Махиникай мах

Авала-авала, хьана-хьанач кьван са мах. Асул хьайитIа адаз гьич мах лугьузни жедачир.Вучиз лагьайтIа, адак кумайди инлай-анлай са жуьмле тир. Абурни и махинин кIвенкIве кьиле амай. Юкьвара са-кьве ибара авай, эхир кьил лагьайтIа, ерли чир хъижезмачир, ам лап цIил-цIил хьана авахьна фенвай. Квагар ахъа хьана, карашар кIар-кIар хьана цIранвай гам хьиз. Якъин им лап къадим мах тир, дегь чIаварилай сивяй-сивиз, несилдай-несилдиз акьван сиягьатнавай хьи. адак ерли аман кумачир. Акьван цIуру хьанвай хьи, кукIвар хьанвай хьи. ягъанвай пинейрин гъиляй ам гьич чир хъижезмачир. И аман кумачир, эхир кьил авачир, цIуру хьанвай мах рикIерлай алатнавай, ам бадейри хтулриз ахъайзамачир...
Махини агь-уфзавай, суза ийизвай.Адаз квахьиз кIанзавачир.Ам вич цIийи хъийидай са касдихъ экъвезвай.
Мах сифте махар пара чидайбурун къвалав фена,абуруз минетна:
-Зун цIийи хъия ман, аман баде, чан баде!
-Ээгь, я мах, -лагьана са-са бадеди,- захъ жувак аман кумач, за вун гьикI цIийи хъийин, ахлад!
Мах алимдин къвалав фена:
-Зун цIийи хъия ман, аман алим стха!
-Заз мажал авач, чан мах, за диссертацияяр кхьизва,-лагьана алимди.
Мах телебайрин къвалав фена:
-Зун цIийи хъия ман, чан жегьилар!
Жегьилар адал хъуьрена тупIув къалуриз:
-Гьа-гьа-гьа! Идал алай гьал аку, алай кьван пинеяр аку!..
Гьа икI вирида адакай ягъанатна, адал хъуьрена. Мах сефил-сефил, экъвез-экъвез аялар къугъвазвай багъдиз атана акъатна, са кIанчIинал ацукьна.Аялриз килигиз-килигиз ам хиялдиз фена, вичин жегьил чIавар рикIел хтана. Ам виридаз, иллаки аялриз гьикьван пара кIандай! Ам аялри бадейрив элкъвез-хуьквез цIийи кьилелай ахъайиз тадай шумудра. "Чан баде, мад садра ахъай хъия ман, цIийи кьилелай!" лугьуз гъил къачудачир. КIентI хъучаниз-хъучаниз, гъал ийи-ийиз бадейри мад ахъай хъийидай и мах... Эгь, фена а девирар, фена! Махини дегьриндай агь чIугна...Садни адаз акуна хьи,ам са ни ятIа гъиле кьунва.Махини кьил хкажна, мегьрибан, акьуллу вилер квай са итимди адаз килигзавай.Ада вичи-вичиз тикрарзавай:
-Чан зи мах, зи бадедин мах!
Махунин бахтуни гъанвай, ам кхьирагдин гъиле гьатнавай.Ваъ, ам Андерсен тушир, Линдгрен бадени тушир.ГьакIан тIвар-ван авачир са кхьираг тир.Адаз махар пара кIандай. Махар, риваятар, мифар пара канзавай и кхьирагди хвешила и махиниз туьмерзавай. Вучиз лагьайтIа, и махини адан аял чIавар рикIел хкизвай... Бадеди верцIи мецив мах ахъайдай хъуьтIуьн яргъи йифер... къецел аязди чукIулди хьиз атIузвай, метик кьван жив авай йифер...КIвале къула къваз тавуна цIай жедай, пичинал чайданди къваз тавуна вандай. Бадедин чихрадини вандай: гъурр-гъурр, фырр-фырр...Садни бадедин мах ахъайзавай верцIи ван...Шулугъар туна, бадедин кьилел алтIуш хьана дикъетдив махиниз яб гузвай аялар...Махари эквер авачир йифериз лемпедин экуьнив мадни лезет гудай...
-Вавай зун цIийи хъийиз жедани?-махини жузуна кичIез-кичIез.
Кхьираг аял чIаван верцIи хиялривай чара хьана, гъилевай махиниз килигна, фикир кваз жузуна:
-За жуваз кIандайвал туькIуьр хъувуртIа жедани?
-Гьелбетта!-лагьана хвешила махини.-Зун сифте туькIуьрайдини махар ахъайзавай кас тир. Анжах ам лап фад, са шумуд агъзур йис вилик хьайи кар тир.
-Айиб авач,- лагьана кхьирагди.-За вун туькIуьр хъийида.
Ада вичи лагьайвал авуна.Ам вичин къелемни дафтар гваз рекье гьатна. И хуьряй а хуьруьз, и кIваляй а кIвализ илифна. Кьуьзуь, яшар вишелай алатнавай нурани бубайрин, бадейрин къвалав ацукьна, гьардавай са гаф, гьардавай са келима,  махинин ичIи хьанвай араяр ацIур хъувуна! Мах цIийи хъхьана!
Кхьирагдин махар авай ктаб акъатна са юкъуз. ЦIийи хъхьанвай къадим махни  и ктабда гьатнавай. Ам гила гьамиша рикIел аламукьдай. Ам мад са чIавузни цIуру хъижедачир.

Римма Гаджимурадова
31.01.2008