Сулейманан чIехи тIвар

Виликай къвезмай 2019-йисуз мил­лион­ралди инсанрин рикIера гел тур, 1934-йисуз Максим Горькийди вичиз ХХ виш йисан Гомер хьтин тIвар гайи лезгийрин чIехи шаир СтIал Сулейманан 150 йисан юбилей къейд ийида. Гьеле чан аламаз адан тIвар вири СССР-дин эдебиятдин пайдахдиз элкъвенай. Шаирдин эсерар цIудралди къецепатан чIалариз элкъуьрнай, ам вири дуьньядиз сейли хьанай.

Шаирди вичин дуьнья дегишарайдалай кьулухъ адан тIвар рикIера амукьдайвал авун патал гьикьван крар кьилиз акъуд­най. Магьачкъалада СтIал Сулейманан тIва­рунихъ галай багъда адан бюст эциг­на. 1957-йисуз Бакудин киностудияди СтIал Сулейманан уьмуьрдин рекьиз ва ярат­мишунриз талукьарнавай, «Ма­ни икI арадал къвезва» тIвар ганвай ху­до­жест­венный фильм чIугуна. 1969-йисуз адан тIварцIе СССР-дин почтадин марка чап­дай акъудна. «Комунизм» проектдик кваз шаирдин шииррикайни адан чIалариз туь­кIуьрнавай манийрикай ибарат тир альбом гьазурна. Дагъустанда СтIал Су­лейманан тIвар алай са район ава. 

Эдебиятдин рекьяй чIехи агалкьунар къазанмишай дагъустанвийриз рес­пуб­ли­­кадин СтIал Сулейманан тIварунихъ га­лай гьукуматдин премия гузва. Адан тIварцIе Гьукуматдин Лезги Драмтеатр, шумудни са куьчеяр ава. Идалай гъейри Ростов-Дон, Киев, Омск, Донецк, Тула, Элиста, Шостке, Волгоград, Новороссийск, Алма-Ата хьтин шегьерра куьчейриз шаирдин тIвар ганва. Астраханда адан тIвар алай гими ава. Са гафуналди, шаир рикIера амукьдайвал авун патал гзаф крар кьиле тухванва ва мадни тухузва.

Максим Горький: СтIал Сулеймана заз, анжах са заз ваъ, амайбурузни лап гьейран ийидай гьайбатлу эсер авуна. И кIел-кхьин тийижир, амма акьуллу кьуьзуь касди, президиумда ацукьна, вичин шиирар туькIуьриз гьикI пIузарар юзуриз кушкушзавайтIа, заз акунай. Ахпа ада, ХХ виш йисан Гомера, и шиирар инсан гьейран жедай тегьерда фасагьатлудиз кIелнай. Сулейман хьтин поэзиядин жавагьирар яратмишиз алакьунар авай инсанар 
куьне хуьх.

Михаил Шолохов: Лезги шиират_дихъ гелкъвез­вайбуру СтIал Сулейманан поэзиядин дувулар тайинарун, адан шииратдин чIал чирун патал чIехи тир кIвалах тухвана кIанзава…

…СтIал Сулейман халкьди вичи арадиз гъанвай, Совет гьукуматдин береда чIехи гьуьрмет къазанмишнавай халисан халкьдин чIехи шаиррикай тир. Хайи халкьдин мурадар, адан шадвилерни хажалатар шаирди гзаф эсерлу, цIийи кIалубдин мани-шиирриз элкъуьрнай.

Расул Гьамзатов: Сулейманалди чи дагълар кьакьан, гьуьл дерин хьанва. Ада масабур хьиз илимдин университетар куьтягьнач, уьмуьрдин университетар кIелна. Ам лап хъсан кар чидай лежбер, къуьл ва чилин маса няметар гьасилдай устIар тир. Шаирвилин алакьунрин чIехи устадни хьана. За Сулейманан хайи чилиз икрамзава. Чаз Сулейман хьтин инсан гайи квез баркалла.

ПЕХЪРЕНИ ВИЧ КАТРАЙ КЬАДА

Бязи гьайван вич вичелай 
Фида, я сабур тийижиз;
Алатна залпан тIишелай, 
Итимвал, абур тийижиз.

