Гьаятдал хтай машиндин варар ахъа авур сесерал Гьабибата вилер ахъайна ва ам, жегьил руш хьиз, тарпна къарагъна. ДакIардал фена, яб акална. Машин къенез гьахь хъувур, адан ву-в-в-в-дин ван атIайла ада эверна.
-Тарлан, чан хва, вун яни?
- Эхь, я яаъ, зун тахьана мад вуж хьурай эхир?
Хцин сесиник шадвал, гумрагьвал квай.
“Хъвана жал?” инанмишвал авачиз суал гана ада вичиз. “Вирида хъвадайла, адавни хъваз туна ман” жавабни гана вичи вичин суалдиз.
Чин-гъил чуьхуьз Тарлан кIаник са шумуд декьикьа эглеш хьана. Къецелай хтай хва садрани михьивилер тавуна кьвед лагьай гьавадиз хкаж жедачир. Гьавиляй Гьабибата хва секиндиз гуьзлемишна, цIун кIвализ фена, пичиниз цIай яна. Гишинзаваз хьайитIа, хуьрек чими хъийида, - фикирна ада. Тарлан гурарай виниз тап-тап-дин ванер галаз хкаж хьана. Чинилай, пIузаррилай хъвер алахьзавай хва акур дидедикни хвеш акатна.
- Яаъ чан, ваз вуч аватIа чидани?
- Лагьайла чир жеда ман, чан хва.
- Эхир заз жагъана.
- Вуч?
- Вуч ваъ, я яаъ, вуж? Свас! Свас жагъана!
Гьабибат, икьван гагьда такурди хьиз, хциз килигна. - Икьван вахтунда къекъвез, къалурайбур хуш текъвез, гьат тавурди, гила...
- Эхь, эхь, яаъ, къунши хуьряй гьатна.
Межлисдай. Акурвалди хуш хьана заз. Мулдин цуьк, жейрандин шараг хьтин са затI тир, яаъ. За адахъ галаз кьуьлни авуна. Ада заз ахьтин хъвер багъишна хьи…
- Я чан бала, хъсан я, амма кьуьл авуна, хъвер багъишна лугьуналди вири акьалтIзавач эхир. Белки, ам гъуьлуьк квайди, лишан кутунвайди я жеди.
- Ваъ. Ваъ, чан яаъ, за чирна. ТIвар Назият я, вични гьа тIварцIиз кутугай назик ва зарлу са затI! Сварщик Садикьан руш. Гьа пака фена лишан кутуртIа жеда.
- Я хва, ахьтин крар цIай кваз авуна кIанибур туш. Тамашна, ахтармишна кIанда. Гьи багъдин емиш ятIа чирун герек я.
- Яаъ, багълар, емишар заз чидач, ахтармишунарни гьакIан вахт акъудунар я. Заз Назият хуш хьанва, гьадакай квез свасни жеда,- лагьана хва ксуз хъфена.
Мехъеррин, рушарин тIвар кьурла чин чIурзавай, кIваляй катзавай хва тир гьа, гила тамаш, квай тади аку,-фикирна Тарланан гуьгъуьниз килигиз дишегьлиди.- Аламат! Ам вуч руш ятIа, икI зи хцин секин куьнуьдал звал гъанвай. ЦIийи хабардал Гъазиди разивал къалурна, хци вичи свас акун тебрикна. Къужади икI гьасятда хцин теклифдал къул чIугун Гьабибатаз кIамаз амукьнатIани, ада артухан вансес акъуднач. Вичин “чинебан разведка” кардик кутуна. Ада гъайи хабарарни писбур тушир: “чIехи зегьметчи хизан я, рушар, рухваяр ава, гъуьлеризни фенва, сусарни гъанва, мадни ама. Ризкьи чпив гвай, хизандин гафчIал къецел акъуд тийидай, фитне-негъилдик квачир хизан я”. “Лап гьа чун хьтинбур, чахъ галаз кьадайбур я. Ахьтин чкада аялрини дуьз тербия кьазвайди я”, - фикирна Гьабибата ва са гьафтедилай ам къужани галаз сварщик Садикьан кIвализ фена. Къунши хуьряй мугьманар атунал иесияр тажуб хьанай. Ахпа, дерди ачухайла, Садикьан юлдаш Шамсията, гъавурда акьуна, лагьана:
- Куьн атай рекьериз чун кьий, гьуьрметлубур, куь умудар кьилиз акъатрай, амма чи рушан тIвар Назият ваъ, Насият я. Белки, куьн дуьз чкадиз атанвач жеди?
