Алай йис Россияда литературадин йис яз малумарнава. Тарихдин, медениятдин, руьгьдин виридалайни гуьзел ивиррин, милли адетрин чIал - им тарихдин чIал я. Ва гьар са гьукуматдин общество ихьтин кьилин дестекдал бинелу жезва. Яни тарихдинни медениятдин чIалал. Алай йисуз вири уьлкведа хьиз, чи республикадани литературадин хейлин мярекатар кьиле фена ва физма. Садазни сир туш, алай аямда ктабар кIелдай, литературадиз, художественный эсерриз итиж ийидайбур, иллаки жегьилрин арада тIимил хьанва. Интернетди, социальный сетри гзаф вахт къакъуднавай жегьил несилри ктабриз, художественный эсерриз, и жигьетдай виридалайни гуьзел чешме тир поэзиядиз артух фикир хгузвач.
Ихьтин хума лезги жегьилрихъни галукьнава. Гьа са вахтунда лезги литературадиз, шииратдиз вил вегьейтIа, чаз чи чIалан гуьзелвал, адетрин къешенгвал, халкьдин яшайишдинни ацукьун къарагъунин кьетIенвал аквада.
Чна лезги кIелзавай жегьилрин арада художественный эсеррал рикI хьунин ерияр хкун лазим я. И жигьетдай, чи фикирдалди, хъсан кар жеда, эгер кIелзавай жегьилриз хайи литературадилай алатайла, чIехи халкьарин литературадин чешмейрин таблигъат тухвайтIа. И рекьяй чахъ хъсан таржумачиярни авачиз туш. Лезги литературада таржумайрин хилекай рахун хьайитIа, таржумайрин эсеррал са акьван девлетлу туштIани, иллаки къецепатан гьукуматрин халкьарин яратмишунар фикирдиз къачуртIа, чахъ и рекьяй бажарагълу устад шаирар-таржумачиярни авачиз туш.
Гьар са чIехи халкьдин литературади шаксуз гъвечIи халкьарин эдебиятдиз таъсирзавайди я. И жигьетдай урус литературади лезгийрин шаиррин яратмишунрани вичин гел туна. ГьикI туна лагьайтIа, художественный эсеррин кIалубрикай, адан чIалан кьетIенвилерикай менфят къачуналди. И кардани чи шаирри гьам чпин къелемдин хцивал ахтармишун патал, гьамни урус шииратдин гуьзелвал, къешенгвал, девлетлувал лезги кIелзавайбуруз къалурун патал авунвай чешнелу таржумайри еке чка кьазва.
Лезгийрин литературада таржумайриз артух фикир Арбен КЪАРДАША ва Азиз МИРЗАБЕГОВА гузва. Абур таржумайрал неинки чпин шаирвилин бажарагъ вилик кутуна алахъзава, гьакIни таржумайрин чIалан жигьетдай артух чирвилер авай пешекарри хьиз и кIвалах лезгийрин литературада кьилдин хел хьиз тухузва лагьайтIани жеда.
ИкI Азиз Мирзабеговакай рахун кьиле фейитIа, лезги таржумачийрин арада ам виридалайни вилик квай автор я. Ада фарс, туьрк, японрин, ингилис, немс, италиядин, украинадин, урус ва хейлин маса литературайрай гзаф таржумаяр авунва.
Арбен Къардашан таржумайрин кIвалах Дагъустандин литературада санлай виле акьадай хьтинди я. Вучиз лагьайтIа, вич бажарагълу шаир, прозаик, публицист яз, ада таржумайрин алахъунар неинки са урус литературадин чешмейрай ийиз гатIумна, гьакIни гзаф кьадар эсерар Дагъустандин гзаф миллетрин халкьарин литературадай лезгийрин милли медениятда раижна.
И кьве таржумачидин, А.Къардашанни А.Мирзабегован таржумайрай урус литературадин эсерар къачуртIа, абурун эгечIунин тегьерни жуьрба-жуьр я. Эгер Азиз Мирзабеговаз урус литературадай классикар мукьва ятIа, Арбен Къардашаз алай аямдин шаиррин чIал мукьва я. Амма таржумайрин чIалан уртахвиликай рахун кьиле фейитIа, и кьве шаирдини кIелзавайбуруз урус чIалан шииратдин гуьзелвал, къешенгвал, девлетлувал, художественный эсеррин кIалубар туькIуьр хьунин жигьетдай жуьрбажуьрвал къалурзава. Гьа са вахтунда урусрин литературадин шиират мана-метлебдал гьалтайла гьикьван дерин ятIа ачухарзава. Урусрин классика хьиз, алай аямдин шаирарни таржума авун гзаф муракаб кар я. А.С.Пушкинан, М.Ю. Лермонтован, Н.А.Некрасован, Н.Травкинан, Л.Мартынован, Е.Евтушенкодин, А.Вознесенскийдин ва икI мад са кьадар урусрин поэзиядин машгьур шаиррин шиирар милли литературада раиж авун патал таржумачиди чIугвазвай зегьмет гьакъикъатдани зурбади я. Урус шиират таржума авунин жигьетдай гьихьтин терефар и кьве шаирди фикирдиз къачузва лагьайтIа, чпин таржумайра оригиналдиз хас везиндин ва руьгьдин дуьзгуьнвал хуьн ва гьа дережада авай эсерар арадал гъун. И кьве шаирди и рекьяй чIугвазвай ва чIугунвай зегьмет зурбади ва бегьерлуди я лагьайтIа, чун са кIусни гъалатI жедач. А.Мирзабегова урус классикрин жавагьиррин цIарар лезги шииррин уьлчмейрин сесера гьикI твазватIа А.С.Пушкинан шиирдал бинеламиш хьана мисал гъин:
Сибирдиз
Сибирдин мяденра чIугвазмаз зиллет,
Квадармир куьне гьич дамахни сабур.
