Дагъларин кьиса

1.
 - Дегь чIавара бубайриз
Авай ажеб адетар.
Тербет гудай балайриз,
Хуьз туьнт дагъви хесетар.
Миндаддиз къвен, куьмекдиз
КIеве гьатай инсандин.
Дагъвиди вич эркекдиз
Тухун хуьре, хизанда.
Къул хуьн бурж я эркекдин,
КIвал къенивун - дишекдин...
Хъсан крар - беледриз,
Ибрет жедай веледриз. -
РикIеллама: бубади,
Жакьракьдайвал турбади,
Туьнт цIай туна пичина,
Нянин хуьрек-фу тIуьна,
Чаз чкаяр апайдай.
Ахпа махар ахъайдай...
Вилер алаз камалдал,
Ярх жедай чун кавалдал...
2.
 - Дегь чIавара хьайи са
Ахъайда квез за кьиса.
Кьве тухумдин арада
Мукьвадани чарада
ВахчузвайтIа гьикI кьисас.
Кьве дуст тир чиг чIавалай
Руш паталди къал хьана.
КикIидайла, рагалай
Сад аватна, чIал хьана.
ИкI хатадин лишанар
Кьисас-женгдиз элкъвена.
Генар - ивид душманар,
Са-сад рекьиз, къекъвена.
Къвал-къвалавай кьве хуьр
 тир,
Алай тикдин чIурарал,
Гуя цавук магьирдиз
Кутунвай тик гурарар.
Къаварлай физ къаварал,
Жемят вичин крар гвай,
Лув гузвай хьиз цаварал,
Лекьер хьиз тир лувар квай.
Мидяяр яз, тухумар
Асар фена шумудар.
Файдавачир рахунар…
Бегьер тагур умудар...
Шумуд чанар, бинеяр
Телефна кар алачиз.
Шумуд сусар, дидеяр
Шехьна фите галачиз...
3.
Кьисмет я: са гададиз
Руш акуна булахдал,
РикI ацукьна аладиз
Рушан шумал бухахдал.
Гуьгъуьнай чир хьайивал,
Руш велед тир къанлуйрин.
“Жеривал туш кIанивал”, -
Тагькимзавай халуйри.
Амма жегьил кIевелай
Гьатнай ашкъид есирда,
КIанид тефиз рикIелай,
Муьгьуьббатдин таъсирда.
Патал хуьруьз деминик
Йифиз жегьил акъатна,
Яр акурла серфиник,
Чан рикIелай алатна.
Кузва, кузва лаванар,
РикIе авай ашкъи хьиз.
Хивез къачур дуванар,
Инсан жеда вагьши хьиз.
Рушазни гьисс аян тир
КIанивилин цIай хьтин.
Амма рикIиз такIан тир
Инсафсуз женг къай хьтин.
Ван цавава зуьрнедин,
Хквез, акьаз дагълара.
Мехъер бицIи магьледин
Гуя авай цавара.
Къуьнел капаш эцигна,
Сада залан сев хьтин.
Гада кьулухъ килигна -
Душман гала, бев хьтин.
Галай мадни жаллатIар,
Гъилер зурзаз гапуррал,
Гуя кьунвай нубатар -
Лап куьткуьниз гьазур я.
Хъуткьунна вич азадна
Душманрикай пехъи тир,
Къаварилай ам катна
Магьледихъди хайи тир.
Кард хьиз гада катзава
Къаварилай къаварал.
Душман геле гьатзава,
Къавар гатаз камарал.
Амма гада жегьил я,
Адаз лувар кьезил я.
Яргъа ама жаллатIар,
Гъилераваз кьаматIар.
Чан хуьдайди мензил я.
Садлагьана къваз хьана
Гада алай чкадал.
Агакьарна. Тваз хьана
ЖаллатIри ам гьалкъада.
“Гьатна душман!” - хкажна
Вичин гапур гъвечIида.
Ам гъил кьуна акъажна:
“Къваз! - лагьана чIехида. -
Вун чалай лап яргъа тир,
Вучиз, лагь, бес акъвазна,
Жегьил, зарба лавгъа тир?
Зун гъавурда акьазвач.
Вучиз катдач виликди,
Жегьил чан хуьн паталди?
Куьз къвезва вун гъиликди,
Мажбурна гьи амалди?”
“Зун кат тавун агъадал -
Ажалдив зун эркин я.
Ягъа зун и чкадал,
Зи рикI, гьиссер секин я.
Гьа и хелвет дереда
Архайин я уба зи:
Ксанва и береда
Азиз диде, буба зи.
Абурун ахвар хадалди,
Вишра чан гун хъсан я.
Гъиле яракь кьадалди,
Чирайд я заз инсанвал.
Хадач дидед ихтибар -
Чан гьада заз гайид я.
Гила куьд я ихтияр:
Рекьикь, гапур илигна!”
“Къваз! - лагьана чIехида, -
Агъуза куь гапурар!
Чирна чаз и гъвечIида,
Ийидайвал хатурар.
Бубадизни дидедиз,
Гьам душмандиз, дустуниз,
Хайи чилиз, дигедиз...
Аферин ви къастуниз!
Къедлай вун чаз стха я,
Бес хьурай чи душманвал.
Артух хьуй чи архаяр,
Чилериз фий пашманвал! -
Гъил вугана чIехида,
Кьуна гада къужахда. -
Ша кьин кьада вирида:
“Шадвални дерт уртахда!”
И чIавалай душманвал
А тухумри кучудна:
“Чилериз фий пашманвал!” -
Михьи рикIер агудна.
Рушни гана жегьилдиз,
Езне кьуна эркек тир.
ГъвечIидазни агьилдиз
А кас еке куьмек тир.
Артух хьана архаяр,
И девирар алукьна.
Къе квехъни, чан балаяр,
Тарихдин ял галукьна.
Ислягьвал и дуьнеда
Ажеб багьа нямет я.
Хизанда, гьам уьлкведа
Ислягьвал мерд девлет я.
А жегьил зи буба тир
(Тевекуллагь кьисмет я).
Им тарс хьуй квез зурба тир:
“Кар гафунин къимет я!”
2010.
* * *
КIири Бубадин гелерал
Гьелелиг чIур акьалтнавач.
Чи кIвалерал, чи хуьрерал
Гьелелиг цIур акьалтнавач.
Кьулан вацIун са хел кьванни
Гьелелиг чав гумазама.
Канаб къурун са хьел кьванни
Хьелерганда амазама.
Лезги дагълар -
 Шагьни Шалбуз
Лезги чилин руквадалла.
Гьелелиг чун къенин юкъуз
Чи бубайрин накьвадалла.
Гьеле сад я къе Дагъустан,
Чун суфрадихъ агудзавач.
Шукур Аллагь! КIваляй жуван
Чун гьелелиг акъудзавач.
Амма пака къведа са хан,
“ЭкъечI кIваляй!” - лугьуда чаз.
Фу жагъич чаз силин, мухан,
Фу гурай бес шумуда чаз!?
Угь-цIугь авун пака геж я,
Къе хуьн тавур жуван
кIвал-югъ
Ам чарадаз жезвай кьеж я.
ЛукIвал жеда чаз хас
къуллугъ.
АкI тахьурай, пака ваъ! Къе!
Вун ахварай ават, зи халкь!
Чи намусдин женгин рекье
Хуьх девлетни гъейрат,
зи халкь!
Гьажи Давудни Ярагъи
Аламачни бес чи рикIел!
Чи рикI, чи руьгь,
кичI синагъиз
Женгинин шив ала гъенел.
1995-й.