- Ваъ эхир, я вах, - рахана Гьабибат. - Куь хуьре сварщик маса Садикь авач хьи?
- Ваъ.
- АкI хьайила, чун дуьз атанва. Чи хва са гьарфунин ягъалмиш хьана ман. Куь руш акурла адакай масад хьанва. Насиятакай чи хциз вижевай свас хьурай.
- Жеда, жеда. Аникай куьн архайин хьухь.
Амма чна адан фикирни чирун герек я гьа, адаз куь хцикай хабар авайди яни, тушни,пIузаррик са жуьредин хъвер кваз къарагъна, муькуь кIвализ фена Шамсият. Пуд декьикьадилай ам хтана. - Агь жегьилар, жегьилар, куьн гьахъ я, абуруз чеб акунва ва хушни хьанва. Эгер чи балайриз гьакI хъсан акунватIа, чаз амукьзавайди разивал гун я.
- Эхь, эхь.
И арада Садикьаз са вуч ятIани лугьуз кIан хьана, амма Шамсията адал гаф гьалдарнач.
- Чна кьатIузвайвал, квехъ мехъерни фад ийидай фикир авай хьтинди я.
- Валлагь де, гьазурвилер чна акунвайди я. Хцикни тади акатнава. ГьакI хьайила, лагьана Гъазиди.
- Гъавурда акьуна, чнани кьулухъ ядач, гьуьрметлубур. Къуй чи жегьилар бахтлу хьурай! Тушни гьакI итим?-элкъвена Шамсият къужадихъ.
- Ам, гьелбетда, у-н-н, э-хь-хь…
- Хьурай, хьурай, бахтлу хьурай чи цуьквер! - алхишна Гьабибатани.
Мугьманар рекье хтурла, Садикь, лап еке тахсир хиве авайди хьиз, кьил кьве гъилив кьуна, дивандал ацукьна. Рапунихъ галай гъал хьиз, адан гуьгъуьнавай паб, къеле къачур шагь хьиз, шад тир.
- РикIиз кьей итим, вуна вун, къене квак авай ич хьиз, тIуьна куьтягьмир, - шириндиз рахана паб.- Им Аллагь-Тааладин патай чи рушаз ганвай савкьат я. Ихьтин муьштери гъиляй ахъайдай кIамаш вуж хьурай? Зунни туш.
- Я кьейди, им алдатмишун я. Чун кьве хуьруьн вилик беябур жеда, - лагьана Садикьа. - Назиятан тIварцIел атанвайбур...