Гьавая фидай туш куь залан зегьмет,
Нурлу тир фикирар, гьахъ патал авур.
Бахтсузвилин кIани, вафалу вах тир
Умудди шахтайра зулумат, чIулав
КуькIуьрда рикIера шадвилин ялав,
Къведа хушбахт йикъар гьанизни эхир
Квев гьикI зи азад сес, азад баядар
Яргъал каторгада агакьзаватIа,
Муьгьуьббатни дуствал мичIер барбатIна,
Атана агакьда куь патав дустар.
Терг жеда а чIавуз бухавар михьиз,
Зинданар ацахьда, азадвили мад
Куьн къаршиламишда мегьрибан ва шад,
Гапур вахкуда квев стхайри азиз
(А.С.Пушкин)
Арбен Къардашан таржумайрин мисалар къачуртIа, адан цIарарани урус шииратди хайи чIалал фасагьатдаказ ванзава. Адан таржумайра иллаки пейзаждин лирикади сеслуз, гуьзелдиз ванзава.
Автордин вичин хатI жезмай кьван хуьз гьавалат хьанва. Гьатта лексика, рифмаяр, шииррин кьадар (размер) - вири жезмай кьван хуьзва. Бязи таржумачийрин шиирар оригиналдив гекъигайла прозадин текстериз ухшарбур жеда. А.Къардашан таржумаяр и тегьерда ахтармишайла чаз авторди чIугунвай зегьметдин зурбавал аквазва. Ада гьатта лирикадин цIарарин интонацияни авайвал гуз гьавалат хьанва. ИкI мисал патал урус шаир Н.ТРЯПКИНАН шиир къачун:
* * *
Чан зи назик экв, чан зи сирлу экв!
Авач ваз са гаф, затIни туш герек.
Хкахьна сесер. Секин я кул-кус.
Рагъдандин цIарцIел рагъ хьанва ялгъуз.
Зурзазвач ерли вацIавай елкен.
Куьрс хьанва адал муьгъ гзаф еке.
Ихтияр сад я цавунни чилин,
Яргъава шегьер, гьава хьиз вили...
Чан зи секин экв, зи регъуьзвай экв!
Булутрин лужар цавара ипек.
Я мичIи хьанвач, кузвач сана цIай.
Акъвазнава зун, лалвилив ацIай.
ЧIемерукдиз вич ухшар яз викIегь,
Куьрс хьанва вацIал муьгъ гзаф еке.
Ихтияр сад я цавунни чилин.
Къвез гьахьзава рагъ къенез зи рикIин.
ФенватIа шумуд кьилелай йисар.
Мус алатнава нисинин шагьвар.
Фенва кьилелай къуватар гьикьван.
Гумадин симер цавара кьакьан.
И таржумайриз ва таржумачийри тухузвай кIвалахдиз фикир гайитIа, чаз са гьакъикъат ачух жеда: Урусатдин милли литературайра зурба бажарагъдин шаирар ава.
Абуру чпин таржумайрин куьмекдалди халкьарин садвилиз эвер гузва ва жуьреба-жуьре миллетрин медениятдин, эдебиятдин гуьзел чешнеяр раиж ийизва.
Гьайиф хьи, къенин юкъузни Дагъустанда таржумайрин школа кардик акатнавач. Ихьтин школа тешкилун патал са кьадар пулдин такьатарни герек къвезва. Хъсан жедай чахъ таржумачийрин литературадин журнал авайтIа, икI хьанайтIа амай халкьарин шиират, гьикаят чавай регьятвилелди кIелиз жедай. Инай, анай жагъуриз гьавалат жедачир.
Къуй чи таржумачийрин илгьам ва бажарагъ генани артух хьурай.
Жамиля ГЬАСАНОВА,
филологиядин илимрин кандидат
Лезги газет
Добавить комментарий