиз килигиз столдихъ ацукьна. КIелайдалай кьулухъ са вуч ятIани рикIел хтана, гъил ченедик кутуна. Жегьилдин фикирар Беневша халадин яшайишда къекъвена, вилерикай Гуьлан дертлувиляй шезвай суьрет карагна.
Эхь, Беневша халади тIалдикай фадлай арза авунай. Гьеле Жавана Москвада кIелдай чIавуз, хуьруьз тIатIилрин вахтара хтайла, ам кIвализ къведай. “Кьил тIазва, чан дидедин” - лугьуз, меслятар, дарманар гун тавакъу ийидай. Беневша халади, садра жегьил вахтунда лацадиз фейила, кьвалак акатна, гьикI вичин кьил ханайтIа, гьадакай суьгьбетнай. Вахтар фена, кваз кьунач. Жегьил тир.
Гила вахтуни аламатар къалурзава. Уьмуьр назик затI я, ам хвена кIан я. Кабинетдиз Гьажи Къарбанович анализар гваз атана. Жаван, рентгенди авунвай кьилин шикил экуьнал хкажна, адаз дикъетдалди килигна. Ахпа эвер ганвай ва дежурствода авай вири духтурар кIватIун Гьажи Къарбановичаз буйругъ гана. Са акьван вахт фенач, кабинет духтуррив ацIана.
- Начагъдан мефтIедал тIур хьанва, кIватI хьанвайбуруз малумарна Жавана. Вуч ийин?
- Операция авуна кIанда, - лагьана са ни ятIани.
- Азарлудавай эхиз жедани? - Жаван абурун гьар садан фикир чириз кIанз, ацукьнавайбуруз килигна.
- Анализрихъ галаз чун таниш я, эхь, авун лазим я, - са жегьил духтурди вичин фикир лагьана.
- Бровкоди операция ая лугьузва. Вуна гьикI фикирзава, Елизавета Петровна? - Жавана виридан юкьва ацукьнавай рушан чина вилер атIумна.
- Дишегьлиди операция эхда.
- Мад вучда. Гьазура начагъди операциядиз. Операция Бровкоди ийида. -Жавана вирида гьуьрмет хуьзвай хирург Бровко галай патахъ кьил элягъна. Амма вичи фикирна: “Бажагьат Бровкоди хиве кьада. Ада тади са вахтундани ийидайди туш. Са вуч ятIани гуьзлемишда, ахпа кардив эгечIда. Гьана адан кIвалахдин агалкьунрин сирлувал ава”.
Са герендилай адан и фикир Бровкоди тестикьарна.
- Вуна куьз, лагьайла, хиве кьазвач, Жаван Наврузович?
- За? За... - Жаван кисна.
- За ихьтин четин операция тек-бир авурди я, - давамар хъувуна Бровкоди, - ви тежриба чарасуз я, - ада Жаванан гъил кьуьнтIелай кьуна. Жавана вичин багьнайрин герексузвал гьиссна. Мегер адавай инал лугьуз жедайни а дишегьли вичиз багьа тирди, ам кIанидан диде тирди, Белки, фикиррин экуьвал, операция ийидайла хирургдиз акьван герек тир секинвал легьзеда квахьин. Гъилерик зурзун акатайтIа, бедбахтвал алудун четин жеда. Амма Бровкодиз тавакъу авун файдасуз кар тир. Жавана месэла гьялзавай:
- Мад вучда? Вуна мумкинвилерикай менфят къачун тавуни зун мажбурзава. Елизавета Петровнади ассистировать авурай. Азарлуди операционнидиз гъваш. Беневша алай стол гуьтIуь дегьлиздай кьве мергьяматлу дишегьлиди операционнихъди галчIурна. Ахпа лацу халатар алайбуру, чарх гана, ам юкьва туна. КьелечI элжекар алай гъилерин михьивал хуьн патал, буйдилай виниз хкажна, Жаван дишегьлидин рехи кьилихъ акъвазнавай. Операция башламиш хьана.
* * *
Пакамахъ фад чанда фул аваз хтай Жаваназ кIвале шелди гъафилна ахвариз фенвай Гуьл акуна. Руш, кроватдин юкьвал кIватI хьана, гегьенш хъуьцуьган тирвал чIулав чIарар чукIурна, ксанвай. Агалнавай кьекьемар, хкаж хьанвай чIулав рацIамар, ярни-лаз акахьна ифин алай къамат ажеб хуш аквадачни. Адан чинал гьейранвал авур Жаванан рикIе, гатфарин рагъ галукьай хьиз, чимивал гьатна. Асайиш хуьн патал, ам куьлералди дивандал хъфена. Амма ахварал кьезил Гуьла, кIвале артухан нефес гьиссна, вилер ахъайна. Ам, дивандал агъурдиз агалт хьанвай Жаван акуна, кIвачел акьалтна.
- Вуна икьван гагьда вучзавай, исятда хкведа лагьана фейиди? -перишандиз руша жегьилдин ахварин ифин гьатнавай, чичIекар хьиз, дакIунвай вилера вил экъуьрна.
- Дидедикай са хабар хьаначни ваз? - руш кьагьурдик акатна. Ада гададин буш хьанвай гъил вичин гъиле кьуна. - Диде, диде! Яраб адахъ вуч хьанатIа? - хъуькъверилай накъвар цIуьтхуьнна.
Жаван кис тир. Ахпа, эхиримжи нефесдай хьиз, лагьана:
- Йифиз за диде операция авуна. Операция хъсан куьтягь хьана. Диде яшамиш жеда, Гуьл. Амай суьгьбетар чна ахпа ийида. Фена ксус жув. Зун галат хьанва, заз ксуз кIанзава, - Жавана вичин кьилик квай хъуьцуьган дуьзарна, перемдин хуруяр ачухна, регьятвилелди дивандал кIвачер гадарна, сив жакьвана, ахпа ам ширин ахвариз фена.
Мегьамед ВЕДИХ
Лезги газет
Добавить комментарий