- Назията садра школа куьтягьрай, чан итим. Чна сифте нубатда чи зуру рушан кьисмет гьялун лазим я. Вуна анжах заз манийвалмир. Садикьай гаф акъатнач. Рушан гележегдикай ада датIана фикирзавай. Акьуллу, тербиялу, абурарни алай аял. КIелна, пеше къачунва, школада кIвалахзава. Амма зуру кIвач гвайвиляй кIвале ама. Белки, паб гьахъ я жеди, ихьтин улам гъиляй ахъаюн дуьз туш. Им адан кьисмет я жеди. Амма Насият чIалал гъун четин акъвазна. Ада вич садрани такур касдиз фидач лугьузвай. Дидедин фигъилдикай, тIвар Назиятанди яз, кар вичинди жезвайдакайни рушаз хабар авачир. Гьа са вахтунда Шамсията Назият мад гададиз акуникай къурху аваз, шегьердавай вахан кIвализ ракъурнай. СакIани тежедайла Шамсията рушан вилик шартI эцигна: “я вун гъуьлуьз фида, я и кIвале ви гел амукьдач!” Насият диде-буба, багърияр гадардай руш тушир, гьавиляй маса чара амукьнач, ада дидедиз муьтIуьгъвал къалурна... Йифен кьуларилай алатнавайтIани, Гъазидин гьаятдал дем гурлуз амай. Дустарихъ галаз ва жегьилрин къив-гьарайдал кьуьлни авур Тарлан нийибри сусан патав рекье хтуна. Къешенгдиз туькIуьрнавай тавханадиз хушвилелди, амма са жуьре гъалаба кваз , гьахьна, чамра салам гана. Галаз атайда ва суса салам кьуна, гьа са вахтунда ада пелез дуьгуьрни чIугун хъувуна. Галаз атайди “квез хъсан сят хьуй, йиф ширинди хьуй” лагьана, пIузаррик хъвер, шадвал кваз экъечIна. Тарлана, сусаз мукьва хьана, адан чинавайди акъудна. Гьа и легьзеда чам кьулухъди гадар хьана ва пагь атIана сусаз тамашиз акъвазна. Гададин ихьтин гьерекатди Насиятни тажубарна. Адаз анжах гила вичин гъуьл жезвайди кьилелай кIвачелди, тамамдиз акунвай. Гададин къаш-къамат синих кутадайди тушир. Ида руьгьдиз секинвал гъана. Амма адан хесетар, къилихар гьихьтинбур ятIа? - суална рикIи. Маса фикир-хиялдай легьзе амукьнач, чамран суалди ам, хабарсуз кьилел къайи яд иличайди хьиз, зурзурна, къарсурна.
- Эй, халад руш, вун вуж я?
- Зун? - Насият вилер экъисна килигна.Аквазвачни мегер? Эгер вун Тарлан ятIа, зун ваз гъанвай свас я.
- Вун? Заз вун чидайди туш, я руш, за лишан кутурди масад тир. Вак адан са гьихьтин ятIани ухшарар ква, амма вун ам туш.
- Эй, яда, ваз и гафаралди вуч лугьуз кIанзава? ТахьайтIа, закай зарафатзавайди яни?
- Зарафатар вучтинбур я? Вун нин руш я эхир, халад руш?
- Хала ви хару ярай! Бесрай! Ваз гъанва лугьуналди, за ви ахмакьвилер эхдач.
- Ягь, вун истивут тIуьр хьтинди я хьи. Секин хьухь, дуьз лагь, вун сварщик Садикьан руш яни?
- Эхь, гьа Садикьан руш я зун.
Тарлан, кьил элкъвейди, рикI буш хьайиди хьиз, виняйгъуз чилел ацукьна. Насиятак гъалаба акатна.
- Вахъ вуч хьанва?- руша адан патав гьерекатна. Тарланаз гьа и арада сусан зурувални акуна.
- Са затIни,- явашдиз рахана гада,- амма зи бейни элкъвенва, кьил акъатзавач.
- Квяй? - Насиятан тажубвални артух жезвай.
- Са затIунайни. -Тарлан, гъалаба акатна, куьмек гуз кIанз виликди алгъанвай сусан партал алай рушаз ригай вилера мягьтелвал аваз килигзава. Аламат, вилер, чIулав гьекьекьар, пIинияр хьтин вилер Назиятанбур я. Са гьилле яцIувал квай, шефтелдин зулар хьтин пIузарарни гьаданбур я. Амма гьяркьуь нер, элкъвей куьк хъуькъвер, яргъивал квай беден Назиятанбур туш. - Ваз вуч аватIа чидани, таниш тушир тават, зун кьве варз вилик куь хуьруьз мехъерик атанай. Демина заз са руш акьван хуш хьанай хьи ва за адахъ галаз, гъиле къизилдин къуш гьатай хьиз, кьуьлнай. Чун сад-садав вилералди раханай ва за кьатIанай, адав зи гьиссерин ялав агакьна. Адан тIвар Назият тир.
- Назият?!