Чил вегьида кьуру гьуьлуьз,
Са затI текъвез вичин гъилиз. 
Марфадин яд атай хулиз 
Гуьргенни, Санбур тийижиз.

Гьар ахмакьдихъ жеда са хух, –
- ГьикI рахада - адав рахух!
Даим вичиз нагъварни мух 
Кутадай ахур тийижиз.

Вичин крар хьайла дуьзмиш, 
Гъейрибур тежез бегенмиш,
Пин жунгав хьиз хьана къизмиш, 
Вичиз тфенг, тур тийижиз.

Гафунал кIан, я кIукI текъвер, 
Сивяй чикIиз гьар патахъ гъер, 
РикIиз кIанда виртни дуьдгъвер, 
Вичин хуьрек шур тийижиз.

Я гьахъ, гьисаб, мизан терез 
Течиз, гъейрибурал хъуьрез. 
Иеси кьей кьуртIи вечрез 
Вич ацукьдай кьур тийижиз.

Гьар са пехъ вич хьана лачин, 
Тежер гъуьрчез хьана кIвачин. 
ПIузарар къазунда вичин,
Сивиз кьадар тIур тийижиз.

КIантIа зарар, кIантIа хийир – 
Чидач вичин ийир-тийир.
Гьарда санлай ийиз гьиргьир, 
Ахтани айгъур тийижиз.

Дуьнья хьана алаш-булаш,
Сулейманан гьалар яваш,
Юхсулвили ийиз саваш,
Я гьуьрмет, хатур тийижиз.

ДУЬНЬЯ АЛАШ-БУЛАШ ХЬАНА

Иеси кьин тавур дуьнья,
Вун алаш-булаш хьана хьи. 
Зерре кьванни чина гьая 
Амачиз, угъраш хьана хьи.

Гьар са пехърез вичин кака, 
Чизамач ам хадай чка,
ХупI бул хьана и винтовка, 
Ружадикай лаш хьана хьи.

Ширван ягъайтIа са башкIул, 
Агакьайд туш цицIрекай кIул, 
Я иеси кьей керекул,
Вазни патрундаш хьана хьи!

“Кецягъмир зак, зун ахъая”, 
Лугьуз, кьуна гъиле пая,
Ажеб зурба къемеда я,
Им еке тамаш хьана хьи!

Агъзур кIвалин кьадар авай, 
Миллияртдал затIар авай,
Тух я лугьуз тIвар-ван авай 
Тимдик пара каш хьана хьи.

Иеси кьин тавур Къафкъаз!
Пуд йис я вун хьана бугъаз,
Сан кьиле са гурцIулар хаз, – 
Муьжуьд мам квай кач хьана хьи!

Фагьумзамаз крар бязи,
СакIани рикI тежез рази,
Вич вядесуз хьана кьуьзуь 
Сулейманаз яш хьана хьи.

ЛАВГЪА ШАИРДИЗ

Нел ийизва вуна а хъвер, 
УькIуьдни верцIид тийижиз? 
Авар кавха ийиз кьуьлер,
Жув кьве кIвач кьецIид тийижиз.

Вуч герек я акI хьун лавгъа, 
Течирла ваз юртни юргъа.
Жув гьисабиз дуьньяд кавха, 
Эркекни дишид тийижиз.

Ийизва на зурба дамах,
КьатIуз тежез жикIи, къавах. 
Юкь алудмир хкажиз чарх, 
Екедни бицIид тийижиз.

РикIе аваз еке къастар,
Жез кIанз гьар са хирен устIар, 
Гузва жуваз мугьмандин тIвар, 
Ферени кьигъитI тийижиз.

Хабар тушиз, ягъиз къакъра, 
КIан я лув гуз цавай пара. 
Акьурмир жув Шагь дагълара, 
Агъадни винид тийижиз.

Гъафил я вун, яргъал мирес, 
Чара тежез хали, кIерец.
Гъиле кьуна патахъ кIекIецI, 
Кьурудни ицIид тийижиз.

Сулейман, чIугвамир азаб 
Гуз тежердахъ ваз са жаваб, 
КIачI-кIачI xanla, гьерен кабаб, 
Хуьрекдин шит-кIуьд тийижиз.

САМУР газет