- Эхь, Назият! Амма лишан кутаз куь кIвализ фейила, ви дидеди “чи рушан тIвар Назият ваъ, Насият я” лагьанай. Вун галаз фена, парталар къачуна хтайла яаъа заз “ви руш кьецIиди я гьа” лагьайла за жаваб ганай: “яаъ, кьве кIвач кьецIиди хьайитIани за ам гъида”. А чIавуз зун ягъуначир. Зун са шумудра хуьруьз атанай, куь кIвалерал цIар элкъуьрнай, амма Назият акуначир. КIвализ къведай викIегьвални хьанач захъ.
- Атана кIандай. АтанайтIа, чун ихьтин алчах чкадални къведачир.- свас лап хъел кваз рахана.- Назият зи гъвечIи вах я, 10- классда кIелзавай. ТIвар аданди, кар зиди хьана ман. Агь диде, диде, вуна ихьтин зулумдин кар гьикI авуна? Чинеба, тапарралди зун гъуьлуьз гун. ИкI зун алдатмишун. Вач, эвера ви диде-бубадиз, исятда хутахрай зун инай. Тарлан лап кIеве гьатна. Адаз вуч ийидатIа чиз амукьнач. Ада гьич ихьтин мярекат гуьзлемишнавачир. Эхир ам вич-вичел хтана ва ада минетна: - Акъваз, тади къачумир, секин хьухь. Лагь заз, дугъриданни, вун и фендкардикай бейхабар тирни? - За нел, квел кIандатIани кьин кьада, гьич бейнидизни аян авайди тушир. Гена зун жуваз течир гададиз фидач лугьуз кIевиз акъвазна, амма дидеди кьетIивилелди “я вун гъуьлуьз фида, я и кIвале ви гел амукьдач” лагьана. Вач, гъваш жуван диде-буба, акурай абуруз чпин зуру свас. Тапарралди кутазвайдакай дуьзгуьн хизанни жедайди туш.
- Вуна рикIивай лугьузвайди яни?
- На зун няй кьазва? Зи дидеди чиз-чиз, вибуру течиз чакай ягьанатнава. За икьван гагьда садан гафни къачурди туш. Зи зурувилини заз я кIелиз, я кIвалахиз, я жув гьар са чкада лайихлувилелди тухуз манийвал гайиди туш. Я зун жуван тай-туьшерилай са куьналдини усални хьайиди туш. Амма икI, виридалайни шад, йисаралди гуьзетзавай мярекат тапарриз, къемедадиз элкъуьрун… Вач, вач, галаз хъша ви талукьар! Тарлан рушаз килигиз амукьнавай. Адан вилера, чина акьван ажугъ, цIай гьатнавай хьи, ам исятда кIваляй экъечIна, санихъ катунни мумкин тир.
- Вун и кIваляй санизни фидач, - ван хкажна Тарлана, - талукьарни чаз герек авач.
- Вучиз?
- Вучиз лагьайтIа, вун зи свас я, чун некягьнава. Къенин йикъал чи диде-бубаярни шад я. Чна абурун кефияр чIурун гьич дуьз жедач.
Гьа са вахтунда масадбур чал хъуьруьрни ийидач. Вун, зун акатайдаз сивера жакьвадай кендирдизни элкъуьрдач. Насият, вак са тахсирни квач. БатIулбур месэладай кьил акъуд тавур зун, зи диде-буба ва хабарсуз гъиле гьатай уламдикай чпиз иер акурвал менфят къачур ви диде-буба я. И кардал бес тахьана чна мадни са гъалатI ахъаюн герек туш.
- Бес чна вуч авун лазим я? Вун гъавурда акьазвани, закай ваз свас жедайди туш.
- Мумкин я. Амма чун са затIни тахьайдай кьуна яшамиш хьун герек я. Танишар, дустар хьиз. Са варз, кьвед, пуд варз. Эгер чи рикIери сада-садаз гьай талгьайтIа, чун чара хъжеда. Насият гьелени чилел ацукьнамай, рикIиз чими жедай акунар алай гададиз килигзава. “Валлагь, ам залай акьуллу я. Адаз я зун, я вич, я чи диде-бубаяр масадбурун вилик уьзуькъара, беябур хьана кIанзавач. Зи намусдин, рушвилин михьивални хуьн хиве кьазва”, хиялар фенатIани бейнидай адай акъатна:
- Са кIвале? Зунни вун…?
- МасакIа гьикI хьурай? Чун чамни свас я кьван.- Рушан бейнида фикирар дуьз патахъ дегиш жезвайди кьатIана Тарлана ва адан пIузаррик жизви хъвер акатна. - Эхь, са кIвале ксуз, къарагъда. Амма атIа крарикай вун архайин хьухь, тIубни вак кядач.
- Ахьтин тIуб юкьвалайни хада…
- Бес я ман, гьикьван кичIерар гудайди я.
Ваз такIан са карни ийидач, гафни мецелай алуддач. Насията, залан пар далудилай алудай хьиз, регьятдиз нефес къачуна ва ам дивандал ацукьна, адахъ агалтна.- Ваз чидани, за и йикъара ерли фу тIуьнвайди туш. За гила гишинвал гьиссна.
- Исятда! - гада тарпна кIвачел къарагъна. - Гьинава сусан сундух паярив ацIурнавай? - инихъ-анихъ килигна. - Аквазвач хьи...
- АтIа картондин кьватидиз тамаш...
Хциз гъайи свас зуруди хьанатIани Гьабибат адалай пара рази яз амукьна. Зирек, гъвечIи-чIехи чидай, хизандин хийирдихъ галай, сифте йикъалай апаяхъ “дах”, вичихъ “яаъ” лугьуз рахазвай сусан тариф ада гьар са чкадал ийизвай. Ихьтин ерийрал алава яз, свас мецик бахт квайдини тир. Ада кIвале садан рикIелни алачир месэлаяр кудна “Гьакъисагъ зегьметдай” медаль авай апаяз “Зегьметдин ветеран” медаль къачуз туна. Апаяни Тарлана цIийиз кутунвай кьве гектар багъдиз государстводин субсидияр гудайвал авуна. Тарланан чIехи духтур стхадин хизан хуьре кIвалахзавай пешекарар кIвалералди таъминарунин программадик кутуна. Тарланазни югъ-къандавай Насиятан къанажагъдин, къилихдин, ахлакьдин къени, лайихлу, разивалдай терефар ачух жезвай. Ада Насият школадиз кIвалахал тухуз хкизвай. Абуру чпин икьрардални амалзавай, амма гадади кьатIузвай, Насият авачир декьикьайра рикIе дарихвал гьатзава. Адахъ свас Кургандиз тухвана, операция авуна, адан зурувал квадардай фикирни авай. Гьа икI кьве варз алатна. Нубатдин сеферда Дербентдин базардиз маса гуз емишар тухвана хквезвай Тарлан авариядик акатна. ТIарвилер хьайи ам больницадиз тухвана. И бедбахтвиликай хабар агакьай Насият цавуз акъатна. Сифте легьзейра ам, дили руш хьиз, вуч ийидатIа чин тийиз , шез амукьна. Ахпа ам, акван тийизвай сада буйругъ гайиди хьиз, шел акъвазарна, партал дегишарна ва гъуьлуьн стхадихъ галаз больницадиз рекье гьатна. Палатадиз, гар хьиз, гьахьай Насият акур Тарлан вичин вилерихъ агъунач.
- Тарлан! - саки гьарайна Насията. - Им вуч завал я ви кьилел атанвайди?!
- Секин хьухь, секин хьухь, зун сагъ я.
- На зи рикI авудна хьи, я Аллагьди гайди, - руш патарив гвай ксарни кваз такьуна, кьил, кIвачер жунайралди ктIуннавай начагъдал алкIана.
- Секин хьухь, шехьмир, зи цуьк. Зи тIалрин дарман вун я, масанди, шехьмир, - лугьуз гадади рушан кьилелай кап алтадзавай ва
ам мадни вичив агудзавай...
Нариман ИБРАГЬИМОВ
Лезги газет
Добавить комментарий